Morgunblaðið - 25.03.1966, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 25. marz 1968
LISTASAFN íslands hefur efnt
til sýningar á verkum Jóhann-
esar S. Kjarvals í eigu þess, í
tilefni af áttræðisafmæli lista-
'mannsins. Þ-etta er mjög virðing-
arverð og sjálfsögð ráðstöfun.
Það er líka nokkuð fróðlegt að
sjá á einum stað flest þau verk,
er Listasafn íslands á eftir Kjar-
val. Á þessari sýningu eru yfir
þrjátíu listaverk, en eitthvað
fleira mun vera í eigu safnsins
eftir Kjarval, en það mun ekki
Frá opnun Kjarvalssýningarinnar í Listasafninu.
Kjarval í Listasafni ríkisins
vera mikið að vöxtum. Notkkur
verk eru í láni erlendis, og ef
ég veit rétt, þá eru í eigu safns-
irus, um fimmtíu teikningar af
ýmisskonar samtíðarmönnum
listamannsins, sem er _ raunar
sérstakt verk fyrir sig. Ég held,
að ég fari hér með rétt mál, og
ef ekki er svo, þá ér um mis-
skilning að ræða frá minni hálfu.
Jóhannes S. Kjarval er án
nokfcurs efa ástsælastur allra
íslendinga. Það er heldur ekki
að ástæðulausu. Enginn hefur
miðlað meðal íslendinga öðru
eins af listaverkum og hann, og
það er langt síðan Jóhannes S.
Kjarval varð að hinni einu og
sönnu þjóðsagnarpersónu, sem
við eigum á þessum tímum.
Hvert mannsbarn á þessu landi
kannast við myndir KjarvaLs,
og hvert mannsibarn kann eða
befur heyrt sögur af þessurn
einkennilega manni, sem er og
verið hefur það, sem maður gæti
kallað lifndi list í daglegu lífi
þjóðarinnar. Hann hefur líka
lagt gjörva hönd á margt: Ort
Ijóð, skrifað leikrit og bækur,
'gefið út tímarit (Árdegisiblað
listamanna), haldið verndar-
hendi yfir hvölum í hafinu, for
svarsmður rjúpunnar fyrir slkot-
vargi og reynt að varðveita gróð
ur í öbyggðum. Stuðlað hefur
hann að endurbótum á kirkj-
unni í byggðarlagi sínu, lagt
fram mikinn sjóð til að koma
upp húsi yfir myndlist í höfuð-
staðnum, svo ekki sé minnst á
alla þá er hann hefur stutt per-
sónulega á einhvern hátt. En
síðast en ekki sízt hefur hann
lagt fram ómetanlegan húmör í
gletni og alvöru á gatnamótum
miðborgarinnar og er raunveru-
lega eitt af landamerkjum þess
iðandi mannlífs, er einkennir
höfuðborgina Reykjavík. Samt
eru verk þessa merkilega manns
I myndlist það, sem fyrst og
fremst blívúr um ókomnar ald-
ir, og það væri að bera í bakka-
fullan lækinn að fara að skrifa
hér lofrollu um Kjarval. Það
yrði bókstafleg allt of dagsdag-
legt.
Safn það, sem nú er til sýnis
í Listasafni íslands, er nokkuð
merkileg mynd af lífsstarfi Kjar
vals. Samt verður maður fyrir
nokkrum vonbrigðum, að ekki
skuli vera enn meir til í þessu
safni af beztu verkum málarans.
En eins og allir vita, voru inn-
kaup til safnsins alilt til skamms
táma í heldur vafasömum hönd-
um, þar sem leikmenn fjölluðu
jjm listaverkaval og tókst ekki
alltaf sem bezt. Hvað um það,
þá megum við þafcka fyrir að
þjóðin á þó þetta af verkum
Kjarvails, og það er von mín að
það verði bætt, smátt og amátt,
eftir því sem tímar líða. En það
er staðreynd, að í einkasöfnum
má finna margt af því bezta er
Kjarval hefur gert. Samt eru í
eigu Listasafnis íslands gersem-
ar sem sýnishom af verkum
Kjarvals, mögnuð listaverk, sem
eru ómetanleg. Þar á ég við mál-
verk eins og „Skógarlhöllin“ frá
1918, „Fantasía“ frá 1940, „Skjald
breiður“ frá 1942, „MosfellSheiði"
frá 1958, og „Ekspanótisk artifi-
sjón af landslagi" frá 1929, að
ógleymdri einni merkilegustu
mynd í þessu safni, „Hraun“
frá 1949. Þetta eru aðeins nokkur
verk, er ég tilnefni hér sem
dæmi, en það eru fleiri perlur í
þessu safni, sem of langt mál
yrði upp að telja í stuttri blaða-
grein. Það er heldur ekki ætlan
mín að gera þessu safni af verk-
um Kjarvals nokk-ur skil að
ráði. Það verður að bíða betri
tíma og annarra, jafnvel ann-
arrar kynslóðar. Því að sann-
leikurinn er siá, að enn sem kom-
ið er hefur ekki verið skrifaður
einn einasti stafur um list Kjar-
vals, þar sem hún er sundur-
greind og grandsikoðuð af fær-
uistu sérfræðingúm, og ég efast
um, að það verði gert á næst-
unni. Tíminn mun feila sinn dóm
þegar þar að kemur. Ég skal fús-
lega viðurkenna, að mér þykir
það vænt um málarann og mann
inn Jóhannes Sveinsson Kjar-
val, að inst inni er ég sannfærð-
ur um, að ég gæti ekki gert
honum þau skil, er honum ber,
til þesis yrði ég án efa of hlut-
drægur í dómi mínum, og í ann-
an stað hef ég ekki þá þekk-
ingu á heildarverki þessa af-
kastamikila listamanns, er þar
þarf til. Maður er nefnilega allt-
af að uppgötva nýjar og nýjar
perlur, sem liggja hér og þar.
Auk þess er Jóhannes Sveinsson
Kjarval það margtslungið fyrir-
bæri, að hann verður ekki grip-
inn á kxfti og meltur á stund-
inni. Hæfileifcar þessa manns
eru svo fjölþættir, að ég er viss
um, að hefði hann einbeitt sér
að einhverri annarri liistgrein en
málaralistinni, hefði árangur
hana orðið stórkostlegur þar
einnig. Hann. gæti t.d., vel hafa
orðið mesta S'káld eða söngvari
Éslendinga. En guði sé lof, að
það var heimur lita og forma,
sem varð yfirsterkari. Kjarval
er að vissu leyti mesti söngvari
og skáld fslendinga, og hann
hefur tekið þessa hæglátu og
svipþungu þjóð við yztu höf
þeim tökum, sem vart verða
endurtekin.
Kjarval mundi sjálfur segja
um þessa sýningu í Listasafni
ís'lands, að það væri dálítill
Gil'ligogg hér og þar. Og hann
hefði rétt fyrir sér. Þó mundi
það vera sanngjarnara að láta
þá sfcoðun uppi, að það sé meira
og minni Gilligogg í því öllu
saman. Þarna er t.d. „Mosfel’s-
heiðin“, sem er málverk gert
á þann hátt, að fáir eða engir
núlifandi málarar mundu leika
það eftir. Þarna er „Ekspanó-
tísk artifsjón af landsiiagi", sem
ég held, að mætti setja við hlið
beztu verka frá Kúbistatímabil-
inu, án þess að þetta verk mundi
fölna. Og ég veit ekki, hvort
Meistari Picasso mundi nokkuð
græða á því, að „Krumsprang“
Kjarvals kæmi í námunda við
verk hans. Ég veit, að þetta er
nofcikuð mikið sagt, en ég er
sannifærður um, að þetta er ekki
ofmælt, þegar öllu er á botninn
hvolft. Við skulum bíða og sjá,
hvað skeður, þegar umheimurinn
kemst á snoðir um þennan ein-
segja blinda. Því að sannleik-
urinn er sá, að Kjarval rí's á
stundum lang hæst í sumti
Fantasíum sínum sem málari, og
það mætti segja mér að hann
yrði ekki síður metinn fyrir
þannig veifc, um ókomnar aldir.
En satt er það, margt af þessum
verkum eru mjög torskilin fyrir
almenning, og ef til vill ekki sann
gjarnt að krefjast þess, að sá
margslungni málari, sem þar á
í blut, sé að fullu sfcilinn á þessu
sviði. Þó má ekki skilja orð mín
þannig, að ég sé að gera lítið
væri ævistarf að vera maður“.
Ég ætla að rugla þessari setn-
ingu svolítið og segja, að það
hljóti að hafa verið mikið starf
að vera Kjarval, og að það sé
líka erfitt starf að vera Kjarvals
aðdáandi. Ég veit ekki, hvort
menn skilja, hvað ég á við með
þessu. En ástæðan er sú, að
stund'um gengur a'l'gerlega fram
af mér, hvernig almenningur
lítur á listaverk. Það, sem ég er
að reyna að segja er einfaldlega
það, að það er kjarni málverks-
ins, sem hefur allt að segja,
annað ekki. Sú þjóð, sem lista-
menn sem Kjarvai, er bókstaf-
lega skyld til að koma til móts
við hann og meðtaka boðsfcap-
inn.
Þegar maður gengur um Sal-
ina í Listasafni íslands og skoð-
ar verk Kjarvals og vippar sér
svo í hliðarsalina, þar sem hang-
ir partur af þesisu einasta opin-
bera listasafni íslendinga, þá
gefst þees kostur að sjá þann
mismun, sem er á verkum Kjar-
vals og þeirri meðailmennsku,
sem hliðarsalirnir hýsa. Sá mun-
ur, guð minn góður. Ég get vel
komið með þennan samanburð
hér, því að sjál'fur er ég ein-
mitt einn af höfundum þessara
verka, sem ég tek hér til sam-
anburðar. Sem sagt þama getur
fólk séð gott og slæmt málverk
hlið við hlið og af því lært.
Það er annars gaman að sjá
þetta lífsmark með Listasafni
íslands og vita til þess að fólk
streymir þangað um helgar ti'l
Ha ustlitir — málverk í eigu Listasa fnsins
kennilega sterka málara, sem
unnið hefur í afskektu landi með
fámennri þjóð í meir en hálfa öld.
Oft verður maður þess var, að
margir aðdáendur Kjarvals, eru
mest hrifnir af þeim verkum, er
þeir álíta unnin við mótívið
sjálft, en kæra sig minna um
það, sem Kjarval sjálfur kallar
Fantaisiíur. Hvílílkur reginn mis-
skilningur, og mér liggur við að
úr landslagsverkum Kjarva'ls.
Því fer fjarri. Það eru ekki nema
nofckrar vikur síðan ég lét þau
orð fa'lla hér í blaðinu, að ég
vissi ekki um nokkurn núli'fandi
mann, er málaði land'slag með
öðrum eins þrótti og skapsmun-
um og Kjarval, og við það stend
ég fyllilega.
Kjarval sagði einu sinni í við-
tali við útvarpsmenn, „að það
Adalfundur Hvatar
María Maack endurkjörin íormaður
Sjálfstæðiskvennafélagið „Hvöt“
hét aðalfúnd sinn í Sjálfstæðis-
húsinu, mánudaginn 14. marz,
s.l.
Formaður félagsins, María
Maack, setti fundinn og tilnefndi
sem fundarstjóra, frú Guðrúnu
P. Helgadóttur, skólastjóra.
Formaður gaf ýtarlega skýrslu
um störf félagsins á liðnu starfs-
ári. Gjaldkeri gerði grein fyrir
fjárhag félagsins. Hinar ýmsu
nefndir, er starfa innan félags-
ins gáfu skýrslur um störf sín,
og höfðu störf þeirra allra verið
með ágætum. Þá var gengið til
stjórnarkjörs.
María Maack var einróma end
urkjörin formaður félagsins. Aðr
ar stjórnarkonur voru einnig
endurkjörnar að undanskilinni
frú Ragnhildi Helgadóttur f.v.
alþingismanni, er eindregið baðst
undan endurkjöri. í hennar stað
var kosin frú Jónína Þorfinns-
dóttir, kennari.
Stjórnin er því þannig skipuð;
Formaður María Maack. Með-
stjórnendur: Ás'ta Guðjónsdótt-
ir, Auðus Auðuns, Brynhildur
Kjartansdóttir, Elísabet Kvaran,
Geirþrúður Hildur Bernhöft,
Gróa Pétursdóttir, Ingibjörg
Magnúsdóttir, Jónína Þorfinns-
dóttir, Jórunn ísleifsdóttir, Krist
ín Magnúsdóttir, Kristín L. Sig-
urðardóttir, Lóa Kristjánsdóttir,
Sigríður Björnsdóttir, Sigurbjörg
Siggeirsdóttir, Endurskoðendur
voru kosnar: Aðalheiður Sig-
geirsdóttir og Jóhanna Zoéga, til
vara Vilhelmina Vilhjálmsdótt-
ir. Þá fór fram kosning í hinar
ýmsu nefndir.
Formaður tók því næst til
máls, þakkaði hún traust það er
sér værj sýnt með því að end-
urkjósa sig formann félagsins,
einnig þakkaði hún frú Ragn-
hildi Helgadóttur gott samstarf
í stjórn félagsins á liðnum ár-
um. Á fundinum tóku einnig til
máls Guðrún P. Helgadóttir,
Ragnhildur Helgadóttir, Auður
Auðuns, Sigríður Þorláksdóttir
og Gróa Pétursdóttir.
að sjá hvað þjóðin á af verkum
Kjarvals. Það hefur löngum ver-
ið draumur minn að þetta safn
ætti eftir að verða augasteinn
borgarbúa og að aðsókn að því
yrði eitthvað í ætt við það sem
maður stundum sér erlendis, þar
sem hleypa verður inn í smá
hópum, vegna þess hve margir
sækja söfn og hafa lifandi á-
huga á því sem er að gerast I
myndliíst. Þá yrði gaman að
litfa í henni Reykjavík.
Valtýr Pétursson.
Hlutafélag
stofnað um
niðurlagningar-
verksmiðju
EGILSSTÖÐUM, 21. níarz: — f
gær var haldinn hér stofnfund-
ur hlutafélags um niðurlagning-
arverksmiðju síldar, sem á að
vera staðsett hér á Egilsstöðum.
Fimm manna stjórn var kosin, og
eiga sæti í henni þeir Jón Helga-
son formaður, Gunnar Gunnars-
son, Helgi Gíslason, Sveinn Jóns-
son og Vilhjálmur Sigurbjörns-
son. Hafizt mun handa um að
koma verksmiðjunni upp eins
fljótt og auðið er. Áætlað er að
hún muni kosta um 6 millj. kr.
Hlutafé er 3 millj. kr. Búizt er
við að verksmiðjan framleiði
um 20 milljóna útflutningsverð-
mæti á 7 mánuðum. — M.G.