Morgunblaðið - 26.10.1965, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIO
Þriðjudagur 26. október 1965
VÍNLANDS - KORTIÐ
lm efni bókarinnar
og sögu í stuttu máli
1 ÞEIM tveim greinum um Vín-
landsbókina sem svo hefur ver-
ið nefnd, er birzt hafa hér í
Mbl., hefur verið skýrt frá efni
fyrri hluta bókarinnar og sumt
af því rakið, til að gefa lesend-
um nokkra hugmynd um gerð
bókarinnar og innihald.
Nú er komið að kjarna máls-
ins ef svo mætti segja, þeim
kafla bókarinnar, sem nefnist
„The Vinland Map“ eða „Vín-
landskortið". Kafla þennan
skrifar R. A. Skelton og er hon-
um skipt í þrjá hluta. Undir-
fyrirsagnir fyrsta hlutans eru:
lýsing á Vínlandskortinu og
sambandi þess við handritið:
form þess og innihald; kortið og
fyrirrennarar þess; hinn þrí-
skipti heimur kortsins; ísland,
Grænland, Vínland; nöfn og
textar á kortinu.
f öðrum hlutanum eru þess-
ar undirfyrirsagnir: gerð og til-
gangur kortsins; heimildir; fyr-
irmyndir að hinum þrískipta
heimi; landafræði Carpini-
sendiferðarinnar; kortagerð yfir
Atlantshafið; landafræði norð-
ursins; gerð Grænlandskorts-
ins; landafundir norrænna
manna í Ameríku og afleiðing-
ar þeirra. í þriðja hluta eru
undirfyrirsagnir þessar: aldur
kortsins, hefðir og reynsla;
Kort það er Guðbrandur Þorláksson gerði árið 1606.
Var vesturhluti korts-
v
ins teiknaður u íslandi?
elzta kort sem til er af ame-
rísku landi; Vínlandskortið og
fundur Ameríku.
í þessum hluta bókarinnar
ber Skelton Vínlandskortið sam
an við önnur kort, sem gerð
eru á miðöldum og til greina
koma til skýringar á því h vern
ig það varð til. Eru í kafla
þessum miklar og margvísleg-
ar upplýsingar um kort og
kortagerð á miðöldum og marg-
ar myndir eru þar af sögufræg-
um kortum, sem kunn eru frá
þessum tíma. Eitt kort ber þó
hæst í þessum samanburði, það
er kort ítalska sægarpsins
Andrea Bianco frá 1436, sem
varðveitt er í Biblioteca Nazio-
nale Marciana í ættborg hans,
Feneyjum. Er í senn skemmti-
legt og fræðandi að fylgja grein
arhöfundi í þessari könnunar-
ferð hans um refilstigu korta-
gerðar á þessum tímum. Athygl
isvert er, að kort Biancos er
um margt svo líkt Vínlandskort
inu að undrum sætir og gerir
Skelton því skóna af þeim sök-
um, að annað hvort hafi höf-
undur Vínlandskortsins haft
það að fyrirmynd, eða þá að
Ibæði kortin eigi sér sameigin-
lega fyrirmynd, sem enn hafi
«kki komið í leitirnar.
1 þessu sambandi má geta
þess, að Alexander O. Vietor,
forstöðumaður kortadeildar
Yale-háskóla segir í formála sín
um að bókinni:
„Á Vínlandskortinu er að
finna elztu óumdeilanlegu land
fræðilega teikningu af nokkr-
um hluta Ameríku og það hef-
ur einnig að geyma teikningu
af Grænlandi, sem er svo furðu
lega nákvæm að vel gæti verið
byggð á reynslu. Ef sú tilgáta
Mr. Skeltons reynist rétt, að
þessi hluti kortsins hafi orðið
til á norðurslóðum, og þá senni
lega á íslandi, þá er það eina
dæmið sem til er um kortagerð
aorrænna manna á miðöldum.
Verði þessar niðurstöður ofaná,
geta þær haft í för með sér
ófyrirsjáanlegar afleiðingar
varðandi sögu kortagerðar og
sæfarir víkinganna“.
Samanburður við Bianco-kortið
Skelton minnir á það í kafl-
anum um gerð kortsins og inni-
hald, að það sé að vísu fer-
hyrnt, en beri þess þó augljós
merki, s.s. um bogadregnar út-
línur heimshornanna, að það sé
gert eftir hringlaga eða egg-
laga fyrirmynd sem voru al-
gengust gerð korta á 14. og 15.
öld. Sextíu og tvö örnefni eða
landfræðiheiti eru á kortinu og
sjö textar lengri og ægir
þar öllu saman, nöfnum á
höfum og flóum, eyjum og
eyjaklösum. ám, konung-
dæmum héruðum, þjóðum
og borgum. Flest nöfn er að
finna í Asíu og eru þau greini-
lega fengin úr Tartarafrásögn-
inni eða svipuðum texta. >á seg
ir hann og, að ef Vínlandskortið
hafi verið gert á öðrum fjórð-
ungi fimmtándu aldar og kann-
ske snemma á síðasta tug þess
aldarfjórðungs, myndi það tíma
sett næst á eftir korti Andrea
Biancos og vera samtíma kort-
um Leardos þrem frá 1440, 1448
og 1452 eða 53 (sjá kortaskrá
er birtist með fýrstu Vínlands-
greininni sl. laugardag).
Síðan rekur Skelton það sem
líkt er og ólíkt með korti
Biancos ,sem var hringlaga, og
hinu ferhyrnda Vínlandskorti
og segir að lögun hins síðar-
nefnda geti vel stafað af því
einu að kortagerðarmaðurinn
hafi haft þarna heila opnu í bók
og hagað kortinu eftir því, en
svo margt sé skylt með nafn-
giftum og útlínum öllum á kort-
unum tveim, að ekki fari milli
mála að annarhvort hafi sá er
Vínlandskortið gerði séð kort
Biancos eða eldra kort sem það
hafi verið byggt á. „Hið eina á
kortinu, sem fellur utan egg-
laga ramma þess,“ segir Skel-
ton, „eru teikningarnar af ís-
landi, Grænlandi og Vínlandi
vestan til á því og ef til vill
einnig yztu eyjarnar í Atlants-
hafinu og vestasti hluti Skandi-
navíuskaga.
Um Evróputeikninguna á
kortunum segir Skelton annars,
að hún sé í öllum aðalatriðum
sem næst hin sama. Miðjarðar-
haf og Svartahaf, Vestur-
Evrópa og Eystrasalt á Vín-
landskortinu séu mjög áþekk
því sem sé á korti Biancos og
sama lögun sé á Adríahafi og
Eyjahafi. Pelopsskagi og skag-
inn suðvestan Litlu-Asíu sé
einnig mjög svipaður á kortun-
um en Spánn dálítið frá-
brugðinn norðurströndin boga
dregnari og ströndin að At-
lantshafinu viti í átt norð-
norðvestur í stað norður.
Að öðru leyti segir hann að
meginlandsstrendur V.-Evrópu
séu teiknaðar nákvæmlega eins
, og á Bianco-kortinu.
Skandinavía liggur frá austri
til vesturs á báðum kortunum
eins og á öllum kortum, sem
gerð voru fyrir annan fjórðung
16. aldar, en nokkuð er frá-
brugðin teikningin á vestasta
oddanum. Einnig ber töluvert i

milli um teikninguna af Bret-
landseyjum og getur Skelton
sér þess til, að verið gæti, að sá
er Vínlandskortið gerði hafi
haft þar til fyrirmyndar kort
það er talið er að hann hafi gert
eftir ísland, Grænland og Vín-
land. Tólf nöfn eru tilgreind
á meginlandi Evrópu á Vín-
landskortinu og eru öll heiti
á löndum eða ríkjum að tveim-
ur undanteknum. Vínlandskort
ið getur aðeins einnar borgar
í Evrópu, Rómar, en á korti
Biancos er aðeins nafngreind
Parísarborg.
Paradis varð að víkja
Þessu næst fjallar Skeltoa
um Afríkuteikninguna á Vin-
landskortinu og segir að hún
sé svipuð að gerð og flestar
Afríkuteikningar á hringlaga
heimskortum þeim sem gerð
voru á 14. og 15. öld, með nokkr
um frávikum þó, og byggist i
aðalatriðum á miklu eldri fyrir
myndum frá fyrri miðöldum og
klassískum tíma. Bogadregin
suðurströnd álfunnar sem nær
frá Marokkó til Austur-Afríku
og liggur þar að úthafinu er
eins og á korti Fra Paolino
(um 1320) og korti Petrusar
Vesconte og katalónska d‘Este-
kortinu og svipar einnig til
Bianco-kortsins og til korta
Leardos og Walspergers (1480).
(Sjá kort á bls. 12 í blaðinu i
dag). Á kortum þessum sést
opin sjóleið frá Atlantshafi til
Indlandshafs, en áður var talið
að' Indlandshaf væri innhaf.
Næst fjallar Skelton um Asíu
og segir m.a., að teikningin af
Austur-Asíu sé ekki lík neinu
korti öðru sem kunnugt sé, en
flest það sem þar sé frábrugð-
ið fyrri kortum megi rekja til
Tartarafrásagnarinnar og upp-
lýsinga þeirra sem þar sé að
finna. Svo mjög virðist korta-
gerðarmanni hafa verið hugleik
ið að koma á framfæri því er
hann þóttist vita um staðhætti
eystra umfram það sem var að
finna á fyrri kortum ,að hann
varpar fyrir borð einu höfuð
atriði allra korta fram á hans
tíma, sjálfri hinni jarðnesku
paradís.
AtlantshafiS og eylöndin þar
í næsta þætti fjallar Skelton
um eyjarnar í Atlantshafi aðrar
en ísland, Grænland og Vín-
land og verður það ekki rakið
nánar. í upphafi kafla þess eða
þáttar sem þar kemur næst,
segir svo:
„Lengst í norðvestri og vestri
Framhald á bls. 12.
r
' 4
f\
fc' r,,, , ; ■ 'i
*h , - '•
C 's

. • 1 • ' X. fur<.'|v :n fítt t-i’h,
Þannig litur Norð-vestur Kvröpa út á sjöunda kortínu i kortabök Biancos frá 143«.