Morgunblaðið - 26.10.1965, Blaðsíða 12

12
MORGU N BLAÐIÐ
Mðjudagur 26. október 1965
— Vínlands-kortið
Framh. af bls. 10.
á kortinu eru sett þrjú stór ey-
lönd, kölluð isolanda Ibernica
(ísland), Gronelada og Vin-
landa insula a Byarno repa et
leipho socjis (undarlegt að nafn
Bjarna skuli skráð með upp-
hafsstaf en Leifs ekki) og þar
fyrir ofan all-langur texti um
Vínlandsreisu Eiríks Gnúysson-
ar. Lega þeirra á kortinu, utan
hins egglaga ramma, virðist
benda til þess að þau hafi ekki
verið á fyrirmynd kortsins —
sem virðist hafa verið hring-
laga eða egglaga heimskort, er
(eins og áður hefur verið drep-
ið á) sá er Vínlandskortið gerði
hefur farið eftir (í flestu) um
teikningarnar af Evrópu,
Afríku og Asíu“. Skelton bætir
því hér við, að sama handbragð
ið sé á eyjum þessum þrem og
útlínum þeirra og á ströndum
annarra landa á kortinu og ekki
leiki vafi á að kortið hafi allt —
Og þá einnig þessi hluti þess—
verið teiknað á sama tíma og
sami maður hafi verið þar að
verki.
1 naesta kafla, sem heitir
„Nöfn og textar á Vínlandskort
inu“ er fjallað um ýmis nöfn
eða heiti sem á kortinu er að
finna, þau skýrð og borin sam-
an við samstæð eða skyld heiti
á korti Biancos og öðrum eldri
kortum. Öll eru heiti þessi
gkráð á latínu og verða ekki
hér raktar skýringar Skeltons
og athugasemdir utan á þeim
or okkur eru nærtækust og for-
vitnilegust. Fara þær hér á eft-
ir.
Isolanda Ibernica. „Nafnið Iso-
landa er hvergi að finna á korti
eða í texta“, segir Skelton, „og
ekki heldur lýsingarorðið Iber-
nica viðhaft um ísland. Korta-
gerðarmenn miðalda, allt frá
10. öld nefndu eyju þessa Is-
land eða Yslant (Hislant), Is-
landia eða Yslandia (vitnað til
rita Björnbos og Petersens og
Halldórs Hermannssonar). Orð-
myndin Isolanda virðist helzt
til o-ðin með úrfellingu úr
Iso(la Is)landa.“ Bendir Skel-
ton á, að sé orðið myndað á
þennan hátt, væri ekki fjarri
lagi að álykta að það ætti sér
ítalskan uppruna. Þá segir
hann, að ef til vill megi leita
skýringar á lýsingarorðinu Iber
nica í orðmyndinni Ibernia,
sem var alltítt á kortum á þess
um tímum og var heiti á eyju
er sögð var á þessum slóðum,
nokkuð norðan við Skotland og
sumir kortagerðarmenn. s.s.
Hcimurinn eins og menn hugsuðu sér hann á' 14. og 15. öld.
A. Kort Petrusar Vesconte (frá
1321 eða þar um bil).
'ir
hinn ónafngreindi Fransiskus-
armunkur er reit Libro del
Conoscimiento um miðja 14. öld
(og hefur sennilega haft sér til
fyrirmyndar katalónskt kort),
nota jafnan þetta heiti þeg-
ar um ísland virðist vera að
ræða, og eins er ein eyjanna
norðan Skotlands kölluð Iber-
nia á korti Katalanans Mecia de
Viladestes, sem gert er um
1413.
Gronelada. „íslenzka heitið
Groenland", segir Skelton, „í
ýmsum myndum og þar á með-
al þýðing þess á latínu Terra
viridis, er notað í öllum skráð-
um heimildum til forna. Claudi
us Clavus varð fyrstur til þess
að rita það á kort 1427 og hafði
orðmyndina Gronlandia, á kata
lónsku korti frá lð. öld, sem
varðveitt er í Biiblioteca Nazio-
nale í Flórens, er skráð mar de
Gronlandia og á öðru korti, sem
geymt er í Biblioteca Ambrosi-
ana í Milano stendur Illa verde.
Vinlanda Insula...... Text-
inn hljóðar svo :,Eyjan Vínland
fundin af Bjarna og Leifi í fé-
lagi.“ Og Skelton segir: „Ef
þessu stóra eylandi, sem nafnið
ber, er ætlað að taka yfir þau
lönd þrjú, — Helluland, Mark-
land og Vínland — er Leifur
fann og svo eru talin frá norðri
til suðurs og skipt á kortinu af
tveimur djúpum fjörðum eða
flóum, þá er annaðhvort að
nafnið Vinlanda er hér notað
sameiginlega fyrir öll þrjú ell-
egar það hefur ranglega verið
skráð við nyrzta landið í stað
hins syðsta. 1 elztu skráðri frá-
sögn um Vínland, sem færði í
letur Adam frá Brimum um
1070, er það sagt eyja. 1 fornri
landlýsingu íslenzkri frá 12. öld
eru Helluland og Markland
sögð eylönd og gefið í skyn að
Vínland sé „tengt Afríku". Eng-
in norræn heimild önnur, sem
um Vínland getur, allt frá ís-
lendingabók Ara fróða (sem tal
i\ C>: hu*: t ■ x4f
trcf ti A’n’iimt
*&***>**’*&*£
‘v
ttl>r*i> , , I f I
>•— •"> f

títinU émtt vtUotw
>tn. i(m< t* *>■;**’*"
Íu'Kn^ MtijKfr
■‘ , -
C .Íey**<* &4****1* - , .
ithfj Sj&eK+r**- hirt't í
D ’*'**£; ■&**%
lí l L
E «io* **+ j tj sfiuni
V rtjú iiufttniofi rn*» ■■ jj g
jftMnn. />cffafb mmm _•
*>'i •*** ’H
tttlf
•' • . ...t.
B. Kort Biancos frá 1436.
in er skráð 1122-24), gefur um
það nokkra vísbendingu að
menn hafi haldið Vínland
eyju“. Þá minnist Skelton á
kort Sigurðar skólameistara
Stefánssonar (frá 1590 eða þar
um bil) og segir, að það sé elzta
kort sem vitað sé um — að Vín
landskortinu undanteknu —
sem fari rétt með heiti bg legu
þessa lands í Vesturheimi.
Næst ræðir Skelton um land-
töku Bjarna Herjólfssonar í
Ameríku 985 eða 986 og skipa-
kaup hans og Leifs heppna Ei-
ríkssonar (sennilega árið 1001)
og segir að atburðir þessir eigi
sér ekki aðra stoð í fornum
heimildum en Grænlendinga-
sögu, sem fundin verði í Flat-
eyjarbók þeirri er skráð hafi
verið á 14. öld. „Af þeim sök-
um“, segir hann, „hafa sumir
fræðimenn (s.s. G. Storm, J.
Fischer, H. Hermannsson) hafn-
að sögulegu staðreyndagildi
þessara frásagna og talið þaer
ekki á nægum rökum reistar.
Engin frásögn íslenzk af landa-
fundi Leifs segir að Bjarni hafi
verið í för með honum vestur.
Ef textinn á Vínlandskortinu
greinir satt og rétt frá raun-
verulegum staðreyndum ,stað-
festir hann aðild Bjarna að
fundi Vínlands og bætir við
þeim harla athyglisverðu upp-
lýsingum að hann hafi siglt
með Leifi vestur. Engu að síð-
ur verðum við að hafa í huga,
að vel gæti það einnig átt sér
stað að sá er Vínlandskortið
gerði eða sá er hann hafði frá
fróðleik sinn, hafi ruglað sam-
an tveimur vesturferðum um
þetta leyti, þ.e. ferð Bjarna 985
eða 6 og ferð Leifs 1002, ell-
egar — þar sem ekki er getið
föðurnafns Bjama í textanum á
kortinu — að þar hafi orðið
ruglingur á nöfnum Bjarna
.... rr.aMJ <£&> _.
........... \'u,f Axítt .4
/.V - t J’tt t f- t, >«V th-n í,iT.
Í'U tr/Atu, HttfSiáM Wý' fttt yfAM™ "
** *>* vm {'étmt
Kort Sigurðar skólameistara, gert um 1590,
— Nóbelsverblaun
Framhald af bls. 6
einnig með Monod við rann-
sóknir á starfsemi genanna,
sem liggja að baki enzym-
myndunar í bakteríum.
Uppgötvanir vísindamann-
anna eru ævintýri líkastar og
verður reynt að gera nokkra
grein fyrir því hér í hverju
þær eru fólgnar.
Erfðafræðingar hafa lengi
haldið því fram, að lífssköp-
un, hvort sem hún stefni að
því að verða mikrób, mús eða
maður, eigi uppruna sinn í lit-
þráðum, sem saman standa af
genum. Sérhvert gen er mjög
smátt, en samt er álitið að
það sé í rauninni „risavax-
in“ frumeind af kjarnasýrum,
venjulega Deoxyribonuclein
acid (DNA), en í sumum vír-
usum ri'bonuclein acid
(RNA). Sérhvert gen stuðlar
að frumumyndun, sem saman
stendur af ákveðnum efnum,
meðal annars gerhvötum.
Til að sanna og jafnframt
tók Lwoff sér fyrir hendur
að rannsaka einfrumunga eins
og bakteríur, vegna þess að
þær hafa aðeins einn litþráð,
en maðurinn hefur 46. Rann-
sóknir Lwoffs beindust að
því að athuga hegðun bakte-
ríu, sem verður fyrir aðkasti
sýkjandi veiru. Lwoff upp-
götvaði, að það sem skeður
við þessa viðkynningu, var
C. Vinlandsikortið.
Herjólfssonar, sem Flateyjar-
bók ber fyrir Vínlandsfundin-
um fyrri og Bjarna Grímólfs-
sonar, sem fylgdi íslendingnum
Þorfinni Karlsefni til Vínlands
um 1020.“
Fyrsti biskup í Vesturheimi
Þá stendur enn í texta
við Vínland: „Að Drottins vilja
og eftir langa ferð. frá eyjunni
Grænlandi í suðurátt lengst
vestur í haf, siglandi suður
gegnum ís, fundu félagarnir
Bjarni og Leifur Eiríksson nýtt
land, frjósamt með afbrigðum
svo að jafnvel óx iþar vínviður
og kölluðu landið Vínland. Ei-
ríkur (Henricus), sendiboði
páfastóls og settur biskup yfir
Grænlandi og nærliggjandi
löndum, sótti heim þetta víð-
lenda og mjög svo auðuga land
í nafni almáttugs Guðs síðasta
æviár okkar margblessaða föð-
ur Pascals og dvaldist þar lang-
dvölum, bæði sumarlangt og
að vetri og hélt aftur heimleið-
is í norðaustur til Grænlands
og þaðan áfram leiðar sinnar
(heim til Evrópu) í auðmjúkri
undirgefni við vilja yfirboðara
sinna.“
Hér er lýst tveimur söguleg-
um atburðum, í fyrsta lagi
landafundum Bjarna _og Leifs
og í öðru lagi Vínlandsferð
Éiríks biskups Gnúpsonar til-
tekið ár, 1117, dvöl hans í land-
inu og heimkomu. Skelton bæt-
ir því við, að frásögnin af Vín-
landsför Eiríks biskups, sem í
íslenzkum annáluni sé að finna
skráðan atburð ársins 1121 sé
síðust söguleg skráning sem Vín
land snerti og segir að annað
hvort hljóti biskup að hafa far-
ið tvær ferðir til Vínlands eða
textinn á Vínlandskortinu leið-
D. Katalónska d‘Este kortiff, frá
því um 1450.
E. Kort Giovanni Leardos
(1452-53).
rétti ártal það sem í annálum
sé skráð og fari þá eftir kirkju-
sögulegum heimildum. Ekki seg
ir í annálum að biskup hafi
dvalizt lengi í Vínlandi eins og
segir í textanum á kortinu og
er það nýnæmi og ný söguleg
viðbót og ekki er heldur í ann-
álum getið heimfarar biskups.
(Næsta grein birtist í blaðinu
á morgun).
V J
ekki eins einfalt og menn
höfðu haldið til þessa.
Veiran, dulbúin sem gen,
getur orsakað eitt af tvennu
þegar hún kemst í snertingu
við bakteríuna:
1) Hún getur hvatt bakte-
ríuna til að framleiða hundr-
uð af veirueindum og fyrir-
fara sjálfri sér um leið, en
þetta á sér oft stað varðandi
veirusýkingu í manninum.
2) Hún getur tengzt gene-
tiska efni bakteríunnar og
og lagzt þar í dvala, en komið
þó með jöfnu millibili fram í
komandi kynslóðum bakterí-
unnar. Þrátt fyrir þennan
tímabundna dvala, er hægt að
endurvekja veiruna með geisl
um og ýmsum efnum og gera
hana herskáa og skaðsamlega
Jacob og Monod tóku upp
þráð Lwoffs og gerðu áfram-
haldandi tilraunir með bakte-
ríur og veirur. Þeir uppgötv-
uðu meðal annars, að stór-
frumeind af DNA tegund til-
kynnir bakteríunni ekki sjálf
hvaða efni hún eigi að fram-
leiða. Þess í stað framleiðir
veiran eftirlikingu af sjálfri
sér, sem nefnd er „sendi-
RNA“. Sendiboði þessi fram-
kvæmir síðan skipun veirunn
ar. Sérfræðingarnir halda því
einnig fram, að einn aðili til
viðbótar komi hér við sögu,
en það er annað gen, sem
annast „verklegar framkvæmd
ir.“
Enn sem komið er, eru sann
anir fyrir kenningum þessum
af skornum skammti og ein-
göngu bundnar við bakteríur,
en frönsku vísindamennimir
þykja hafa sýnt fádæma hug-
vitssemi við þessar rannsókn-
ir, einkum þegar tillit er tek-
ið til smæðar viðfangsefnis-
ins, en stærð bakteríu er tal-
in vera um einn milljónasti
úr senimetra. _
Þar sem það hefur verið
skoðun margra sérfræðinga
um nokkurt skeið, að krabba-
mein myndist fyrir tilverkn-
að veiru, þá virðast kenning-
ár frönsku vísindamannanna
renna stoðum undir þá tilgátu,
að krabbameinsveira geti bú-
ið með manninum í langan
tíma og verið vakin upp fyrir
tilverknað geisla eða ákveð-
inna efna. Af þessu verður séð,
að uppgötvanir vísindamann-
anna geta komið að ómetan-
legu gagni við rannsóknir á
krabbameini og ekki er óhugs
andi að í náinni framtíð verði
unnt að svæfa þessa veiru
fullkomlega með bólusetn-
ingu.
Uppgötvanir vísindamann-
anna eru ekki taldar hafa hag
nýta þýðingu enn sem komið
er, en þó er almennt talið að
með því að veita Frökkunum
Nóbelsverðlaunin hafi sænska
vísindaakademían sýnt lofs-
verðan skilning og trú á fram
tíðargildi uppgötvanna.