Morgunblaðið - 31.12.1965, Blaðsíða 16

Morgunblaðið - 31.12.1965, Blaðsíða 16
< 16 NORGUNBLAÐIÐ heilbrigðum iðnrekstri einnig hætta búin. Svipað er um landbúnað- inn. E'kki tjóir til lang- frama að framleiða vísvit- andi til útflutnings vörur, sem þar seljast ekki nema fyrir lítið brot þess verðs, sem þær kosta. Enginn ágreiningur er um það, að íslenzka þjóðin verður að viðhalda landbúnaði, en hann verður að laga eftir þörfum þjóðarinnar. Bænd- um sjálfum er það til metrar óþurftar, ef þeir leiðast til framleiðslu, sem verður þjóðarheildinni tii varanlegra þyngsla. I þessum efnum eru mörg óleyst verkefni- Þrátt fyrir þá uppgangstíma, sem við nú lifum, ber okkur að minnast þess, að fá lönd á byggðu bóli eru erfiðari en okkar. Að vissu marki eru erfiðleikar öllum hollir. Þeir herða menn og stæla. en örðugleikarnir mega ekki heldur verða of mikl- ir, svo að þeir með öllu yfirbugi þá, er fyrir þeim verða. Lítil hætta er á því, að okkar norðlæga land búi bömum sínum nokkru sinni þau kjör, að við höf- um ekki alltaf við ærinn vanda að etja. Þess vegna er sjálfsagt, að við nýtum eftir fremstu föngum öll landsins gæði. Fráleitt er að láta vatn stjórfljótanna renna ónotað til sjávar. Á sínum tíma þurfti harða baráttu til að koma á hitaveitu hér í Reykjavík. Sumir góðir og gegnir menn töldu hana vera óhóf, sem við hefðum engin efni á. Nú hefur reynslan kennt öllum, að hitaveitan er eitthvert bezta fyrirtæki, sem hér hefur verið lagt í. Menn undrast, hvemig fyrri tíðar menn höfðu í allri sinn fá- tækt efni á því, að vera án hitaveitunnar. Æskilegt er að tengja byggingu álverksmiðju Búrfellsvirkjuninni, m.a. af eftirtöldum ástæðum: 1) Rafmagnsverð til ann- arra nota, hvort heldur á heimilum eða til iðnaðar, verður mun ódýrara en ella, ef hægt er að tryggja fasta sölu verulegs hluta orkunnar ákveðið árabil til stóriðju- Ekki verður ráðist í neina fullnægjandi nýja rafmagns virkj un nema raf- inagnsverð hækki nokkuð um sinn. Það kemur af því, að verðið hefur að und- anförnu verið lægra en eðlilegt væri. En hækkunin verður mun minni, ef af stóriðju verður en ella. 2) Virkjun við Búrfell nú mun gera okkur kleift að ráðast fyrr og með hag- kvæmari hætti en ella í aðrar stórvirkjanir til eigin nota eingöngu, ef við vilj- um. Á sama veg eins og þar með mundi rudd braut til stóriðjuframkvæmda í sam- vinnu við erlenda aðila, ef reynslan leiðir til þess að okkur þyki það hagkvæmt. 3) Fastlega er búist við því, að innan fárra ára verði kjamorka samkeppn- 1 isfær við raforku frá vatns- aflsvirkjunum, a.m.k. þar sem engar stórvirkjanir hafi áður verið, þó að sam- keppnishæfni eldri vatns- aflsstöðva haldist. Þess vegna kunna nú að vera síðustu forvöð fyrir okkur til að afla fjár og fá sam- vinnu við aðra um stór- virkjanir fallvatna, sem geti orðið undirstaða nýrra atvinnuhátta og atvinnu- greina á íslandi. 4) Viðsjálfa álverksmiðj- una mundu nokkur hundr- uð manns, 3-500, e.t.v. eitt- hvað fleiri, fá fasta atvinnu eftir nokkur ár. Þessir menn mundu vinna meiri framleiðsluverðmæti og þar með skapa möguleika til hærri skattaálagningar á þeirra framleiðslu en nokkur annar sambærileg- ur hópur landsmanna- Út af fyrir sig yrði þetta ekki svo stór hópur, að hann réði úr- slitum í atvinnulífi lands- manna eða um afkomu þjóðarinnar. 5) Mjór er mikils vísir, og þarna yrði upphaf sams- konar iðnvæðingar og allar þjóðir keppast eftir að afla sér. Frændur okkar í Nor- egi telja, að fátt hafi orðið þeim meiri lyftistöng en einmitt sú iðnvæðing, sem þar hefur orðið, bæði vegna beinnar framleiðslu- og at- vinnuaukningar, sem af henni leiddi, en ekki síður vegna þeirrar margföldu þekkingar, sem Norðmenn hafa hennar vegna getað aflað sér sjálfum til hag- nýtingar og uppbyggingar annars iðnaðar og ýmissa framkvæmda. ★ 6) Ef beðið væri með slíka framkvæmd þangað til hér væri örugglega nóg afgangs- vinnuafl til að koma henni upp, væri það samskonar hagspeki og þegar fiskiskipa kaup voru hindruð, af því að tií slíks væri ekki af- gangs-g j aldeyrir. Nauðsyn- legt vinnuafl er hægt að fá án þess, að það valdi truflun um á íslenzkri framleiðslu eða framkvæmdum .En svo kynni einnig að fara, að menn yrðu fegnir að geta um sinn séð nokkrum hundr uðum manna þarna fyrir at- vinnu. Það yrði metið, þeg- ar að byggingarframkvæmd um kæmi. Frá því að stríðsinneign- unum var eytt í ýmiss kon- ar framkvæmdir, sem stofn að var til á nýsköpunarár- unurn, hefur hér aldrei allt fram á síðustu ár safnast verulegur gjaldeyrisforði. Á meðan lánstraust hélzt erlendis voru þar tekin lán á lán ofan. Loks var svo komið á vinstristjórnarár- unum, að engin lán fengust lengur með eðlilegum hætti. Bandaríkjastjóm veitti þá úr sérstökum sjóði, sem ætlaður var til öryggis Bandarískuþjóðinni sjálfri, lán til nytjafram- kvæmda hér á landi. Sú lánveiting varð eftir að vinstristjómin hafði horfið frá ráðagerðum sínum um að reka vamarliðið úr landi og hafði framlengt varnar- samninginn óbreyttan í árs- lok 1956. Síðar var leitað eftir „samskotaláni“ með- al Atlantshafsbandalags- ríkjanna og enn fleira mætti segja um lítillækk- andi lánaleit þeirra ára. Fölsku gengi krónunnar var haldið uppi með allskonar greiðslum uppbóta og ýmis- legum tilfærslum í verð- lagi hér innanlands. Gengisbreytingin 1960 var óhjákvæmileg afleiðing þess ástands, sem verið hafði að skapazt undanfar- inn áratug og náði hámarki í uppgjöf vinstristjórnar- innar í desember 1958. Al- þýðuflokksstjómin gat að vísu stöðvað óheillaþróun- ina, en réði ekki við hinar geigvænlegu afleiðingar hennar, sem þegar höfðu skapazt. Undir árslok 1959 hafði myndazt bein gjald- eyrisskuld að upphæð 144 milljónir króna. Var þá tvísýnt að takast mætti að afla óhjákvæmilegra nauð- synja til landsins- Hin síðari ár hefur gjald- eyriseiginin aukizt ár frá ári. í nóvemberlok í fyrra var hún h.u.b. 1.500 millj. króna. Nú var hún h.u.b. 1800 millj. Álitlegur gjald- eyrissjóður er forsenda fyr- ir viðskiptafrelsi og þar með hinum miklu framför- um, sem hér hafa orðið. Stjómarandstæðingar halda því fram, að hin vax- andi gjaldeyriseign sé lítilla þakka verð af því, að hún spretti af auknum lántök- um og þar með skuldum er- lendis. Rétt er það, að þeg- ar allt er talið, gjaldeyris- eign, stutt vömkaupalán og lán til langs tíma, þá er aðstaðan út á við nú svipuð og þó nokkru betri en í árs- lok 1959. En á þessu er mikill eðhsmunur- Hagur manns miðast ekki við skuldirnar einar, heldur við eignir á móti skuldum- Skip og flugvélar standa undir þeim lánum, sem til þeirra hafa verið tekin og á móti vörukaupalánum em til birgðir af erlendum vör- um. Verulegan hluta skuld- anna nú er hægt að greiða með reiðu fé, sem 1959 fyr- irfannst ekki. Og það er hin mikla aukning þessa reiðu- fjár, gjaldeyrisforðans, sem hefur endurreist lánstraust þjóðarinnar, og beinlínis skapað grundvöllinn að hag nýtingu jafnt framkvæmda- lána til langs tíma sem við- skiptalána til skamms tíma. Hver þorir í alvöru að halda því fram, að illa hafi verið á haldið, þegar allar hinar margháttuðu fram- kvæmdir í landinu hafa verið gerðar og óteljandi atvinnutækja verið aflað erlendis frá, án þess að heildarskuldin út á við hækkaði? Aðstaðan inn á við hefur einnig styrkzt ár frá ári. Á árinu 1963 jukust spari- og veltufjárinnlán um 660 milljónir króna, á árinu 1964 um 1075 milljónir króna, en á fyrstu ellefu mánuðum 1965 um 1265 milljónir króna. Aukin gjaldeyriseign og vöxtur sparifjár sýnir ótví- rætt traust á gengi krón- unnar. Andstæðingar stjórnarinnar hafa þó ekki getað á sér setið um að reyna að grafa undan því eftir sinni getu. Má raunar segja, að það hafi verið út- breidd skoðun á síðari hluta árs 1963 og fyrri hluta 1964, eftir hinar miklu kaup- og þarafleið- andi verðlagshækkanir, sem þá skullu yfir, að nýtt gengisfall væri óhjákvæmi- legt. Þessa skoðun keppt- ust þá ýmsir við að telja mönnum trú um af þvílíkri eljusemi, að virðingarvert hefði mátt telja, ef hún hefði verið sýnd betra mál- efni. Frá þessari viðleitni tókst að forða með júní- samkomulaginu 1964. En allir hrakfallaspámenn hafa þó ekki látið af iðju sinni. Ólafur Jóhannesson sagði í umræðum á Alþingi 11. maí 1965: „Nú óttast margir og ekki að ástæðulausu, að ríkis- stjórnin muni grípa til þriðju gengisfellingarinnar á komandi hausti. Vegna þess, sem á undan er gengið, duga því miður ekki yfirlýs- ingar hæstvirts forsætisráð- herra hér í gærkvöldi, til að eyða þeim grunsemdum“. Svipaðan boðskap flutti Lúðvík Jósepsson fyrir skemmstu og studdi þann spádóm sinn einkum við %% yfirfærslugjaldið, sem hentara þótti að lögbjóða en farmiðaskatt. Þessi spásögn Lúðvíks var því furðulegri sem hann hinn 15. desember sagði fyrir hönd Alþýðu- bandalagsmanna: „Og teljum, að aldrei áður hafi þjóðin haft jafnmikla og góða möguleika til mikilla framkvæmda og framfara“. Lúðvík var ekki einn af flokksbræðrum sínum um þessa fögru lýsingu á ástand inu nú. Sama kvöld sagði flokksbróðir hans, Magnús Kjartansson, orðrétt á Al- þingi: „Við þurfum sannarlega ekki að blygðast okkar í sam anburði við aðra fyrir þá efnahagsþróun, sem hér hef- ur orðið á undanförnum ára tugum. Og efnahagslega séð erum við betur færir til þess en nokkru sinni fyrr að ráð- ast í ný verkefni“. ★ Menn hljóta að furða sig á því, hvernig samrýma megi þessa miklu bjartsýni og lofsamlegu ummæli um ástandið nú, og fullyrðingar hinna sömu manna um, að ríkisstjórnin sé að keyra allt í kaf með því, sem þeir kalla „verðbólgustefnu“ stjórnar- innar. Nú er það að vísu rétt, að enginn hefur vakið einarðlegar á því athygli en ríkisstjórnin sjálf, að ekki hefur tekizt að stöðva verðbólguna. Þá er það einn ig óumdeilt, að af verðbólg- unni stafar ýmisleg hætta, ef ekki verður við gert. Eng- inn efi er á því, að einmitt af þeim sökum vonaði allur almenningur, að á þessu sumri tækist aftur 'svipað samkomulag um kaupgjalds- og verðlagsmál og varð með júní-samkomulaginu 1964. Meðal þeirra, sem fastlega vonuðu og vildu, að slíkt samkomulag tækist að nýju, Fðstudagur 31. des. 1963 voru a.m.k. sumir forystu- menn Alþýðusambandsins. Gallinn er sá, að innan Al- þýðusambandsins hefur allt logað í ófriði undanfarin misseri. Orsakir þess ófriðar skulu ekki raktar hér, en afleiðingarnar hafa bitnað á öllum landslýð. Ekki sízt vegna þessarar innri tog- streitu fengust verkalýðsfé- lögin ekki til þess að ganga til samninga á sl. vori í eins stórri og samfelldri heild og vorið 1964. Þá brast samfylk ingin að vísu einnig, en eink um eftir á, svo að sum félög, er síðar sömdu, hrifsuðu meira til sín en um hafði verið talað við sjálfa júní- samkomulagsgerðina. í vor var alger sundrung í liðinu strax frá upphafi. Þjóðviljinn hélt því fram í hverri greininni eftir aðra, að verkalýðsfélögin ættu alls ekki að gera neina samn inga. Var t.d. sagt í forustu- grein hinn 3. júní sL: „Það er gersamlega til- gangslaust að vera að togast á við Kjartan Thors, Bjarna Benediktsson og aðra því- líka herra um kjaraákvæði, sem enginn tekur mark á, hvorki atvinnurekendur né launafólk. Næstu samninga ber að gera á vinnumarkaðn um sjálfum, á hverjum vinnustað, og í samræmi við þær raunverulegu staðreynd ir sem hver maður hefur fyr ir augum.“ Verkalýðsfélögin fyrir norðan og austan fóru þó ekki eftir þessari forsögn línukomma heldur sömdu í samræmi við það, sem þau töldu vera hagsmuni sína, og komust þeir samningar á um hvítasunnuna. Eftir þá samningsgerð réðust línu- kommar leynt og ljóst á þá félaga sína úr Alþýðusam- bandinu, sem að henni höfðu staðið. Þjóðviljinn sló því t.d. mjög upp hinn 9. júní, að verkamaður nokkur hefði sagt: „Ég er furðu sleginn yfir þessum samningum norðan- og austanmanna og kemur ekki til mála að fella sig við þessi kjör.“ Haldið var áfram í sama dúr og reynt að koma í veg fyrir, að Dagsbrún gerði nokkra samninga. Sú tilraun tókst þó ekki. En Dagsbrúnarsamning- arnir höfðu í sér fólgnar meiri kauphækkanir en norðan- og austansamning- arnir. Þeim mun meiri, að þegar var sýnt, að verðlagshækk- unum yrði ekki svo í hóf stillt sem vonir stóðu til eft- ir samninga norðan- og aust- anmanna. í sumum seinni samningum urðu þó enn meiri hækkanir, er með öllu voru óréttlætanlegar. Þar var aukið bilið milli hinna lægst launuðu og betur, stæðu. Engu var skeytt um þá viðleitni að bæta kjör hinna lægst launuðu með því, að þeir héldu óskertu kaupi þrátt fyrir styttan vinnutíma, án þess, að hinir, sem áður höfðu hóflegan vinnutíma, fengi uppbætur vegna leiðréttingar félögum þeirra til hags. Sundrung verkalýðshreyf- ingarinnar hefur hér enn

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.