Morgunblaðið - 18.09.1966, Blaðsíða 17

Sunnudagur 18. sept. 198®
MORCUNBLAÐIÐ
v/
Gagnsamleg
heimsókn
Heimsókn Per Bortens forsæt-
lsráðherra Noregs tókst svo vel
sem bezt mátti verða. Veður var
með afbrigðum gott og landið
skarta'ði fegursta haustskrúða.
Borten, frú hans og fylgdarlið
virtust vel öllum, er þau hittu.
Áhugi þeirra fyrir að kynnast
landi og landsháttum og þó eink-
um fólkinu, sem í landinu býr.
Iblasti við öllum. Ekki þarf um
'það að efast að heimsóknin varð
ibæði gestum og gestgjöfum til
óblandinnar ánægju. En hún
varð einnig til ótvíræðs gagns.
íslendingum er hollt að kynnast
æðsta valdamanni nánustu
frænd- og nágrannaþjóðar okk-
ar. Hitt er þó enn þýðingar •
meira, að hann og fylgdarlið hans
hafa nú miklu betri og skýran
hugmyndir um ísland en áður.
Fé kemur af fjalli — Ljósm. Ól. K.
REYKJAVÍKURBRÉF
Á tímum sívaxandi viðskipta
þjóða á milli er þa'ð ómetanlegt
fyrir okkur, að þeir, sem úr-
slitum geta ráðið um viðhorf til
okkar, hafi ekki einungis góð-
vild í okkar garð, heldur og rétt-
an skilning á kjörum og viðfangs
efnum íslenzku þjóðarinnar.
Þrautseigur mis-
skilningur
Það bar t. d. á góma í viðræð-
um manna á milli, nú eins og
stundum áður, að ýmsir, er
hingað kæmu, undruðust að
yísu hinar miklu framkvæmdir
íslendinga og þær breytingar.
sem sjá mætti á fárra missera
bili. Ótrúlega margir héldu þetta
þó skýrast af því, að Bandarík-
in borguðu brúsann. Það eru
ekki útlendingar einir, sem
þessa flugu hafa fengið í höfuð-
ið, heldur tala sumir fslendingar
erlendis svo sem við njótum
varanlegra styrkja frá Banda-
ríkjamönnum. Flestir gera þetta
trúlega í góðri trú, þó að efast
verði um heilindi þeirra, sem
þrástagazt á „landssölu" og
öðru slíku góðgæti.
Af þessum sökum er fróðlegt
ftð rifja upp, að á árinu 1965 er
talið, að nettotekjur þjóðarinnar
frá varnarliðinu hafi numið 310
milljónum króna. Talið er, að
útflutningur vöru og þjón-
ustu hafi numið 8.110 milljón-
um króna, og eru þá netto-
tekjur af liðinu 3.8% af út-
fluttri vöru og þjónustu. Vergar
(brutto) þjóðartekjur eru reikn-
aðar 20.262 milljónir króna.
Samkvæmt því eru nettotekjur
«f varnarliðinu 1,5% af þjóðar-
tekjum. Alta*- eru þessar tekjur
fengnar fyrir verðmæti, þ. e.
vinnu og annað sambærilegt,
sem ísleritíingar láta varn-
arliðinu í té. Beina skatta og
tolla greiðir það ekki.
Af þessu er ljóst, að þær
miklu framkvæmdir og umbæt-
ur, sem hér verða ár frá ári,
eiga að sáralitlu leyti rætur sín-
ar að rekja til tekna af varnar-
liðinu. Sannleikurinn er sá, að
fjárhagslega skiptir vera þess
okkur litlu sem engu. Það eru
allt aðrar ástæður sem valda því,
að meginþorri þjóðarinnar telur
óhjákvæmilegt, að land hennar
sé varið með svipuðum hætti og
önnur þjóðlönd.
Ást á æskubyggð
Margt var vel sagt um Sigurð
Nordal á áttræðisafmæli hans.
Á hann var að maklegleikum
borið mikið lof. Ólíklegt er, að
mönnum missjáist um það, að
hann verði talinn merkastur
norrænufræðingur um sína daga.
Vonandi fer því þó fjarri, að
LaugarcL 17. sept ,
allar hans kenningar verði um
alla framtíð haldnar óhaggan-
legar. Ef svo færi, mundi það
merki mjög hrörnandi áhuga fyr
ir norrænum fræðum. Sú saga.
sem er lifandi í hugum manna, er
ætíð, túlkuð að nýju í ljósi skoð-
ana og þekkingar hverrar nýrr-
ar kynslóðar. En framhjá fram-
lagi Sigurðar Nordals til túlk-
unar þessum fræðum verður
trúlega seint gengið.
Af þeim myndum, sem nú var
varpað upp af hinum mikla
fræðimanni, er hugstæðust sú,
sem Kristján Eldjárn lýsti, þegar
Sigurður ungur drengur sat við
lestur heima á Eyjólfsstöðum í
Vatnsdal. Hvorttveggja kemur
til, að lýsing Kristjáns er með
afbrigðum vel gerð, svo sem
hans er von og vísa, og oft minn
ist Sigurður á það, hversu mikið
honum þyki til Vatnsdalsins
koma. Auðheyrt er að honum
þykir sá sé raunar ókunnugur
íslandi, sem þann dal hafi ekki
séð.
Svo vildi til, að sá, sem þetta
ritar hafði naumast komið 1
Vatnsdalinn fyrr en í sumar, er
hann fór þar ura og sannfærðist
af eigin sjón um, að Sigurður
hafði hvergi of mælt. Hér á landi
er vandfundinn fegurri eða bú-
sældarlegri byggð, enda blasir
þar við fjöldi sögufrægra höfuð-
bóla, nú hvert öðru betur hýst.
Þeir, sem aka norður í land verja
vissulega vel tíma og fé með þvi
að leggja þá lykkju á leið sína
að aka hringveginn um Vatns-
dal. Sú ferð þarf ekki að tefja
förina nema um hér um bil
klukkutíma. Alltof margir láts
slíka útúrkróka undan fallast
af þvi að þeir telja sér liggi svo
mikið á að komast á áfanga-
stað, þó að þeir missi við það að
sjá sumt það, sem helst er skoð-
unarvert.
Ofurkappið liefn-
ir sín
Sívaxandi hraði á ferð að ein-
hverju marki án þess að gefa
sér tíma til að litast um á leið-
inni er eitt þeirra einkenna
okkar tíma, sem oft er talað um.
Aðvaranir gegn bví háttalagi
skortir og ekki, enda er æva-
fornt heilræði, sem segir: Flýttu
þér me'ð hægð. Þau gömlu
sannindi fá nýja þýðingu, þeg
ar lesin er frásögn af
fundi, sem hjartasérfræðing
ar nýlega héldu í New
York. Þar skýrðu sérfræðingar
frá Kaliforniu frá því, að þeir
hefðu frá 1960 unnið við rann-
sókn á heilsu og skapeinkennum
3000 manna. Af þeim höfðu 133
fengið hjartabilun á tímabilinu
til 1964. Um 94 af þessum 133
má segja, að þeir hafi úr hófi
fram verið ágengir, metnaðar-
settu marki á tilteknum tíma.
Rannsóknarmennirnir greinda
þessi skapeinkenni frá þeim lík
amseinkennum, sem þegar vax
vitað um, að voru líkleg til a„
hafa hjartabilun í för með sér,
svo sem hár blóðþrýstingur
mikið (holesterol) í blóði, þyngd
úr hófi fram og miklar reyking-
ar. Að athuguðu máli töldu þeir
skapeinkennin eins líkleg að
le'iða til sjúkdómsins eins og
þessi líkamlegu atriði. Með
öðrum orðum er það ekki síður
líklegt til hjartabilunar að vera
fullur ofurkapps en gæta sín ekki
í matræði, reykingum og öðru
slíku.
Hin heilaga kýr
vanþekkingar-
innar
Hvert sem litið er, má sjá hin
hollu áhrif aukinnar þekkingar:
Lengra líf, betri heilsa, meiri vel
líðan, aukin ávöxtur af starfi, og
bættir samfélagshættir; svo
mætti lengi telja. Enn veldur
vanþekki'ngin samt miklu böli og
á sína einlægu formælendur.
Fyrir fáum dögum gerðist það
austur í höfuðborg Indlands, að
þingmaður, Hindúaprestur, trufl-
aði þingstörf með því að rísa upp
og hrópa:
„Dýrð sé hinni miklu móður,
kúnni, en glatist sú ríkisstjórn,
sem drepur kúna!“
Samtímis gerðist það, að utan
við þinghúsið varð lögreglan að
stöðva upjxhlaup þúsunda kröfu-
göngumanvia, sem söfnuðust að
byggingunni með naut í farar-
broddi og kröfðust þess, að með
öllu væri bar.nað að slátra kúm,
sem eru heilagar í augum rélt-
trúaðra Hir.dúa,
í þingsalnum neitaði prestur-
inn að hlýða forsetanum, sem
bannaði honnm að trufla þing-
störfin. Þegar prestur hlýddi
ekki vísaði forsetinn honum á
dyr. Presturinn hrópaði til and-
svara:
„Þið getið skotið mig eða
drepið mig, en ég vík ekki af
fundi!“
Viðureigrinni lyktaði svo, að
fresta varð fundi um hríð og
tókst þá að þoka hinum eld-
heita og emlæga verjanda kýr-
innar og venþekkingarinnar úr
salnum.
Hvernig bregðast
menn nú við
þekkingunni?
Lærdómsríkt verður að sjá,
fullir, kappsamir og viljað na I hvernig menn bregðast við þeim
fróðleik, sem er að finna í
skýrslu F.í'-.ahagsstofnunarinnar
til Hagráðs Sennilega hefur
aldrei verið eefið gleggra né
greinarbetia yfirlit um efna-
hagsstöðu íslands en í þessari
skýrslu. Öli eru mannanna verk
ófullkomin eg vafalaust má sitt-
hvað að þessari skýrslu finna
Hún er auðvitað ekki tæmandi
og áreiðanlfcga er sumt í henni
umdeilanlegt. Spurningin er,
hvort mer.n fást til að nota sér
það, sem augljóslega og óvé-
fengjanlega er rétt, og byggja
gagnrýni á rökum og þekkingu,
eða hvort vanþekkingin verður
látin ráða af því, að hún sé í sam
ræmi við ímyndaða hagsmuni
eða úrelta kreddutrú. „Við
ímyndaða hagsmuni" er sagt af
því, að til lenedar er engum til
góðs að borjast á móti stað-
reyndum og óhagganlegri þekk
ingu. Sú barátta hlýtur að leiða
til ófarnaðar á sama veg eins og
trú Hindúa á heilagleika kúnna
á mikinn þátt í fátækt almenn
ings og síendurtekinni hungurs-
neyð þar í landi.
Berjast fyrir vexti
verðbólgu
Því miður lofá fyrstu
viðbrögð Tímans og Þjóð-
viljans ekki góðu. Hvorugt blað
anna birtir nema sáralítið úr
skýrslunni. Tíminn slítur eina
málsgrein úr samhengi til að
rangtúlka meginniðurstöður
skýrslunnor cg Þjóðviljinn leit
ast við að gera hana tortryggi-
lega í heild, iafnframt því, sem
hann notar sömu útúrsnúnings-
aðferðina og Tíminn. Nú í laugar
dagsblaðinu reynir Tíminn að
gera bragabót með því að birta
all-langa ritsmíð um skýrsluna
eftir ungan hagfræðing. Eftir
tektarvert er, að aðalgagnrýni
hans er sú, að staðlaust sé að
þakka auknu frjálsræði og sam-
keppni að nokkru það, sem á
unnist hefur í efnahagsmálum
síðustu árin. Þessi gagnrýni lýsir
vel hafta- og ófrelsisandanum,
sem heltekið hefur forystumenn
Framsóknar.
Nú orðið kemur öllum í orði
kveðnu saman um, að alvarlegar
hættur séu samfara verðbólgu.
Ýmsar ástæður hafa raunar
orðið til þess, að þrátt fyrir við-
varandi verðbólgu hérlendis síð-
ustu 25 árin, þá hefur tekizt —
og aldrei betur en á allra sið-
ústu árum — að tryggja atvinnu
vegum landsmanna öruggan
grundvöll og stórauka hagsæld
almennings. Aðalhætturnar af
verðbólgu eru þó þær, að at-
vinnuuppbygging stöðvist og
hagur almennings, einkum
aldraðs fólks, farx versnandi. Frá
þessu hefur okRur tekizt að
forða, en hætturnar eru engu að
síður fyrir hendi, og þær ber
að varast. En ef menn vilja
forðast verðbólgu og þær hættur,
sem af henni geta stafað, þá
verða menn að lylgja þeim ráð-
um, sem reynsla og þekking
segja tiltæk í því skyni. Þeirra
á meðal eru hækkun vaxta, tak-
markanir á bankalánum og
skattahækkanir. Auðvítað fer
það eftir atvikum, hvort beita
eigi þessum ráðum einum og
þá í hve ríkum mæli og hvert
samhengi eigi að vera þeirra í
milli og eftir atvikum við önnur
úrræði: svo sem stöðvun launa
og verðlags.
Mat á hagsmunum
Úr verðbólgu verður að
sjálfsögðu ekki dregið nema
með því að minnka þennsl-
una, þ. e. efvirspurn. Slíkar ráð-
stafanir hlvóta að sjálfsögðu að
koma illa við ýmsa. Ekkert er
eðlilegra heldur cn að hver ein-
stakur spytji, hvort þær þurfi
að lenda á honum. Þeir, sem
vilja afla sér vinsælda, hafa
þess vegna ríka tilhneigingu til
að vera á móti þvílíkum ráð-
stöfunum. Stundum gera þeir
það eflaust í góðri trú, en þeir,
sem það gera, eru þá ekki að
berjast á mcti verðbólgu eða
verðþenslu, heldur meta þeir
aðra hagsmuni meira. Útaf fyrir
sig er ekkert við því að segja,
að menn geri það, einungis ef
þeir skýra hreinskilningslega frá
hvað fyrir þeim vakir. Hitt
tjáir ekki að þykjast vilja
berjast á móti verðbólgu en
heimta þau úrræði, sem fyrir-
sjáanlega hijáta að auka hana.
Lánatakrnarkanir og háir
vextir hljóta að bitna á atvinnu-
rekstri. Þetta er óumdeilanlegt.
Það eru því ekki frásagnarverð
tíðindi, þó að sumir atvinnurek-
endur haldx því fram, að því-
líkar ráðstafanir hái fyrirtækj-
um þeirra. Þegar þeir eru um
þetta spurðir, geta þeir ekki
öðru svarað en svo sé. En þeim
ógnar önnur alvarlegri hætta,
þ. e. verðbólgan. Á þetta hafa
forystumenn iðnaðarins nú rétti
lega lagt megináherslu. Þeir,
sem þessa skoðun hafa, sætta
sig þess vegna við önnur minni-
háttar óþægindi, sem nauðsyn-
leg eru til að draga úr verð-
bólgunni.
Merkileg sýning
Meginþorrt iðnrekenda gerir
sér fulla grein fyrir hinu sanna
samhengi. Þeir hafa og brugðist
við erfiðleikum af manndómi og
dugnaði. Um það ber hin glæsi-
lega iðnsýning, sem nú stendur
glöggt vitni.. Jafnvel við skjóta
yfirsýn má sjá, að íslenzkur
iðnaður hefur sótt lengra áleiðis
en flestir l:afa gert sér grein
fyrir. Fjölbreyttni hans er mikil,
áferðin yfirleirt góð, og þegar
spurt er um verð, þá stenzt það
ótrxilega vel samkeppni við þá,
sem við betn aðstæður má ætla
að búi. Engin þjóð Evrópu er
nú efnaðri en Svíar. Þar sýnist
einnig mega Raxipa flest það,
sem hugurinn girnist. En þegar
spurt er um verð og reiknað er
til íslenzks verðlags, þá virðist
sænska verglagið oft vera mun
hærra. Auðvitað er það hið háa
kaupgjald í Svíþjóð, sem hefur
hækkað verðlagið þar, alveg
eins og það er hið háa kaup-
gjald á íslandi, sem hefur hækk-
að verðlagið hér. Norðmenn hafa
fengið mióg aukinn markað í
Svíþjóð, eítir að EFTA-sam-
starfið komst á, at því að þeir
geta keppt við sænskt verðlag.
Samkeppnin verður hvarvetna
til verðlækkunar. Þess vegna er
eðlilegt, að íslenzkur iðnaður
eigi erfitt, þegar hann lendir í
aukinni samkeppni, en sam-
keppnin er líísnauðsyn og verð-
ur 'til írambúðar iðnaðinum
sjálfum til góðs. Hún er hald-
bezta ráðið til, að allir leggi
sig fram f.il að gera sitt bezta.
Hitt er svo enn nýtt vitni um
heilindi sumra þeirra, sem mest
fjasa um verðhækkanir, að þeir
fjandskapast yfir verðhækkun-
um, sem stafa af erlendri sam-
keppni. Samiimis segja þeir svo
að allt megi hækka nema kaup
og vitna í hækkandi verðvísi-
tölu, þó að beint sé lög boðið að
hún eigi að hafa kauphækkan-
ir í för með sé'