Morgunblaðið - 23.11.1965, Qupperneq 31

/ Þriðjuðafur 23. nðv. 1965
MORCUNBLAÐIÐ
31
Þjóð sem þarfnast hjálpar
AUSTRI Þjóðviljans vendir
allt í einu sínu kvæði í kross
á sunnudag og gerist mikill
aðdáandi konungsættar einn-
ar á Madagaskar, sem meðal
annars tókst það hlutverk á
hendur að stjórna þegnum sín
um með ofurvaldi og leyfa
þrælasölu í landi sínu. Til á-
herzlu þessari nýju ást sinni
á austrænu kóngafólki birtir
Austri hvorki meira né minna
en tvær myndir af stjórnend-
um á eyjunni, konungi ein-
um, Radama I, og drottningu
sem lézt í Algeirsborg 1917.
Jafnar hann þessu fólki og
stuðningsmönnum þess við
Fjölnismenn og telur að einn
af ritstjórum Morgunblaðsins
hafi mjög skotið yfir markið
þegar hann sagði í grein hér
í blaðinu fyrir skömmu, að
óvíst væri, hvort fólkið á
Madagaskar hefði nokkru
sinni eignazt hugsjónamenn
og skáld á borð við Fjölnis-
menn. Var meðal annars bent
á í þessu sambandi, að íslend-
ingar hefðu átt fornar bók-
menntir og merka menningu
að bakhjalli sögu sinni og
sjálfstæðisbaráttu. Var í grein
inni ósagt látið, hvort íbúarnir
á Madagaskar ættu svo merka
menningu og sögu sér til
trausts og halds í sinni sjálf-
stæðisbaráttu, en þó gert ráð
fyrir að svo mundi ekki vera.
í þessu sambandi má geta
þess, að ekki þykir hinni
miklu alfræðiorðabók Encyclo
pædia Britannica mikið fara
fyrir menningar- og bók-
menntaarfi íbúanna á Madaga
skar frá umliðnum öldum, því
enginn kafli fjallar þar sér-
staklega um menningu þeirra
þjóða sem eyjuna byggja og
bókmenntirnar eru afgreiddar
í tveimur línum, engin nöfn
merkra skálda eða rithöfunda
nefnd og því siður minnzt á
menntafrömuði.
Þessu til samanburðar má
benda á að sérstakur kafli í
Encyclopædia Britannica fjall
ar um íslenzkar bókmenntir
allt frá fyrstu tíð og tekur
yfir hálfa áttundu síðu. Segir
þessi samanburður sína sögu.
Aftur á móti er stuttur kafli
í Britannicu um sögu Madag-
askar og skipar þar höfuðsess-
inn fyrrnefnd kóngaætt, sem
ritstjóri Þjóðviljans ber nú
svo mjög fyrir brjósti og virð-
ist hafa tekið ástfóstri við.
Um konu Radama I, sem
Austri birtir mynd af í þess-
ari nýju Konungsskuggsjá
sinni (og virðist hafa verið
sæmilegasti maður), Ranava-
loknu drottningu, sem tók við
völdum af manni sínum látn-
um segir m.a.: Hún leit grun-
semdaraugum á hugmyndir
Evrópumanna, sem áttu fylgi
að fagna meðal þegna hennar
og árið 1835 lýsti hún kristna
trú ólöglega. Létu þá 200
kristinna landsmanna lífið, en
mörg hundruð hlutu refsingu
með því að þeir voru látnir
gjalda sektir, auðmýktir eða
seldir í þrældóm.
Kóngaætt þessi hélt völdum
eftir dauða drottningarinnar
og ástandið batnaði nokkuð,
án þess þó starfi konungsætt-
arinnar verði með réttu líkt
við vakningu Fjölnismanna á
íslandi. Síðan leið hún undir
lok, Þjóðviljaritstjóranum
augsýnilega til sárra von-
brigða.
— ★ —
Um samband Madagaskar við
Frakkland segir m.a. í al-
fræðiorðabókinni: En í kjöl-
far heimsstyrjaldarinnar fyrri
komu efnahagslegir erfiðleik-
ar og tók fyrir útflutning. Eyj
an lýsti yfir stuðningi við
Vichy-stjórnina 1940 og til
þess að koma í veg fyrir inn-
rás Japana hertóku Bretar
hana 1942 og afhentu Frjáls-
um Frökkum 1943. En á eyj-
unni hafði orðið töluvert um-
rót vegna þessara atburða. Ár-
ið 1946 höfðu allir Malagasar
fengið franskan ríkisborgara-
rétt, en 1947 gerðu þjóðernis-
sinnar á austurhluta eyjarinn-
ar uppreisn. Síðan var án erf-
iðleika komið á fót pólitískum
stofnunum, einkum héraðs-
þingum. Þing sameinaðra hér
aðsþinga lýst svo yfir sjálf-
stjórnarlýðveldi á Madaga-
skar í október 1958 innan
franska ríkjasambandsins og
Philibert Tsiraana af ætt-
flokki Tsimihety-manna, var
kjörinn forseti. Árið 1960 fékk
Malagacy-lýðveldið fullt sjálf-
stæði, en var þó áfram innan |i
franska ríkjasambandsins.
Þess má geta, að ekki er ein
hlítt að tala um eina þjóð áý
Madagaskar því íbúar hennar
skiptast í 18 ólíkar þjóðir, sem *
fyrr á tímum lutu hinum ýmsu *
konungdæmum á eyjunni, en/
þau eru nú löngu liðin undir
lok. Af þessum þjóðum eru t
fjölmennastir Merinamenn,
1.200.000, Betsimisaraka-menn,
800 þúsund talsins og Betsi-
leo-menn, sem eru 600.000.
Betsimisarakar og þjóðir þeim
skyldar, Antemoro-menn,
Tanalar, Antesakar og Antan-
osy-menn búa á austurhluta
eyjarinnar. Þeir eru yfirleitt
meðalmenn á vöxt og hörunds
dökkir. Merinar byggja eink-
um hásléttuna umhverfis höf-
uðborgina, Tananarive. Þeim
svipar mjög til Indónesa og
eru æðri stóttir Merina oft að
sjá sem hreinræktaðir Indó-
nesar. Betsielo-menn búa á
hásléttunni þar sem heitir
Fianarantsoa, Tsimihety-
menn norðar á henni, en sunn
ar eru Bara-menn, sem eru há
vaxnir og aifrískrar ættar.
Vestan til á eyjunni búa Saka
lavar, Vezo-menn, sem eru
fiskimenn, Mahafaly-menn og
Antandroyar sunnar þar sem
þurrast er og nokkuð er um
Makoa, sem forðum komu frá
Afríku seldir mansali, meðal
Sakalava-manna.
Umhverfis Alaotra-vatnið á
hásléttunni búa Sihanakar, en
það' eru hinir fátæku fiski-
Hið nýja átrúnaffargoð Austra
— Radama L
menn, sem íslendingar hyggj-
ast nú hjálpa. Er ekki til þess
vitað ,að þeir hafi enn eign-
azit sína FjöLnismenn, eins og
sjá má af lýsingu þeirri sem
„Herferð gegn hungri“ hefur
gefið af þeim. Þar segir m.a.:
„Umhverfis vatnið búa nær
100 þúsund manns, sem leggja
stund á fiskveiðar að meira
eða minna leyti, sumir ein-
vörðungu. Veiðarfærin eru
frumstæð, færi og net úr
baðmullarþræði sem grotnar
niður á skömmum tíma á þess
um breiddargráðum. Fleyturn
ar eru holuð innan tré, ein-
trjáningar gerðir úr mevrum
viði. Þeir endast skamma
hríð, aðeins nokkra mánuði.
Fiskimennirnir við Alaotra
leggja mikið af vinnukrafti
sínum í að viðhalda þessum
frumstæða búnaði, en með
honum draga þeir á land um
4000 smálestir af fiski ár
hvert.“ Síðan er skýrt frá því,
að fólk þetta búi við mikla
fátækt og næringarskort, eirulc
um sé því vöntun á eggja-
hvítuefnum. Þá séu aðferðir
þeirra við fiskveiðarnrr og I ó
einkum verkun á afianum
mjög úreltar og m.a. sé fisk-
urinn reyktur við opinn eld
þannlg að hann brennist og
næringarefni fari forgörðum.
Ritstjóra Þjóðviljans væri
nær að efla stuðning við þetta
fátæka fólk en lofsyngja
óverulegt menningarframlag
kóngafólks og gamallar yfir-
stéttar á Madagaskar.
í fyrrnefndri grein í L'-'Tbl.
(sem aðeins að litlu leyti fjall
aði um Madagaskar), sagði
m.a. að líklegt væri að fólk-
ið á eyjunni væri enn
verr á vegi statt en við ís-
lendingar hefðum nokkurn
tíma verið og þarf ekki annað
en líta á sögu eyjarinnar tit
þess að fullvissa sig i m það.
Ekki er frekari ástæða til aS
rekja hér menningu eða aögu
eyjar þessarar austan unáan
Afríkuströndum, enda eWki
um auðugan garð að gresja.
En þess má þó geta, dægur-
sál Magnúsar Kjartanssonar
til gleði og uppljómunar, að
konungur einn á átjándu öld,
sem sameinaði hið sundraða
konungdæmi Merina, hratt
árásum Sakalava á það og
lagði undir sig Betsileo-menn,
var samtímamaður Bjarna
Thorarensens og léat um svip-
að leyti og Jónas Hallgrímssoti
fæddist. Vafalaust hefur hann
einnig verið Fjölnismaður
samkvæmt nýjustu kokkabók-
um Þjóðviljans. Lesendum til
glöggvunar og fróðleiks má
geta þess að hann hét Andri-
anampoinimerina (1787-1810).
Hann var faðir Radama I, sem
áður segir frá og nýtur nú
þess vafasama heiðurs að fá
birta af sér tveggja dálka
mynd í Þjóðviljanum þar sem
honum er skipað á bekk með
Fjölnismönnum.
Morgunblaðinu er ókunn-
ugt um hvort þessi nýja lína
er komin frá Moskvu eða
Kína.
— Ræða Jóhanns
Framhald ax bls. 8
bezta aldri, þó að ég hafi ebin-
línis tekið fram, að ég teldi Jó-
hann Gunnar Ólaísson hæfan lét
ég við mitt mat þessar ástæður
ráða, sem mætti þó vissulega
deila um.
En þá komum við nú að bless-
uðuni aldrinum yfirleitt við
embættisveitingarnar. Ef við
rifjum upp aftur embættaveit-
ingu bæjarfógeta Hafnarfjarðar
og syslumannsins í Gullbringu-
og Kjósarsýslu 1935, þá var hún
veitt manni, sem var miklu yngri
að árum og hafði miklu minni
starfsreyns'u heldur en mjög
marg;.r aðrir sýsiumenn og em-
bætb.smenn, sem sóttu um þetta
embætti. Það var gengið framhjá
Magr.úsi Gíslasyni sýslumanni,
en ég vil nefna þessi nöfn hérna,
því að sum af þeim þekkja þm.
ákaflega vel og gera sér þá betur
grein fyrir málinu. Hann varð
kandidat 1912. Sá, sem fékk em-
bætt.ið varð kandidat 1923. Það
var gengið framhjá Gísla Sveins-
syni fvrrv. forseta Alþ. og sýslu-
manni frá 1918 og kandidat frá
1910; það var gengið framhjá
Halldóri Júlíussyni, sem hafði
verið fulltrúi frá 1905 og sýslu-
ma'ðui frá 1909. Þeir, sem reisa
nú þessa vandlætingaröldu yfir
þvi, að ég hafi ekki vandað nógu
mikið valið í sambandi við mína
embættaveitingu, mættu huga
nokkuð að þessu.
Þegár bæjarfógetaembættið á
Akureyri og sýslumannsembætt-
ið í Eyjafjar'ðarsýslu var veitt
1945, var það veitt ágætum
manni, Friðjóni Skarphéðinssyni.
Hann var þá bæjarstjóri í Hafn-
arfirði. Hann var sem sagt ekki
embættismaður ríkisins, sem
menn hafa oft talað um,
að skipti nokkru máli, að láta
ganga fyrir í embættaveitingum,
þó a'ð veitingavald sé ekki skuld-
bundið til þess. En það voru
miklu eldri og reyndari sýslu-
menn og embættismenn á þessu
sviði, sem sóttu um embættið.
Þá sóttu um embættið Hjálmar
Vilhjálmsson, hann hafði orðið
kandidat 1929 og hinn 1935.
Hjálmar hafði veri'ð fulltrúi og
bæjarstjóri frá 1930 og sýslu-
maður frá 1936. Jón Steingríms-
son sýslumaður sótti um embætt-
ið. Hann hafði orðið kandidat
1923 og var búinn að vera sýslu-
maður frá 1930. Einnig sótti um j
embætti'ð Hákon Guðmundsson !
hæstaréttarritari og svona mætti
lengi telja.
Vandlætarar sem mættu
lítia sér nær.
Eins og ég sagði áðan, hef ég
ekki vikið að þessum atriðum
hér ti1 þess að at'saka á nokkurn
hátt þá embættaveitingu, sem ég !
ber ábyrgð á og sem hér hefur
verið gerð a'ð umtalsefni. En ég
bið aöeins þá menn, sem gera
sig að dómurum yfir öðrum og '
vandlæturum yfir þeirra siðleysi ;
og þeirra misgerðum í garð ann- j
arra a'ð huga svolítið að sér og
minncst þess, hvernig þeim ná-
komnh- menn og þeirra eigin
flokkar og flokksblöð hafa staðið
að og varið hluti, sem á engan
hátt standast samanburð við
það. sem hér hefur gerzt. Þar
voru stundum beinlínis brotin
lög og miklu „misrétti“ beitt gegn
einstókum mönnum, svo ég noti
orð þeirra, sem á mig ráðast.
Ég ætla mér ekki þá dul, að
það sé ekki eðlilegt, að menn
hafi á þessari embættisveitingu
mismunandi skoðunir. Og méi
dettur heldur ekki í hug að halda,
áð þ-.ð hafi engin áhrif haft á
veitinguna hjá mér kynni mín af
Einari Ingimundarsyni og það,
hvernig ég hef vitað hann rækja
sitt embætti og það, hvernig ég
hef vitað hann rækja sína þing-
mennsku. Mér dettur ekki í hug
að halda því fram, að það hafi
ekki haft sín áhrif, enda tel ég
réttast, að slíkt hafi áhrif. Ef mað
ur er sjálfur sannfærður um
mannkosti manns, á maður ekki
að láta hann gjalda þess, þó að
hann sé í sama flokki og maður
sjálfur.
Vandamál, sem þarf aff lagfæra
Eg skal ekki á þessu stigi máls-
ins hafa þessi orð miklu fleiri.
Það er enginn vafi á því, eins
og ég sagði í upphafi, að frv.
felur í sér tilraun til þess að
leysa mikið vandamál, sem við
búum við. Þegar menn, eins og
hér hefur verið um að ræða, eru
skyndilega beðnir um að taka
áð sér ráðheriaembætti, sem
eins og kunnugt er, enginn veit,
hve langan tíma tekur og menn
eiga þess tæplega kost að losa
sig umsvifalaust við embættið
sem þeir gegna. Menn þurfa að
hafa nokkurt tóm til ráðstöfunar,
þegai svo stendur á. Að þessu
leyti stefnir til)., sem hér er
flutt alveg í rétta átt að gefa
mönnum vissan aðlögunartíma,
til þess áð átta sig á því, hvort
þeir séu reiðubúnir til þess að
láta laus eldri störf eða stöður.
Ýmis önnur atvik geta einnig
I komið til greina til þess að greiða
! úr þessum vanda. í okkar litla
| þjóðfélagi, þjó'ðfélagi kunnug-
skaparins, hefur alltaf reynzt
auðvelt fyrir menn, sem kvaddir
hafa verið til ráðherrastarfa að
fá þá, sem þeir þurfa að sækia
mál undir, að leyfa þeim að vera
frá starfinu í bi'.i. Ég er einn af
þeim mönnum, sem hef þurft að
sækja undir mína yfirboðara um
þetta. Þegar ég var staddur úti
í London í nóvembermánuði 1963
og forsrh hringdi í mig til þess
að spyrja mig, hvort ég væri
reiðubúinn að taka að mér ráð-
herraembætti, varð ég einfald-
lega að segja honum, að þessú
gæti ég ekki svarað nema fyrir
lægi áður frá bankaráði Útvegs-
bankans, hvort mér væri heimil-
að, þsngað til annað yrði ákveðið,
áð fá frí frá störfum og halda
réttindum til starfans áfram, ef
svo vildi atvikazt. Þannig stóð
líka á hjá Guðmundi í. Guð-
mundssyni og þannig hefur
staðið á hjá fleiri mönn-
um. Ég er hins vegar alveg
sammála því sem hér hefur
komið fram, að það þarf a'ð setja
um þetta einhverjar reglur og
finna þessu einhver mörk og ég
vil fyrir mitt leyti vera með í
því að reyna áð finna beztu
leiðir til úrlausnar í þessu efni,
svo að menn ekki síðar meir
risi upp til ásökunar á
hendur mönnum t. d. fyrir a'ð
hafa farið þannig að, sem allir
töldu þó sjálfsagt á sínum tíma.
Það tekst vonandi að leysa úr
þessum vanda. Hitt geta menn
svo endalaust deilt um, hversu
vel eða illa mér hafi tekizt um
embættisveitingu þá, sem hér
hefur verið gerð að umtalsefni.
Ég hef sjálfur góða samvizku
í sambandi við pessa embættis-
veitingu, og ef menn gera sér
far um það að líta svolítið á
eðli þessara mála og gang þeirra
í okkar þjóðfélr.gi fyrr og síðar
held ég, að það sé alveg öruggt,
að mönnum er óhætt a'ð draga
dálítið úr þeim ásökunum, sem
fram hafa verið bornar 1 minn
garð.
- Afli
Framhald af bls. 2:
áttunum er sífelldur vindbelg-
ingur þarna austur með landinu.
Stöku bátur rekur í góðan afla
öðru hverju. Aðtins einn bátur
stunúar nú línuveiðar héðan úr
Eyjum Er það Þnstur. Afli hefir
verið í betra lagi miðað við það
sem vani ce á þessum tíma. Hefir
hann fengið 4—5 tonn á liðlega
20 stampa í veiðiför.
— Bj. Guðm.
Mýkomið
Skozkar peysur og peysusett úr ull og kasmir.
Sérlega vönduð vara.
Ennfremur pils úr terylene og-criplyn.
Hattabúð Reykpvíkw
Laugavegi 10.