Morgunblaðið - 23.11.1965, Page 8

8
MORGU N BLAÐIÐ
1 Þriðjudagur 23. nóv. 1965 ']]
— Ræ&a Jóhanns
Framh. af bls. 1
verið gerð grein fyrir af háttv.
fl.m. þess, vil ég segja, að ég
er efnislega sammála í stórum
dráttum þeirri tilL, sem þar er
fram borin til breytinga á 1. um
réttindi og skyldur starfsmanna
ríkisins, og mundi fylgja slíkri
tillögu eða öðrum líkum. Ég tel
Þó, að vandamálið, sem við er
að glíma, sé víðtækara en þessi
hv. flm. hefur gert sér grein
fyrir, eða gert okkur grein fyrir
í sínu máli, og þurfi sú nefnd,
sem þetta mál fær til meðferðar,
að athuga það nánar.
Nú þyrfti víst ekki að vera
lengri min ræða, ef ég ætti að
binda mig við efni frumvarpsins,
en hv. flm. notaði langan tíma,
ekki til þéss að gera grein fyrir
efni þessa frv. sérstaklega, held-
ur til að gera að umtalsefni em-
bættisveitingu bæjarfóegtaem-
bættisins í Hafnarfirði og sýslu-
mannsembættisins í Gullbringu-
og Kjósarsýlu, og hef ég auðvitað
ekkert um það að sakast. Mér er
kærkomið að fá tækifæri til þess
að það mál komi til umræðu hér.
Ég hefði gjarnan óskað eftir að
fá að heyra sjálfstæðari skoðan-
ir á því máli, heldur en hv. flm.
þessa máls lét í ljós, því sann-
ast að segja kannast maður nú
við flest, enda mikið af því upi>-
lestur úr blöðum undanfarinna
Jón Skaftason (F) mælti í gær
fyrir frumvarpi er hann flybur
um breytingu á lögum um rétt-
indi og skyldur opiniberra starfs
manna. Meginbreytingin sem í
frumvarpinu felst er sú, að inn
komi ný ákvæði um að embættis-
maður geti ekki
verið sebtur í
emíbætti lengur
en í fjögur ár.
Sagði fkjtnings-
maður að slík
ákvæði væri í
löggjöfum
margra þjóða og
mætti sem dæmi
nefna að í Dan-
mörku mætti dómari ekki vera
aettur nema í 1 ár. Flutnings-
imaður sagði frumvarpið vera
ílutt af tilefni embættisveitingar
bæj arfógeta í Hafnarfirði, en sú
embættisveiting hefði dregið at-
hygli manna að þeirri nauðsyn
að sett yrðu lög um þessi mál.
Það væri algengt að stjórnmála-
menn héldu embættum opnum
fyrir sig, sem baktryggingu.
Mætti þar nefna sem dæmi við
skiptamálaráðherra Gylfa Þ.
Gíslason, sem haldið heifði próf-
essorsembætti í 9 ár.
Vék síðan flutningsmaður nán-
ar að embættisveitingu bæjar-
fógetans í Hafnarfirðd, sem hann
sagði að hefði verið mjög rang-
lát. Það hefði ekki reynst erfitt
fyrir dómsmálaráðherra að veita
Einari Ingimundarsyni embæbtið,
fþrátt fyrir að hann hefði sótt um
það á síðustu stundu. Hefði sú
sikipun orðið til þess að andúðíu:-
alda hefði risið hærra en vant
væri, þrátt fyrir að menn væru
ýmsu vanir á þessu sviði. Morg-
unblaðið hefði haldið því fram
að þau mótmæli er fram hefðu
komið væru af pólitískum toga
spunnin, en svo væri ekki nema
það að Fulltrúaráð Alþýðuflokks
ins, Félag ungra jafnaðarmanna
i Hafnarfirði og Fulltrúaráð
Framsóknarflokksins í Reykja-
neskjördæmi.
Flutningsmaður sagði, að sið-
ferðisrétitur Björns Sveinfojörns-
sonar til embættisins væri ha&nn
yfir allan efa og það jafnvel til,
að menn hefðu ekki sótt um em-
bættið, þar er þeir hóldu að með
því settu þeir Björn í hættu.
Dómsmálaráðherra hefði haldið
því fram í Morgunblaðinu að
Jóhann Gunnar hefði verið of
gamall til að veita honum em-
bættið, en spyrja mætti að því,
hvort hann væri of gamall til að
aiörfum í Hafnarfirði þar
daga frá öðrum mönnum, sem
hann vildi nota máli sínu til stuðn
ings í ssmbandi við þmr ásakanir,
sem hann bar fram í minn garð
um misrétti í þessari umræddu
embættisveitingu.
Réttur hins setta og
réttur hinna.
Ég hef gert grein fyrir við-
horfi mínu til þessarar embættis
veitingar, í stuttu viðtali í Morg-
unblaðinu skömmu eftir að em-
bættið var veitt. Hv. flm. þessa
máls segir, að það viðtal hafi
sannfært fáa. Um það skal ég
ekkert sakast við hann, og þýðir
lítið um að deila, en þar er þó
í fáum dráttum fram dregið, það
sem ég vildi mega halda, að marg
ir teldu vera nokkuð veigamikil
atriði í þessu sambandi. Þegar
stundum er vitnað í rök, sem ég
flutti fram í þessu viðtali, hafa
bæði blöð og þessi flm., iðulega
látið sér sæma að fella úr þvi,
sem ég sagði og hætta í miðjum
setningum, þar sem það hentaði
iþeim. Mér þykir alveg sérstak-
lega ástæða til að víkja að einu
atriði, sem margsinnis hefur ver-
ið haft eftir mér „að setning I
embætti skapi hvorki lagalegan,
venjubundinn né siðferðislegan
rétt til skipunar í embætti“. Á
þessu hafa menn furðað sig og
það gerði hv. þm. einnig. En
það stendur bara áfram í við-
talinu við mig: „umfram fjöl-
margt annað, sem til álita kem-
sem hann gæti sinnt stöðu sinni
á ísafirði.
Gylfi Þ. Gíslason, viðskipta-
málaráðherra, sa.gði málflutn-
ing Jóns Skaftasanar varðandi
prófessorsemlbætti sitt vera
mjög villandi og hefði verið auð
velt fyrir Jón að afla sér upp-
lýsinga um þetta mál, annað
hvort frá Háslkólanum, eða sér
persónulega. Sannleikur þessa
máls væxi sá, að
Háskólinn hefði
farið þess á leit
við Alþingi að
stofna nýtt em-
bætti í viðs'kipta
fræði og hefði
sú tillaga verið
flutt í efri deild
og hlotið sam-
þykki allra
flokka. Ekki hefði fengizt neinn
maður til að taka við kennslu
þeirri er hann hafði á hendi fyrr
en árið 1900 og árið 1961 hefði
Ámi Vilhjálmsson verið skipað-
ur prófessor og kenndi hann n.ú
þær greinar, er hann kenndi áð-
ur.
Ingi R. Helgason (K) sagði, að
raunverulega væri veitingavald-
ið í höndum pólitísiks ráðherra,
er notaði þær flokki sínum til
framdráttar og væri það ekkert
nýtt nú. Undirrót þeirra deilna
er nú hefðu risið væri það hvem
ig menn hefðu tekið frá fyrir
sig emibætti og
haldið þeim um
áraraðir. Miikil-
vægt væri að
dómarar væru
óháðir fram-
kvæmdavaldinu
en það væru
þeir ekki ef þeir
væru aðeins sett
ir í emibætti sín.
Varðandi stöðuveitingu bæjar-
fógeta í Hafnartfirði og sýslu-
manns i Gulibringu og Kjósar-
sýslu væri einkum þrennt að
sínum dómi er væri áfetlisvert,
en það væri: I fyrsta lagi ætti
ekiki að skipa stjórnmálamann
í dómaraembætti, þar sem dóms-
mál ættu að vera óháð fram-
kvæmdavaldinu. 1 öðru lagi hefði
dómsmálaráðherra sniðgengið
starfsaldursreglumar, er hann
gekk fram hjá Jóhanni Gunnari
Ólafssyni og í þriðja lagi vegna
þeirrar meðferðar sem Björn
Sveinbjörnsson hefði orðið fyrir,
þar sem hann væri nú flæmdur
úr embætti og kæmi það þannig
út að störf harw vænu einskis
metin.
ur, og veitir rétt að sínu leyti,
meiri eða minni, til mbættisskip-
LiTi&i Liillcir4*.
Ég hef með öðrum orðum ekki
sagt, að setning veiti ekki að
sínu leyti rétt, þegar meta á,
hvort veita skuli einum eða öðr-
um embætti, en ég álít ekki, að
hún veiti neinn fortakslausan
rétt, og það sé ekki einsætt, að
þeim, sem hefur verið settur
einhverntíma, tilheyri þar með
embættið. Þarna skilur okkur á,
og það má sgja, að hér séum við
í raun og veru að fjalla um
þungamiðju málsins. Etr það svo,
ef að maður hefur verið settur
í embætti, lengri eða skemmri
tíma, að þá skeri það endilega
úr um það, að hann skuli verða
skipaður í þetta embætti, þegar
það losnar? Ég hef leyft mér
að hafa þá skoðun, að svo bæri
ekki að líta á þetta mál, og ég
tel það rangt, ef svo væri litið
á málið. Ég hef gert nokkra grein
fyrir því, af hverju ég tel það
rangt, m.a. vegna þess, að þó er
gengið fram hjá þeim rétti, sem
aðrir eiga, til þess að sækja um
þessi embætti, og láta meta sína
hæfileika, og sína aðstöðu til
móts við viðkomandi aðila.Og rétt
ur hinna mörgu, er að mínu viti,
í þessu sambandi, alls ekki minni
en réttur hins eina.
Ekki laust til umsóknar
í 55 ár
Menn skilja kannske betur
hvað ég á við, ef við lítum á
þetta í Ijósi staðreyndanna. Þá
liggur málið þannig fyrir, að
embættið í Gullbringu- og Kjós-
arsýslu var auglýst til umsóknar
árið 1935. Síðan hefur það, ekki
fyrr en nú, verið auglýst til um-
sóknar. Nú er það svo, að það er
lagaskylda að auglýsa embætti,
en það hefur mér skilizt, bæði
á flm. þessa máls, og öðrum, að
það hatfi ekki skipt neinu máli
í þessu sambandi, það hafi bara
verið formsatriði. Sá setti hefði
átt að fá þetta embætti. í aug-
um þessara manna átti bókstaf-
lega ekki að líta á réttarstöðu
annarra manna. Segjum þá, að
ég hefði viljað fara að ráðum
þessara manna, og skipað embætt
ið þessum tiltekna embættis-
manni, sem þarna hafði verið
settur. Það er maður á bezta
aldri. Hann gat hæglega verið í
embættinu í 24 ár, eða fram til
hámarksaldurs embættismanna.
Ef þessi háttur hefði verið á
hafður, hefði öðrum sýslumönn-
um og bæjarfógetum þessa lands,
né öðrum lögmönnum gefist raun
verulegur kostur á að sækja um
embættið í Hafnarfirði og Gull-
bringu- og Kjósarsýslu, í um
55 ár! Þetta fær að mínum dómi
með engu móti staðizt, og þetta
væri ranglæti, eins og ég sagði
áðan, gagnvart fjölda mörgum
öðrum.
Var boðið horgarfógetaembætti
Það, sem ég vildi því leggja
áherzlu á, er þetta, sem ég hef
sagt, að setningin skapar ekki
siðferðilegan rétt, og það er alveg
sama, hversu lengi setningin er,
þá skapar hún ekki siðferðileg-
an rétt, umfram margt annað.
Þar verður líka að meta þær
misgerðir, sem raaður gerði sig
sekan um gagnvart öðrum ef þetta
ætti að vera fortakslaus réttur.
Það kom alls ekki til fyret eftir
umsóknir um þetta embætti, að
ég hafði þessa skoðun á þessu
máli, og það er alveg rangt hjá
hv. flm. þessa máls hér, að ég
hafi þurft stuttan tíma til að
gera upp við mig, hverjum ætii
að veita þetta embætti. Það er
iðulega svö, og var það einnig
í þessu sambandi, að embættis-
menn, eða aðrir, sem óska að
sækja um embætti, ræða það
við veitingavaldið og það veit
oft um hugi manna til embætt-
anna löngu áður en formlegar um
sóknir eru lagðar fram. Mér var
þess vegna kunnugt um það, að
það mundu fleiri sækja um em-
bættið en Björn Sveinbjörnsson,
sem mér hafði verið tjáð, að
mundi sækja um það, og sótti
líka um embættið, þegar það
hafði verið auglýst. Ég kallaði
þá á þennan bæjarfógeta og sýslu
mann, til þess að gera honum
grein fyrir þessari skoðun minni,
að ég teldi ekki, að setning Uans
I embættið skapaði honum for-
takslausan rétt, umfram margt
annað, íil þess að hljóta þetta
embætti, og það kynni að koma
fram umsóknir um embættið frá
mönnum sem ég teldi eiga ekki
síðri, eða meiri rétt til embættis-
ins en hann. Honum var alveg
ljóst um þessa afstöðu mína, en
um leið Og ég gerði honum grein
fyrir þessu, gerði ég mér grein
fyrir, að það stóð að vissu leyti
sérstaklega á um hann, að hann
var búinn að vera settur lengi,
og með þvi að fá ekki embættið,
yrði hann að minnsta kosti í bili,
embættislaus. Enda hef ég óspart
verið ásakaður fyrir það að hafa
„kastað þessum embættismanni
út á gaddinn", eins og sumir
prestlærðir menn hafa orðað það,
og „vikið honum úr embætti".
Mér er nærri að hyggja, að marg
ir, sem hafa mótmælt þessari em-
bættisveitingu, hafi gert það,
vegna þess, að þeim finnst að ég
hafi vikið manninum úr em-
bætti ,og kastað honum út á
gaddinn. En hvorugt þetta fær
staðist. Auðvitað veit þessi em-
bættismaður, eins og aðrir, sem
til þekkja, að honum eru engar
dyr lokaðar á embættisferli, ef
hann óskar að halda honum
áfram, enda þótt ég hafi ekki
talið einsætt, að hann skyldi
hljóta þetta embætti Það eru tvö
auglýst embætti núna til um-
sóknar, annað hæstaréttardóm-
ara embætti, og hitt bæjarfógeta
embættið á Siglufirði. Og það
munu áreiðanlega losna, og er
vitað um, að innan skamms tíma
munu losna embætti, sem þessi
embættismaður getur að sjálf-
sögðu sótt um, ■ eins og aðrir, og
hans verðleikar yrðu þá metnir,
þegar þar að kæmi. Þegar ég
ræddi við þennan embættismann,
stóð þannig á, að borgarfógeta-
embættið í Reykjavík hafði ver-
ið auglýst laust til umsóknar og
umsóknarfrestur liðinn. Skv. 5.
gr. 1., — um réttindi og skyldur
starfsmanna ríkisins, er heimilt
að taka til greina umsóknir sem
herast eftir að liðinn er umsókn-
arfrestur. Með hliðsjón af þeim
umsóknum, sem fyrir lágu, bauð
ég þessum embættismanni að ef
hann óskaði að sækja um þetta
embætti, mundi ég veita hönum
það, þ.e. borgarfógetaembættið í
Reykjavík. Hann tjáði mér, að
hans hugur stæði ekki til þess,
og ég gat ósköp vel skilið þá
afstöðu hans, að hann vildi fá úr
því skorið í sambandi við em-
bættisveitinguna í Hafnarfirði —
og Gullbringu- og Kjósarsýslu,
hvort hann hreppti það embætti
eða annar. Og um þetta urðu
engar málalengingar frekar á
milli okkar, og engar ýfingar.
Ég segi þetta aðeins. til þess að
undirstrika það, að það hefur
hvorki verið í mínum huga, að
kasta þessum manni út á gadd-
inn, né að ég hafi gert neitt það,
sem ég teldi líkingu við það, að
vísa þessum manni úr embætti.
Reglur um embættaveitingar.
Þá kem ég nú að því, sem er
kannske leiðinlegri hlið þessa
máls, að þurfa að víkja svolítið
að öðrum embættisveitingum í
þessu landi. Ég hef sjálfur sagt
það, að ég vilji ekki nota aðrar
embættaveitingar til afsökunar
eða réttlætingar á minni eigin
embættaveitingu. En þegar mað-
ur hlustar á alla þessa heilögu
vandlætingu frá flokksblöðum og
frá þingmönnum ákveðinna
flokka um það, hvað ég hafi gerzt
sekur um einstakt misrétti, og
misferli í embættaveitingum, svo
að með eindæmum sé og einhver
alda sé risin í landinu, gegn þess
um óhæfuverkum núverandi
dómsmálaráðherra, ja, 'þá fer
manni að blöskra. Ég vil þess
vegna gjarnan hér í þingsölum,
þó ég hafi ekki hirt um það í dag
blöðum, víkja nokkuð að því,
hvernig með embættaveitingar
hefur verið farið hér á landi,
svo að hv. þm. geti gert sér rök-
studdari grein fyrir því, á hvern
hátt ég hefi skorið mig úr með
ranglæti í þessu sam-
bandi. Og þó ég ætli á engan
hátt að reyna að gera neina tæm
andi grein fyrir þessum málum
að mínum dómi, mundi ég telja
mjög æskilegt, að sú nefnd, sem
fær þetta mál til meðíerðar,
kryfji þau mál til mergjar og
geri þá þingheimi enn þá betri
grein íyrir því þegar máliS kein
ur frá nefnd í sambandi við þær
álitsgerðir, sem væntanlega koma
fram í þessu máli.
Það hefur verið tabn föst regla
og venja að auglýsa bæri til um-
sóknar embætti þau, sem konung
ur veitti, álíka eins og þau sern
við erum nú hér að ræða um,
og forseti veitir nú. Frá því eru
ákaflega fá frávik. En frávikin
eru hins vegar til. Nú hefur það
eins og kunnugt er verið sett í
lög frá 1954 um réttindi og skyld
ur starfsmanna ríkisins, að það
skuli auglýsa embætti. En það
breytir ekki því, að veitingavald-
ið var í raun og veru alveg jafn-
bundið af langri hefð um em-
bættaveitingar, að gefa embættis
mönnum í þjóðfélaginu jafnan
kost á því að sækja um embætt-
ið.
Skipun án auglýsingu
Það hefur atvikazt þannig um '
þennan þátt máJanna, að eftir
stjóinarskipti 1934 og frá þeim
tíma og þar til þáv. dómsmrh.
lætur af störfum, auglýsir hann
5 bæjarfógeta- og sýslumanns-
embætti í 5 fyrstu skiptin, sem
hann veitir embættin. Síðan aug-
lýsir hann ekki embætti eftir
það, þar til hann fer frá, eða 8
sinnum, og gefur þá engum kost
á að sækja um þessi embætti.
Hann hættir líka auglýsingu
embættanna með þeim hætti, að
hann skipar embættismann 1.
janúar 1837 í sýslumannsembætt-
ið í Árnessýslu sama dag og Jög
ganga í gildi um me’ðferð einka-
mála í héraði, þar sem embættis-
mennirnir verða að uppfylla viss
dómaraskilyrði, að hafa haft
þriggja ára reynslu í tilteknum
störfum. Þessi maður hafði það
ekki. Hann var nýkominn frá
prófborðinu. Og eftir þetta eru
í þremur tilfellum sýslumanns-
embætti veitt með þeim hætti, að
þau eru ekki auglýst, settur i
bili þar embættismaður, af því
að hann uppfyllir ekki dómara-
skilyrðin, en látinn öðlast þau
hjá sjálfum sér í 3 ár, og skip-
aður svo.
Bæjarfógetaembættið í Hafnar-
firði og Gullbringu og Kjósar-
sýslu var ekki auglýst 1945. Þáv.
dómsmrh. skipaði 10 embætti á
tvegga ára embættisferli og hann
auglýsti þau öll nema þetta eina.
i
Aldur og starfsreynzla
Svo hafa menn talað um það
með töluverðri vandlætingu af
hverju ég hafi ekki skipað elzta
umsækjandann. Þetta gleymist að
vísu alveg í ofsanum fyrst, en
menn hafa svona eftir á verið
að átta sig á því, að það hefði
nú verið óskynsamlegt að saka
mig ekki meira fyrir að hafa
ekki skipað Jóhann Gunnar í
embættið út frá því sjónarmiði,
áð hann væri elzti embættismað-
urinn og nú er svolítið að þessu
vikið hjá flm. þessa frv. Menn
segja- hvernig fær það staðizt, að
62 ára gamall maður sé of gam-
all til þess að vera skipaður 1
embætti í Hafnarfirði, Gull-
bringu- og Kjósarsýslu, og er
hann þá nokkuð betur hæfur til
þess að halda áfram að sinna
sínu embætti? Ég hefi nú aldrei
tekið svo til orða, að ég teldi
manninn óhæfan af því að hann
væri of gamall, þvert á móti tók
ég það fram í því blaðavi'ðtali,
sem ég átti, að ég teldi hann
alveg fullkomlega hæfan. Það að
ég skipaði hann ekki, orðaði ég
þannig, að ég taldi hann helzt til
fullor'ðinn. En ég sagði líka um
leið, að það gleymist mönnum
jafnan „um þetta má þó vissu-
lega deila“. Mér dettur ekki í
hug að halda því sjálfur fram,
að þetta skeri út af fyrir sig úr.
Um þetta má vissulega deila.
Mér er alveg jjóst, að aðrir
kynnu að hafa aðra sko'ðun á
þessu heldur en ég. Því er þó
haldið frarn, að það sé mörgum
sinnum, þrisvar til fjórum sinn-
um, fjölmennara embætti í Hafn-
arfirði, Gullbringu- og Kjósar-
sýslu en á ísafirði, og ég taldi
nokkurs virði að í þetta umfangs
mikla embætti fengist maður á
Framhald á bls. 31.
Setningartími í embætti
verði ekki meiri en 4 ár