Morgunblaðið - 23.10.1965, Qupperneq 11

Laugardagur 23. október 1965
MORGUNB LAÐIÐ
11

ulum Historiale“ eftir Vincent
de Beauvais, er var til sölu við
vægu verði. Kvaðst hann áður
hafa notað. verk Vincents við
sagnfræðirannsóknir sínar og
hafa haft á honum töluverðar
mætur. Hafi hann því ákveðið
að bæta þessu handriti hans við
safn sitt, þó ekki hafi hann tal-
ið það hafa mikið rannsóknar-
gildi.
Síðan segir Marston frá þvi,
hvernig það atvikaðist, að hand
rit þetta varð til þess að leysa
gáluna um Vínlandskortið og
Tartarafrásögnina — rithöndin
var sú sama á báðum handrit-
unum, vatnsmerkin á pappírn-
um söm og ferill bókaormanna
sýndi, að kortið hafði verið
fremst í bandi upphaflega
handritsins og frásögnin af
ferðinni til Tartara verið aftast,
en Speculum þar á milli.
1 kaflanum „Lýsing handrits-
ins“ segir Marston m. a. : „Það
varð óhjákvæmileg niðurstaða
rannsókna okkar, að Vínlands-
kortið, Speculum og Tartara-
frásögnin hefðu upphaflega ver
ið bundnar í eitt band og í þess-
ari röð, áður en bókaormarnir
réðust á bindið. Þar sem allir
þrír hlutar verksins reyndust
einnig við nánari eftirgrennslan
skrifaðir af einum og sama
manninum og pappírinn varð
einnig rakinn saman í báðum
hlutunum, renndi það einnig
etoðum undir þá tilgátu að allt
þrennt hefði verið bundið inn
sem næst þegar í stað er lokið
var skráning þeirra og hafi ver-
ið áfram saman í bindi fram yf-
ir sællífisdaga bókaormanna
íem fyrr sagði frá og ekki orðið
viðskila fyrr en fyrir tiltölu-
lega skömmu, þegar Vínlands-
kortið og Tartarafrásögnin voru
butdnar inn á ný“.
Síðan segir Marston, að ekki
eé erfitt að gera sér grein fyrir
því, hvað muni hafa komið fyr-
ir handritið: upprunalega band-
ið muni hafa verið farið að láta
á sjá, orðið snjáð og illa útlít-
andi og kortið fremst í bandinu
hafi orðið laust frá. Eigandinn
hafi þá tekið það og Tartara-
írásögnina og látið binda inn
eaman og sérstaklega, en látið
Speculum, sem var að hans
clómi töluvert ómerkara rit,
liggja milli hluta og hafi ekki
verið við það gert fyrr en löngu
eeinna. Síðan hafi þessi tvö
handrit, sem upphaflega voru
eitt, farið sínar sérstöku og að-
skildu götur, en leiðir þeirra
loks legið saman í New Haven
fyrir undarleg atvik og tilvilj-
anir.
1 efri Rínarlöndum — 1440
í næsta kafla ræðir höfund-
«r um rithöndina á handritun-
um og segir að stafagerðin sé
af þeirri tegund sem notuð var
Þannig lítur nú út bandið á S peculum-handritinu, snjáð og illa
farið, en bóklásarnir fjórir þó allir á sínum stað.
f Þýzkalandi, Sviss, Frakklandi,
á Niðurlöndum og Italíu á ár-
unum 1400 til 1460 og kallaðist
bastarðaletur eða kúrsív skrift.
(Nokkrum athugasemdum hef-
ur verið bætt við síðar, með
hönd sem er frá því um 1500).
Segir Marston, að ekki hafi
þegar verið ljóst, að rithöndin
á Vínlandskortinu væri sú sama
og á Speculum og Tartarafrá-
sögninni, því á kortinu sé hönd-
in svo smá og þétt og auk þess
séu þar margir upphafsstafir,
sem fátt sé af í hinum hand-
ritunum tveimur og suma alis
ekki að finna í Tartarafrásögn-
inni. Þá segir, að hinn óþekkti
höfundur hafi skrifað Tartara-
frásögnina í miklum flýti, að
því er virðist, eins og hann hafi
ekki mátt hafa hana nema
stuttan tíma til afritunar, Spec-
ulum sé aftur á móti mun bet-
ur skrifað, þar hafi skrifarinn
augsýnilega ekki verið í neinu
tímahraki. Niðurstaðan sé sú að
Vínlandskortið, Speculum og
Tartarafrásögnin hafi öll verið
skráð einni og sömu hendi, með
bastarðaletri og verði rakin til
Efri Rínarlanda á fyrra helm-
ingi 15. aldar, sennilega um
1440.
í næsta kafla ,sem fjallar um
bókfellið, pappírinn og blekið,
segir m. a., að pappír svo gam-
alla handrita sé yfirleitt ekki
öruggasta heimildin um aldur
þeirra og uppruna, en í þessu
tilviki hafi pappírinn ráðið
hvað mestu um þær sannanir
sem fyrir liggi um hvaðan
handritið sé komið og hvar það
hafi verið skráð.
Fræðimennirnir, sem við rann
sókn handritsins fengust, sendu
handrit Vincents frá Beauvais
ásamt Ijósmyndum af vatns-
merkjunum á pappírsblöðunum
í Tartarafrásögninsi til sérfræð-
ingsins Allans Stevensons til
umsagnar. Stevenson var þá
staddur í Englandi, en brá
skjótt við og í bréfi sem hann
sendi vestur að lokinni eftir-
grennslan sinni og rannsókn
segir hann m.a.: „Heppnin virð-
ist vera með ykkur hvað varðar
pappírinn í Tartarafrásögninni
og í Vincent de Beauvais, því
bæði virðast handritin skráð á
sama pappírinn, gerðan á sömu
mótunum og við sömu eða mjög
svipaðar aðstíiður og má því
ætla að tilheyri sama tíma“.
Af vatnsmerkjunum og stað-
setningu þeirra á blöðunum
rekur Stevenson upprunann til
Rínardalsins á fimmtándu öld
og bætir við að bæði Vincent
og Tartarafrásögnin v i r ð i s t
skráð á samstæðan pappír, þ. e.
sem framleiddur hafi verið all-
ur í einu og megi af því ætla,
að handritin hafi verið færð í
letur ekki ýkjalöngu eftir að
pappírinn hafi verið gerður, en
það ályktar hann að muni hafa
verið um 1440. Stevenson rek-
ur uppruna vatnsmerkjanna
(nautshöfuð, eygt - „Spectacled
Buli“) til Norður-Ítalíu, en seg-
ir að eftir þeim hafi verið líkt
norðar og líklegastar séu í þessu
sambandi og á þessusn tíma
borgirnar Freiburg og Basel og
þó heldur hin síðarnefnda.
Leiðir hann að því getur, að í
þessu tilviki muni vera um að
ræða pappírsgerð sem Heinrich
nokkur Halbisen stofnaði árið
1438 í Klein Basel og kallaði
„Miihle zu allen Winden“ og
mun einkum hafa séð fyrir
pappír kaupsýslumönnum þar
Um slóðir og kirkjuþingi því
sem sat í Basel á árunum 1431
tU 1449.
Fátækur munkur
Síðan heldur Marston áfram
sinni frásögn og lætur þess
næst getið, að sennilega muni
skrifarinn hafa þurft að halda
sparlega á fé sínu eða sinna
(þess áður getið að líklegt megi
telja, að hann hafi verið munk-
ur í einu hinna mörgu klaustra
á þessum slóðum), því ekki sé
bókfell það sem hann hafi not-
að af beztu tegund. Til dæmis
hafi blekið dreifzt illa á einu
blaðinu og á öðru hafi skrifar-
inn átt í vandræðum með að
komast áfram sökum hnökra í
bókfellinu og m.a. þess vegna
brugðið fyrir sig fínni penna
og þéttari skrift, ef það mætti
verða til þess að bæta úr ágöll-
um bókfellsins. Þá segir hann
að einnig sé bókfellið, sem kort
ið er á teiknað, illa imnið og
örþunnt, sums staðar drekki það
í sig blekið en annars staðar
ekki. Annað bókfellsblað jafn
þykkt og eins á litinn er annars
staðar í bókinni og rennir einn-
ig stoðum undir það að hand-
ritahlutarnir eigi saman, þó
ekki verði það sannað, svo
mjög sem blöðin hafa verið
klippt og skorin til að hæfði
bandinu.
Þess má og geta til gamans,
að skrifarinn notar ýmsar mis-
munandi blekblöndur á hand-
ritin og sést það víða vel; t.d.
skiptir hann einu sinni um blek,
þegar hann er búinn að skrifa
einn og hálfan dálk á illa unnið
bókfellið. En þar sem skiptast
á pappír og bókfell er erfiðara
að greina blekblönduskiptin,
því blekið kemur ekki’ eins
fram á pappír og á bókfellinu.
Bandið
í næsta kafla fjallar Marston
um bandið á handritinu og seg-
ir að það bendi helzt til Þýzka-
lands, síður til Hollands eða
Belgíu, Englands, Ítalíu eða
Spánar. Bandið sé algengt nokk
uð að gerð og svipi mjög til
þess sem yfirleitt sé á þýzkum
bókum frá þessum tíma. Segir
hann að það minni töluvert á
handaverk tveggja helztu bók-
bindara Þýzkalands á þessum
tíma, þeirra Conrads Forsters
og Johannesar Fogels. Forster
var dóminikanskur munkur í
Niirnberg og batt inn bækur að
því er vitað er, frá 1433 til 1457.
Hann átti tæki til bókaskreyt-
inga á borð við þær sem eru á
bandinu. Fogel vann í Erfurt
frá 1456 til ’59, síðar taka aðrir
menn við bókbandstækjum
hans. Lásarnir fjórir á Specul-
um-bandinu eru ákaflega líkir
þeim sem sjást á böndum Fog-
els. „Engu að síður“, segir Mar-
ston, „er ekki svo, að af þessu
megi álykta, að bandið sé hægt
að rekja beint til annars hvors
þeirra Forsters eða Fogels, held
ur aðeins hitt, að útlit þess
bendi í öllum höfuðdráttum til
þess að hér sé á ferðinni bók-
band unnið á þessum slóðum og
á þessum tíma, það er, ekki
seinna en 1450“. Marston bætir
því við, að þrjú atriði gefi það
þó til kynna, að bandið gæti
verið unnið að einhverju leyti
á Ítalíu, í fyrsta lagi hvernig
bóklásarnir séu settir á band-
ið, í öðru lagi séu naglarnir sem
lásunum festa ítalskir að gerð
og í þriðja lagi hafi prýtt band-
ið gullskreyting með kopar-
gljáa, sem einnig sé ítalskt
fyrirbæri.
í kaflanum um handrit Vin-
cents frá Beauvais segir Mar-
ston m.a., að þeir Painter hafi
báðir farið yfir Spe'culum-
handritið o,- aðeins fundið í þvi
óveruleg frávik frá öðrum text-
um, sem til séu af því á prenti.
Hann bendir á, að eina sam-
band Speculum við Vínlands-
kortið sé það, að Vincent segi
frá sjóferð Sankti Brendans
vestur um haf (og bætir því
reyndar við frásögnina, að sjálf
ur hafi hann litla trú á því að
hún geti verið sönn). Til glöggv
unar má geta þess, að Speculum
var heimssaga í mörgum bind-
um.
í lokakaflanum dregur Mar-
ston saman niðurstöður þær
sem fengnar eru og segir:
„Hvað er það þá, sem við vitum
um frumsögu handritsins? Ekk-
ert, ef í sögulegar heimildir er
leitað, en sitthvað hefur okkur
tínzt til af fróðleik eftir öðrum
f leiðum. Öll gerð handritsins
bendir til miðrar fimmtándu
aldar og leturgerðin sömuleiðis.
Bandið á því verður einnig
rakið til þessa tíma og pappír-
inn, sem í þessu tilviki er ó-
venjulega mikilvægt sönnunar-
gagn, tímasetur það enn ná-
kvæmar, eða um 1440.
Þá eru einnig fyrir því mjög
sterkar líkur, að handritið sé
gert í svissnesku borginni Bas-
el, þar sem sat kirkjuþing eitt
mikið á árunum 1431 til 1449.
Þing þetta sóttu prestar og pre-
látar hvaðanæva að úr Evrópu
og báru saman bækur sínar.
Þingið var merkur atburður I
kirkjusögunni en hafði líka á-
hrif á öðrum sviðum mannlegra
fræða.. Þar kynntust vestur-
evrópskir klerkar Biblíunni á
grískri tungu og þaðan þreidd-
ust út hugmyndir ítölsku húm-
anistanna og verk þeirra meðal
Norður-Evrópubúa. Hvaða stað
getur til þess líklegri að þar
háfi verið sett saman slíkt rit
sem þetta, sem hefur að geyma
austur-evrópska frásögn af
ferð til Mongóla, miðalda-heims
sögu og kort af norður-evrópsk-
run uppruna? Basel er eina
borgin sem til greina gæti kom-
ið“. (
(Næsta grein birtist
á morgun, sunnudag).
Kristján
Ste.sisson,
Reykjafirði
ÞANN 29. sept. sl. andaðist 1
sjúkrahúsi ísafjarðar Kristján
Steinsson frá Reykjarfirði við
ísafjarðardjúp, nærri 89 ára að
aldri, og var jarðsettur að Vatns-
firði 12. okt. Kristján var fædd-
ur að Reykjarfirði í Reykjar-
fjarðarhreppi 23. okt. 1876. For-
eldrar hans voru hjónin Ingi-
björg Þorvaldsdóttir og Steinn
Bjarnason. Með þeim fluttist
hann á fyrsta ári að Vatns-
fjarðarseli í sömu sveit, þegar
þau byrjuðu búskap þar. En
börnunum fjölgaði og kjörin
voru þröng. Þess vegna varð
Kristján, sem var elztur af syst-
kinunum, að fara alfarinn úr for
eldrahúsum tólf ára gamall til
að vinna fyrir sér sjálfur.
Það var engin nýlunda á þeim
tímum, að unglingar þyrftu að
taka til hendi og það oft meira
en góðu hófi gegndi, en um hitt
var minna hirt að þeir ættu þes*
kost að nema bókleg fræði. —
Kristján vandist því snemma öll-
um algengum störfum þeirra
tíma á sjó og landi og þótti alls
staðar hinn nýtasti maður. Þá
var algengt að stunda sjóróðra
á áraskipum frá bæjum í Inn-
Djúpinu haust, vor og vetur.
Var þá aðallega haldið til í Bol-
ungavík og róið þaðan. Þær urðu
margar vertíðarnar hjá Kristjáni
á yngri árum. Hefur þá oft reynt
á þrek hans í erfiðum sjóferð-
um og harður reynsluskóli varð
þetta honum og fleirum ung-
mennum, en þó nytsamur.
Þótt Kristján ætti þess ekki
kost að stunda skólanám í æsku,
aflaði hann sér góðrar almennrar
menntunar með sjálfsnámi, eins
og margur fróðleiksfús maður
“ Framh. á bls. 15.