Morgunblaðið - 23.09.1966, Blaðsíða 19

Föstudagur 23. sept Æ66
MORGUNBLADIÐ
19
TUNGAN MILLITVEGG JA AUDNA
ÞAÐ ER aö ví:,u oí fast að orði
kveðið að segja að SKaftartung-
an sé eins og óasi á eyðimörk. En
hitt má íil sannsvegar færa að
hún sé blomleg byggð, gróður-
sæl sveit og núsældarleg, milli
eyðislóðum á Skaftártungan sín
an, Eldhraunsinr að austan. Gegn
þeim öflum, sem ráða á þessum
eyðslóðum á Skaitártungan sin
varnarvirki. Það er að visu
hvorki kinverskur mur né Beri-
ínarveggur — heldui ár og vötn
eins og vei a ber í hinu mikia
Valnahéraöi — Skaftárþingi.
Hólmsá skilur að vestan milli
S asins og Tungunnar. Hún er
hið mesta íorað. ljót og leið,
straumhörð og vatnsmikil og var
hinn versti farartalmi meðan
hún var obrúuð. Sú brú, sem
yiir hana er nú, ei eitt af nyj-
ustu og mestu samgöngumann-
virkjum í Skaftárþingi. Fyrst
var Hólmsá brúuð 1907.. Þá brú
for Katla með 19)8. Næsta brú
var byggð 1920. Hun varð að
duga í meita en 40 ar, en mjog
var hún farir að léta á sjá og
tíúsamt var að koma yfir hana
Við beygjum af Suðurlands-'
braut handan vtð Tungufljóts- I
brú og höldum þióðveginn upp
að Gröf. Þar er kirkjustaður
Tungumanna siðan kirkjurnar íj
Ásum og á Búlandi voru lagðar i
niður skörnmu íyrir síðustu
aldamót. ViS stoppum á vegin-
um móts við Husafell. Framan
undir því standa Hlíðarbæirnir,
Úthlíð, Hlið og Austurhlíð. — í
Hlíð ólst dr. Jón Þorkelsson upp ;
eftir að ft'reldrar hans fluttust
frá Ásum vestur að Borg. Vestan
i Húsafellinu er Giljaland
skógi vaxnar brekkur með djúp :
um rispum af skurðum og skorn-
ingum. Þessa minnist Fornólfur
í gamanvísum t?l æskuvinar síns
Björns í Svínactat:
Kagnheiður Pálsdóttir.
stórum farartækjum.
Óvíða eru eins glögg skil milli
auonar og gróðurs i Skaftafells-
sýslu og við Hólmsá. Annars veg
ar sandurinn grár og grýttur —
hinsvegar blornskrýddar lautir
og kjarri vaxnar brekkur og ásar
i Hrísnesheiði, sem mörgum mun
finnast vera einn fegursti blett-
urinn í alln Skaftártungu, þótt
minnst af bví sjáist af þjóðvegin
um, sem bugðast yfir nokkrar
hæðir í heiðarsporðinum. En það
an er gott ústýni suður yfir hin-
ar miklu breiður Eldhraunsins og
vatnaflæmi Kúðafljóts.
Enda þótt eintölumynd orðs-
ins: SKAFTÁRTHNGA sé hið
rétta heiti á þesrari sveit, hefur
hún „tungur tvær“ og það í bók
staflegri merkmgu, því að eftir
byggðinm endilangri fellur
Tungufljótið og klýfur hana í
tvennt. Það kemur innan af heið
um, mætir síðan Eldvatninu fyr
ir framan sveitina og sameinast
I-ólmsá í Kúðaflióu.
Sr. Þorkell Eyjólfsson.
Gaman væri og gott að staldrr
í Giljalandi,
Þar ég be/t í æsku undi —
undir hlýjum bírkiiundi.
...
Gröf.
Grafarkirkja.
Ég man það glöggt að glumdi
loft af glr.ðihneggjUm.
Gaukurinn þan.a þaut af eggjum
þétíum undan viðarleggjum.
Og enn vex og dafnar skógur-
inn í Giljalantíi, því að þar hef-
ur Skógræktarfélagið Mörk kom
ið upp einni af skogverndargirð-
ingum sínuin.
-- XXX ----
Þegar við nemum staöci
Grafarkirkjh ei komið hádegi,
allir traktorár Tungunnar þagn-
aðir, fólkið farið inn í mat. Og
kyrrðin ríkir e;n. Kirkjan nýtur
sín vel, þar sem hún stendur
spölkorn frá bænum á einum af
hinum ávöiu, bungubreiðu ásum
þessarar grösugu sveitar. Við
virðum fyrir okkur umhverfið í ^
birtu og blíðu hásumarsins og
verður tíðiitið heim að bænum,
þar sem stendur reisulegt stein-
hús í grætm túninu. En nú heyr-
ist allt í einu vetrarlegt veður-
hljóð í lofti, því að við erum horf
in tæpa öld aftur i tímann: Sunnu
dagurVll. okíóber 1868. Fjónr
ferðbúnir menn koma út á hlað
ið í Gröf og hc imilisfólkið raðar
sér á bæjarstéltina til að kveðja
þá. Þetta er húsbóndinn, Þor-
lákur Jónsson og þríf menn aðr
ir, sem eru að halda til sjóróðra
á Suðurnes. Feigðarför þeirra á
B'jallabaksleið -- miðleiðinni —
er ein af kunnustu harmsögum
síðustu aldar og hefur mikið ver
ið um haria ritað. Yngsti þátt-
takandinn í fe'-ðmni, Davíð litli
á Leiðvelli, 17 ára, skipti gull-
unum sínum með leiksystkin-
um sínum áður en hann fór,
kvaðst ekki mundu vitja þeirra
aftur. Og himr fullorðnu kvöddu
líka með viðkvæmum hug það
sem þeim var kært, a. m. k. Þor-
lákur í Gröf. Þoir komu við í Bú
landsseli á leið sinni upp Tungu.
Þar var þa vinnukona, Guðrún
Jónsdóttir, Björnssonar á Bú-
landi, 43 ára Talið var að æsku-
ástir hefðu verið með þeim Þor-
láki og þau jafr.vel heitbundin,
þótt ekki yiði af giftihgu þeirra.
Þegar Þorlákur kvaddi Guðrúnu
þennan örlagaríka dag, er sagt
að hann hafi bæV við kveðjuna
þessum orðum: „Nú verðum við
bráðum aftur saman, Guðrún
mín“. x
Um veturnætur bárust þær
fréttir utan af Rangárvöllum að
þar hefðu þeir Þorlákur og fé-
lagar hans ekki komið fram. Var
þá sýnt hvernig farið hefði. Leið
svo fram á úimánuði. Föstudag
fyrstan í Gíu i25. febr.) var gott
veður að morgni en gerði svarta
byl er á daginn leið. Guðrún í
Búlandsseli var við fjargæzlu
þegar bylurinn skall á. Náði hun
ekki til bæjar og varð uti. Ekki
fanns lík Viennai fvrt en alllöngu
síðar. Hún var jórðuð að Bu-
landskirk'u 28. apríl.
Fréttirnar i hsdegisútvárpinu
af því, sem sneði í nott og í
morgun trufla okkur frá frek-
ari upprifjun þessara löngu liðnu
atburða. Viðstaðan hjá Grafar-
kirkju verður ekki lengri að
sinni. Hér verður ekki messað í
dag. Það stendi.r heldur ekki til
— á rúmhelgum degi.
— XXX -----
Þegar komið er á ásana aust-
an Tungufljots. beygir vegunnn
' til suðurs. Leiðin yfir Eldvatmð
hefur nýlega -’erið lærð allmikið
sunnar, at' gómlu brúnni i Stóra-
Hvammi á nýja brú hjá Ásum.
Er það ómetanleg samgöngubót
eins og fleiri, serr. gert hefur ver
ið fyrir vegakerf: sýslunnar á
allra seinustu árum Leiðin hef-
ur stytzt að mun og nu losna
vegfarendur viö þar.n leiða veg
arkafla, sem sjállsagt á íslands-
metið (að visu óstaðfest) í krok-
um og kröppum beygjum. Þetta
er skiljaniegt., þvi að þegar þessi
vegur var lagður, varð að þræða
sinn. Hafði prófastur boðað vísi-
tasíu vissan dag i Asum, og hafði
sr. Þorkell, stefnt að sér spurn-
ingabörnum úi -soknum sínum
þann dag, en prótastur kom ekki
fyrr en ur.dú kv"!d með Einari í
Hrífunesi, og var þá nokkud hýr,
svo ekki varð af spurningum
þann daginn. Þótti Ragnheiði
nóg um, hve sr. Þorkeh vai þung
orður þá. En profastur svaraði
umvandan hans svo, og vatt ser
að dóttur sinni „Ragnheiður, ég
vil fara að hátta“. Var þar með
utrætt um það mál, en börmn
komu dagmn eftir og voru spurð.
j Sr. Þorkel) var karlmenni að
burðum, svo að orölagt var. Það
var eitt =inn í Á safitarrétt, - að
maður einn úi Meðallandi, er
dró sauð og hnfði milli fota sér,
1 talaði nokkur bermdarorð við
Þorkel prest, og vildi ekki lata
' af. Reiddist presrur þá við og
| hóf upp manninr. með sauðnum
| og varpaði ú* fjrir réttarvegg-
' inn. (Þar sem hér er sagt. um sr.
Þorkel er úr æviagripi eftir son
hans dr. Jón).
| Nú heldur Ásabrauð (Álftaver,
Meðalland og Stcaftártugu) sr.
Valgeir Helgascn. Hann er pró-
fastur Vestur-Skaftfellinga.
— xxx —
Á söguöld bjó i Ásum Hróarr
Tungugoði, sonjr Una danska.
j Hann átti fyrir konu Arngunni

Giijaland
með hann eftir hryggjum og
hraunkömbum milli Eldvatns-
álanna. Það var ekkert áhlaupa
verk áður en jarðýtur og önnur
stórvirk vegagerðartæki komu
til sögunnar og leystu hakann og
skófluna af hólmi.
_ Leiðin liggur fram hjá prest-
setrinu Eystri-Ásum. Þar hafa
G. Br.
skrifar
margir merkir klerkar setið þótt
ekki verði þeirra bér getið. Árið
1844 — vígðist þangað sr. Þor-
kell Eyjólfsson og var þar prest
ur í 15 ár. Kona hans var Ragn-
heiður Pálsdóttir prófasts í
Hörgsdal, sonur þeirra var dr.
Jón þjóðskjaiavörður. Sr. Þorkell
var mjög siðavandur og reglu-
samur og fór ekki í manngrein-
arálið. Eitt sinn vandaði hann
alvarlega um við tengdaföður
systur Gur.nars á Hlíðarenda.
Og sjálfsagt hefur þessi frægasti
allra okkar fornkappa stundum
skartað lilklæðum sínum í Skaft
ártungu er hann var að heim-
sækja sys'ur sine og tengdabróð
ur. — Þá er þesr ekki ólíklega
til getið, oð Vsabóndinn hafi ver
ið í fjölmenixi þvi austan af Síðu
er gisti Gunnar þegar Hallgerð-
ur ætlaði að traktera á Kirkju-
bæjarostinum og hlaut kinnhest
inn fyrir.
Seinna bjó í Ásurn Móðólfur
Ketilsson einn af brennumönn-
um. Hann er talirui með höfðing
um í liði Flosa. Kári vá hann i
Granagili i Sk^ftártungu á ferð
um Skaftárþing með Birni í
Mörk til neínda eftii brennuna.
— xxx —
í Skaftártungu hafa jafnan
verið þrifnaðarbændur, efna-
menn, frjalslegir er. þó fastir fyr
ir. Áður fyrr voru þar allir leigu
liðar en nú a!!ir sjálfseignar-
bændur nema einn Fyrir einni
öld voru ihúar Skaftártungu 160,
um aldarr.ótin voru þeir 134 og
1930 tæplega eitt hundrað. Síðar
fækkaði þeim enr meir, en á
irambald á bls. 23
Ásar.