Morgunblaðið - 20.10.1965, Síða 18

18
MORGUNBLAÐBÐ
MiSviTíudagur 20. október 1965
T'
®ndi horf. • Skóiabyggingamálin
eru nú í sérstakri athugun á
vegum menntamáiaráðuneytisins,
og er að vænta tiilagna í þeim
efnurn á næstunni. En persónu
lega er ég þeirrar skoðunar, að
taka eigi upp þá reglu að greiða
vissa fjárhæð á rúmmetra í skóla
byggingum, eða að hlutdeild rik-
issjóðs í byggingakostnaði verði
imiðuð við vissa hámarksfjárhæð,
er miðist við hófiegan bygginga-
kostnað á þeim tima.
B ifreiðakostnaður,
embœftisbústaðir,
ferðakostnaður o. fl.
Bifreiðakostnaður ríkisins er
töluvert vandamál, sem oft hef-
ur verið til athugunar, en erfið-
iega gengið að setja fastar regl-
•ur um. Er m.a. nokkuð handa-
hófskennt, hvaða embættismenn
rikisins hafa ríkisbifreiðar til af-
nota og í ýmsum tilfellum, munu
slik bifreiðaumráð hafa verið
nokkurs konar launauppbót, með-
an laun íorstöðumanna ríkisstofn
ena voru óhæfilega lág. í sum-
»r setti ríkisstjórnin ákveðnar
sreglur um hámarksupphæð, er
við skyldi miðað við endurnýjun
þessara bifreiða og greiðslu
rekstrarkostnaðar þeirra. Jafn-
íramt hefur fjármálaráðuneytið
falið bifreiða- og vélanefndinni
«ð gera um það tillögur fyrir
næstú áramót, hvaða embættis-
n.cnn sé talið rétt og nauðsyn-
legt að hafi ríkisbifreiðar til um-
ráða, og jafnframt verði bifreiða
etyrkjakerfið tekið til heildar-
endurskoðunar. Mælir margt
tneð því, að heppilegra sé að
greiða embættismönnunum bif-
reiðastyrki, þegar bifreiðakostn-
aður er óumflýjanlegur, heldur
en að ríkið eigi bifreiðarnar.
Verulegu fjármagni er árlega
varið til byggingar embættisbú-
etaða viðs vegar um landið. í
löggjöf um ýmis embætti er gert
ráð fyrir embættisbústöðum, en
naumast er þó hægt að segja, að
fuilt samræmi sé í þeim regl-
um. Víða um landið, þar sem
erfitt er um húsnæði, eða tor-
velt að selja húseignir á fullu
verði, verður ekki hjá því kom-
iat að hafa embættisbústaði. Hins
vegar sýnist mér fráleitt að
byggja embættisbústaði í höfuð-
borginni og öðrum þéttbýlis-
evæðum, þar sem verðgildi húsa
er stöðugt. Er það hvorki til góðs
ríkinu, né viðkomandi embættis-
manni, og virðist eðlilegra á
þeim stöðum að reyna að greiða
íyrir því með lánsfé, að embætt-
ismennirnir geti sjálfir eignast
ei-tt búsnæði. Enda ér reyndin
eú, að embættisbústaðir eru yf-
irleitt mjög dýrir í byggingu, og
það sem einum hentar, hentar
eíís ekki þeim næsta. Fulltrúar
úr þeim ráðuneytum, sem hinir
ýmsu embættisbústaðir heyra
wndir, vinna nú að heildarathug-
un þessa máls.
Aðild íslands að margvíslegri
•Iþjóðlegri samvinnu, hefur farið
vaxandi með ári hverju. Sem
frjáls og fullvalda þjóð verður
ísland að eiga áðild að mörg-
um alþjóðasamtökum, og ýmis
þessi samtök færa landinu bein-
an fjárhagslegan hagnað, svo
eem t.d. Alþjóðaflugmálastofnun-
in, sem greiðir nú um 60 millj.
ikr. ársframlag til ýmissa greina
fiugþjónustu hér á landi. Hins
er ekki að dyljast, að þessi al-
þjóðasamvinna er í mörgum
greinum mjög kostnaðarsöm fyr-
ir okkur, eigi aðeins vegna árs-
tiiiaga, heldur eigi síður vegna
eífelidra ferðalaga íslenzkra
embættismanna á margvíslegar
iráðstefnur. Er því ekki að leyna,
að ásókn í slíkar ráðstefnuferð-
ir fer vaxandi, og er það ekki
eðeins íslenzkt vandamál, held-
ur vandamál, sem flestar aðrar
þjóðir munu einnig þurfa við að
giíma. Hér sem víðar er meðal-
hófið vandratað. Við verðum á
viðhh'tandi hátt að gæta hags-
muna íslenzku þjóðarinnar á al-
þjóðavettvangi, en jafnframt
gæta ails hófs um ráðstefnuferð-
ir, bæði um tölu fuhtrúa og hve-
nær brýn nauðsyn sé að senda
íuUtrúa. Yfirieitt hafa íslenzkar
Btjórnarstofnanir mjög takmörk-
uðu starfsliði á að skipa, og sí-
feddar utanfarir embættismanna,
valda ekki aðeins kostnaði, held-
ur geta torveidað ýmis nauðsyn-
leg störf viðkomandi stofnana.
Hef ég talið rétt að reyna að
fá heiidarmynd af þessu vanda-
máli, og því falið Ríkisendurskoð
uninni að afla upplýsinga um
utanferðir og ferðakostnað em-
bættismanna og stofnana á síð-
astliðnu ári í því skyni að gera
sér grein fyrir, hvort auðið er
að setja fastar reglur um þetta
efni.
Margvíslegar ráðstefnur, eink-
um norrænar, eru í vaxandi
mæli haldnar hér á landi og op-
inberar gestakomur aukast einn-
ig. Hvort tveggja hefur þetta
þýðingu fyrir landið, sem ekki
má vanmeta, en ekki er hægt að
að komast hjá ýmiss konar risnu
og veizluhaldi ríkisstjórnar, og
jafnvel annarra opinberra aðila í
þessu sambandi. Rétt er að geta
þess, að ríkisstjórnin hefur lagt
áherzlu á, að hafa það hóf sem
auðið er í þessu efni, án þess þó
að verða íslenzkri gestrisni til
skammar, og hefur m.a. verið
reynt eftir föngum að hafa mót-
tökur og veizlur í ráðherrabú-
staðnum, sem dregur mjög úr
þeim kostnaði.
Tillögur hafa á ýmsum tímum
komið fram, um sameiningu rík-
isstofnana, bæði frá sparnaðar-
nefndum og fjárveitinganefnd.
Því miður hefur reyndin orðið
sú, að erfitt er að koma við
þeirri sameiningu, og eru þar
ýmis Ijón á vegi. Lengi hefur
t.d. verið talað um að sameina
skógrækt og sandgræðslu, sem
eru mjög skyldar stofnanir, sam-
eina Öryggiseftirlit og Skipa-
skoðun ríkisins og fela Iðnaðar-
deild Atvinnudeildar Háskólans
matvæla- og mjólkureftirlit.
Ekkert af þessu hefur tekizt að
framkvæma. Kann að vera að
sparnaður sé ekki umtalsverð-
ur við slíka skipulagsbreytingu,
en nauðsynlegt er þó að halda
áfram athugun á þessum mögu-
leikum, og er það eitt þeirra
viðfangsefna. sem hagsýslustarf-
semin þarf að beinast að. Þarf að
finna hagkvæmt tækifæri til
slíkrar sameiningar stofnana, svo
sem var í sambandi við Tóbaks-
og áfengiseinkasöluna, en það
mál hafði árum saman verið til
umræðu, áður en tókst að fá
samstöðu um framkvæmdir.
Flestar framkvæmdastofnanir
ríkisins hafa eigin véla- og við-
gerðaverkstæði. Er nú í sérstakri
athugun, hvort eigi sé hagkvæm
ara að sameina þessa þjónustu
að ein'hverju eða öllu leyti.
Prestakallaskipunin er nú í
endurskoðun að tilhlutan kirkju-
málaráðherra. Skal ég ekki ræða
það mál á þessu stigi, en þess
er að vænta, að menn líti það mál
raunsærri augum, en gert hefur
verið, með hliðsjón af gerbreytt- 1
um þjóðfélagsháttum. Vegna
mjög bættra samgangna, sýnist
fækkun prestakalla á ýmsum
stöðum á landinu sjálfsögð og
eðlileg ráðstöfun, og jafnframt
ætti að létta af prestum búskap-
arbasli, sem er þeim nú marg-
falt erfiðara en áður fyrr, og
virðist eðlilegt að aðsetur presta
sé í þéttbýlisstöðvum eða við
menningarmiðstöðvar .í sveitum,
þar sem þeir gætu sinnt kennslu
í kristnum fræðum. Hef ég ekki
talið rétt að fallast á óskir bisk-
ups um fjárveitingar til nýrra
prestsembætta í Reykjavík, fyrr
en þessari endurskoðun presta-
kallaskipunarlaganna er lokið.
Prestssetursjarðir og aðrar rík-
isjarðir eru vaxandi kostnaðar-
liður fyrir ríkið, en tekjur af
þessum eignum hverfandi litlar.
Tel ég tvímælalaust rétt, að
stefna að því að selja sem flest-
ar ríkisjarðir, þar sem ekki er
um að ræða jarðhita, eða önnur
sérstök verðmæti, enda eru á-
búðalögin þannig úr garði gerð,
að naumast er gerandi að eiga
jarðir í ábúð. Er ríkið sem land-
eigandi, lögum samkvæmt, skyld
ugt til að leysa til sin byggingar
á rikisjörðum hjá fráfarandi á-
búanda. Hefur alvara þessa
skipulags bezt komið í ijós á
þessu ári, þar sem rikið hefur
orðið að greiða einum ábúanda
xniiljónir kxóna fyrir byggingar,
sem hann hefur reist á ríkis-
jörð.
Vegna verðrýrnunar er orðið
miklu kostnaðarsamara að slá
ýmsar mynteiningar en svarar
verðgildi þeirra. Er nú í athug-
un hvort eigi sé rétt að afnema
hinar minni mynteiningar og
fela Seðlabankanum myntslátt-
una. í framhaldi af því komi til
athugunar að fela Seðlabankan-
um sem viðskiptabanka ríkissjóðs
að einhverju eða jafnvel öllu
leyti þau störf, sem skrifstofa
ríkisféhirðis nú annast.
Ég hefði haft löngun til að
ræða mörg önnur atriði, þar sem
endurskoðunar er þorf í ríkis-
búskapnum, en tímans vegna er
það ekki fært og læt ég því
hér staðar numið. Vert er að hafa
í huga í þessu sambandi, að
breytingar eru örar á mörgum
sviðum í þjóðfélaginu, og það
sem kann að hafa verið gott og
eðlilegt á einum tíma, getur ver-
ið úrelt nú. Það þarf því ekki
að taka sem gagnrýni á einn né
neinn, þótt rætt sé um nauðsyn
víðtækra breytinga á ýmsum
sviðum, og það varðar miklu
fyrir þjóðina, að hún geri sér
grein fyrir hinum breyttu að-
stæðum, og forráðamenn hennar
þori jafnframt að beita sér fyr-
ir nauðsynlegum breytingum,
þótt þær kunni að raska gömlu
skipulagi. Það er þannig ekki
aðeins prestakallaskipunin, sem
eðlilegt er að endurskoða og sam
rýma nýjum aðstæðum, heldur
hlýtur einnig hin gamla hrepps-
og sýsluskipan að koma til ræki-
legrar endurskoðunar og breyt-
inga á næstu árum. En út í það
skal ég ekki nánar fara hér.
Ég geri ráð fyrir því, að bæði
háttvirtir þingmenn og ýmsir
aðrir áhugamenn um þjóðfélags-
mál, eigi ýmsar hugmyndir er
horft geti til bóta í skipan ríkis-
kerfisins. Allar slikar hugmynd-
ir er mér sérstaklega Ijúft að
taka til atugunar, og ekki hvað
sízt- teldi ég æskilegt, ef embætt-
ismenninrir sjálfir, forstöðumenn
ríkisstofnana og aðrir þeir, er
gerst þekkja til mála, vildu koma
á framfæri hugmyndum í þess-
um efnum.
Skattsvikum verður
að útrýma
Fyrir forgöngu fyrrverandi
fjármálaráðherra, Gunnars Thor-
oddsen, hafa á síðustu árum ver-
ið gerðar mjög mikilvægar lag-
færingar á bæði tekjuskattslög-
um og lögum um tekjustofna
sveitafélaga. Mun mega óhætt að
fullyrða, að álögur í beinum
sköttum til ríkis og sveitafélaga
séu nú orðnar hér hófsamlegar
og síður en svo hærri en í öðr-
um sambærilegum löndum.
Hvort að frekari skipulagsbreyt-
ingu þessara mála skuli stefnt,
t.d. með algeru afnámi beinna
skatta til ríiksins, og afhendingu
þess tekjustofns til sveitafélag-
anna, skal ég ekki ræða á þessu
stigi málsins, enda hefi ég ekki
myndað mér ákveðna skoðun um
það efni, en að sinni tel ég ekki
rétt að gera frekari breytingar
á hvorki lögum um tekju- og
eignarskatt né tekjustofna sveita-
félaga, enda ófært að breyta
slíkri löggjöf á hverju ári, held-
ur þarf að fá nokkurn tíma, til
þess að reyna löggjöfina í fram-
kvæmd. Er heldur ekki sérstök
þörf breytinga nú,v vegna lög-
festingar þeirrar reglu á síð-
asta þingi, að álagningarstigar
skuli breytast samkvæmt skatt-
vísitölu, þannig að skattþung-
inn á ekki að vaxa með vaxandi
tekjum manna að krónutölu.
Skattsvik hafa verið hér land-
læg meinsemd og.fjöldi manna
ekki séð neitt athugavert við
það, að undirrita rangar dreng-
skaparyfirlýsingar í sambandi
við skattaframtöl. Því miður hef-
ur þessum vanda stundum verið
mætt með opinberum ráðstöfun-
um, sem beinlínis hafa ýtt undir
vöxt meinsemdarinnar, svo sem
með veltuútsvörum á sínum
tíma, sem beinlínis voru rök-
studd sem skattsvikaútsvör og
öðrum óhæfiiegum áiögum, er
jafnvel neyddu menn til að
svíkja undan skatti, til þess að
bjarga sjálfum sér og atvinnu-
rekstri sínum. Með skattamála-
endurbótum síðustu ára, hefur
verið horfið inn á þær heilla-
vænlegu brautir í þessum efn-
um, að gera skattálögur það bæri
legar, að hægt væri með fullri
sanngirni að krefjast þess, að
menn teldu rétt fram til skatts
og var þá jafnframt eðlilegt að
herða viðurlög við skattsvikum
og gera skipulegar ráðstafanir
til þess að uppræta meinsemd-
ina. Tilkoma skattrannsóknadeild
arinnar hefur verið tvímælalaust
jákvætt spor í þessa átt. Þótt
erfitt sé að sannreyna til hlítar
áhrif þessarar nýju skipanar,
bendir þó margt í þá átt, að
skattaframtöl fari batnandi.
Mun verða lögð áherzla á áð
tryggja skattarannsóknardeild-
inni viðhlítandi starfsskilyrði, og
hefur jafnframt verið lögð á-
herzla á það, að skattstofur um
land allt vinni að nákvæmri
rannsókn skattaframtala, svo
sem tími þeirra frekast leyfir.
Fjármálaráðuneytið hefur ný-
lega gert á opinberum vettvangi
grein fyrir störfum rannsókna-
deildarinnar til þessa og geri ég
þau því ekki frekar að umræðu-
efni nú. Sumir hafa reynt að gera
lítið úr því starfi, sem unnið
hefir verið á rúmu einu ári og
haft í frammi hinar furðuleg-
ustu reikningskúnstir í því sam-
bandi. Tel ég þetta með öllu
ómaklegt. Framtíðarárangur velt
ur mjög á skipulagi rannsóknar-
aðferða í upphafi og þegar auk
þessa mikilvæga undirbúnings-
starfs hefir þegar á fyrsta starfs-
ári verið hafin rannsókn 120
mála, þá er síður en svo hægt
að segja, að deildin hafi verið
aðgerðalítil. Jafnframt því, að
með lögum frá síðasta Alþingi
var á ýmsan hátt bætt rannsókn-
araðstaða skattrannsóknardeild-
arinnar við embætti Ríkisskatt-
stjóra beitti ég mér fyrir því,
að mönnum var gefið tækifæri
til þess í vissan tíma að koma
skattaframtölum sinum í rétt
horf, og greiða eðlilegan skatt,
ef um undandrátt hafði verið að
ræða. Hvort menn hagnýttu sér
þetta tækifæri eða ekki skipti
ekki öllu máli heldur hitt, að
með þessu vildi ég gera mönn—
um Ijóst, að ætlunin með til-
komu rannsóknardeildarinnar
væri sú, að taka skatteftirlitið
nýjum tökum, beita hér eftir
ströngum viðurlögum við skatt-
svikum og menn gætu því ekki
neinn um sakað nema sjálfan
sig, ef þeir ekki notuðu þetta
tækifæri til að koma málum sín-
um í lag. Án slíks tækifæris til
leiðréttinga gátu menn með
nokkrum rétti fundið að því, að
verða nú allt í einu beittir þung-
um viðurlögum eftir að áratug-
um saman hafði refsiákvæðum
skattalaga lítt eða ekki verið
beitt. Ríkisskattstjóri og skatt-
rannsóknarstjóri velja að sjálf-
sögðu leiðirnar til þess að ná
sem beztum árangri í skatteftir-
litinu, en ég vil að það sé öllum
mönnum ljóst, að ráðuneytið
mun styðja þá á allan tiltækan
hátt í sínu mikilvæga starfi og
vona að sú stund sé ekki langt
undan, að skattsvik verði for-
dæmd af almenningi sem hver
önnur fjársvik og menn virði
drengskaparyfirlýsingar sinar á
skattaframtölum eigi minna en
í öðrum viðskiptum. Refsingar
fyrir skattsvik er auðvitað ekki
neitt takmark í sjálfu sér held-
ur úrræði til aðvörunar, en tak-
markið er að fyrirbyggja skatt-
svíkin, og því verður lögð á-
herzla á að skipuleggja sem bezt
upplýsingaöflun um tekjur ein-
staklinga og fyrirtækja, og hafa
sérfræðingar ýmis atriði í því
sambandi til athugunar, m.a. eru
lög um bókhald í endurskoðun,
en þau eru á margan hátt orðin
úrelt.
Lögð verður áherzla á að
hraða eftir föngum undirbún-
ingi þess að innleiða hér á landi
það skipulag, að beinir skattar
verði innheimtir af tekjum
manna jafnóðum og þær falla til
og að því stefnt að svo geti orð-
ið á árinu 1967. Skattasérfræð-
ingar teija mál þetta erfiðara í
framkvæmd hér en víða annaxs
staðar einmitt vegna hinna mjög
breytiiegu tekna og hefir þó ann-
ars staðar tekið mörg ár að und-
irbúa siíkt greiðslukerfi.
Þá hefur ráðuneytið leitast við
að fylgjast með undirbúningi og
umræðum um nýtt skattform,
svokallaðan verðaukaskatt, sem
er nú til umræðu í ýmsum lönd-
um og til stendur að lögfesta í
Danmörku á næstunni. Hvort
slíkt skattheimtukerfi er til bóta
skal ósagt látið á þessu stigi
málsins, en nauðsynlegt er að
fylgjast með því máli, ekki sízt
pf óumflýjanlegt reynist að
breyta í grundvallaratriðum
tekjuöflunarkerfi ríkisins, ef til
kæmi aðild íslands að Fríverzl-
unarbandalagi Evrópu eða svip-
uðum viðskiptasamtökum, er
gerðu óumflýjanlegt að hverfa
að meira eða minna leyti frá
verndartollum og tekjuöflunar-
tollum í sambandi við innflutn-
ing vara. Loks er nauðsynlegt að
kanna úrræði til þess að gera
skattkerfið einfaldara í fram-
kvæmd, því að það er á ýmsan
hátt alltof flókið.
Tollkerfið í deiglunni
Tollkerfið er í mikilli deigiu
um þessar mundir. Hafa margvis
legar lagfæringar verið gerðar á
tollum á síðustu árum og er tví-
mælalaust góð reynsla af þeim
breytingum í meginefnum. Há-
tollar hafa verið lækkaðir, sem
dregið hefur verulega úr ólög-
legum innflutningi ýmissa vara.
Mikilvægar tollabreytingar hafa
verið gerðar til hagsbóta fram-
leiðsluatvinnuvegunum, einkum
útflutningsframleiðslunni. Unnið
hefur verið að frekari tillögum
um tollabreytingar til lækkunar,
en endanleg ákvörðun ekki tekin
um, að hve miklu leyti eða hve-
nær verði í þær breytingar ráð-
izt. Er bæði nauðsynlegt að fylgj
ast með áhrifum sí^ustu tolla-
breytinga á afkomu iðnaðarins,
sérstök athugun hefur farið fram
á því efni, og jafnframt er æski-
legt ,að áður liggi fyrir niður-
stöður eða ákvarðanir varðandi
hugsanlega aðild að EFTA, því að
þá mun reynast óumflýjanlegt að
taka allt tollakerfið til skipu-
legrar endurskoðunar.
Á þessu stigi málsins eru toli-
svikin alvarlegasta vandamálið
og ber hina brýnustu nauðsyn til
að uppræta þau eigi síður en
skattsvikin. Lögð hefur verið
áherzla á að efla eftir föngum
tolleftirlitið og gerðar ráðstafan-
ir til að fjölga mönnum við toll-
gæzlustörf. _ Hefur tollgæzlunni
nú í sumar tekizt að koma í veg
fyrir mjög alvarlegar smygltil-
raunir og raunar oft áður upplýst
alvarleg smyglmál, þótt eigi hafi
verið eins stórkostlegt smygl um
að ræða og nú. Verður að taka
þessi mál hihum föstustu tökum,
og hefur tollamálanefndin nú að
undanförnu haft til sérstakrar at-
hugunar ýmsa þætti í fram-
kvæmd tollgæzlu og tolleftirlits.
Hefur að mestu verið gengið frá
frumvarpi að nýrri löggjöf um
tollgæzlu og tolleftirlit og í sér-
stakri athugun er, hvort ekki sé
óumflýjanlegt að herða mjög
refsingar við smygli. Þá hafa ver-
ið undirbúnar fastar reglur í sam
bandi við heimilaðan tollfrjálsan
innflutning ferðamanna og
áhafna skipa og flugvéla, en eng
ar fastar reglur hafa verið til um
það efni og framkvæmd tollgæzi-
unar því að þessu leyti mjög tor-
veld. Er engum efa buridið, að
árlega er fluttur til landsins varn
ingur án tollgreiðslu sem nemur
ótrúlega háum fjárhæðum. Er
það hvort tveggja að með vax-
andi ferðalögum íslendinga til
útlanda vaxa kaup erlendis á
ýmsum vörum til eigin nota, sem
ekki er greiddur tollur af, en hitt
er þó alvarlegra, að ástæða er
til að halda, að í stórum stíl sé
smyglað inn söluvarningi, sem
jafnvel er hafður til sölu í verzl-
unum. Er hér um ótrúlegt blygð-
unarleysi að ræða, sem leggja
verður ailt kapp á að uppræta
og hafa farið fram athuganir á
ýmsum úrræðum í því efni.