Morgunblaðið - 29.10.1966, Qupperneq 15

Laugardagur 29. okt. 1966
MORCUNBLAÐID
15
MAO TZE - TUNG OG KINVERSKUR
I>VÍ fer fjarri, að menningar-
byltingin í Kína að undanförnu,
verði skýrð til fulls á grund-
velli ágreinings rússneskra og
kínverskra kommúnista. Þar
gripa inn í fjölmörg önnur at-
riði, sem óhjákvæmilega valda
átökum í uppbyggingu slíks risa
þjóðfélags sem Kína er. En sá
þáttur þessarar deilu, sem kall-
ast hugsjónalegur — þ.e.a.s. þau
atriði hennar, sem beinlínis
fjalla um framkvæmd komm-
únismans, bæði með einstökum
þjóðum og í heiminum öllum,
hafa vafalaust valdið miklu
róti meðal Kínverja og klofn-
ingi í kínverska kommúnista-
flokknum.
Til þess að gera okkur grein
fyrir þessu, verður að rekja
upphaf og þróun þessarar deilu,
sem bæði er hugsjónadeila og
venjuleg þjóðernisdeila. Við höf
um séð, hvernig háttaði sam-
skiptum sovézkra og kínverskra
kommúnista, meðan stóð á
byltingunni í Kína, — hvernig
stefna Stalíns misheppnaðist,
leiddi kínverska kommúnista-
flokkinn því sem næst til tor-
týmingar — en varð jafnframt
til þess að upp reis leiðtoginn,
Mao Tse-tung. Eftir fráfall
Leníns var Stalín höfuð og herð
ar kommúnismans og naut virð
ingar Maos, sem slíkur, þótt
•hann léti hann ekki stjórna
gerðum sínum. Hinsvegar vissi
Mao ekki nema lítið eitt um
þau ósköp, sem gengu á í Sovét
ríkjunum eftir valdatöku
Stalíns — hann var önnum kaf-
inn við að berjast til valda í
Kína eftir sínum eigin leiðum
og sinnti ekki öðru.
Þess ber að geta, í sambandi
við deilu Rússa og Kínverja,
að reginmunur var á fram-
kvæmd byltinganna í Kína og
Rússlandi. Það voru ekki
bolsjevikar í Rússlandi, sem
gerðu þar byltinguna, þeir áttu
nokkurn þátt í henni — en það
var fyrst og fremst þjóðin sjálf,
sem rak af sér keisaraveldið og
setti á laggirnar stjórn, sem
Hverjar verda afleiðingarnar af kjarnorkuvopnaframleiðslu 100 milljóna þjóðar, sem er að
sprengja utan af sér öll landamörk og alin er upp 'við hernaðaranda frá blautu barnsbeini
— undir stjórn kommúnískra heimsbyltingarsinna?
VI: Agreiningur Rússa og Kínverja
grundvallast átti á lýðræði.
Bolsjevikar voru í algerum
minnihluta, er þeir hröktu þá
stjórn frá og tóku völdin — og
í kosningum, sem síðan fóru
fram, fengu þeir ekki nema 175
þingsæti á móti 370 þingsætum
hægri sósíalista, 40 þingsætum
vinstri sósíalista og 124 þing-
sætum annarra flokka, þar á
meðal Menshivíka. Svar Lenins
við þessum úrslitum var að
leysa upp þingið, þegar það
kom saman í janúar 1918 og
koma á öryggissveitum, er síð-
an var beitt gegn andstæðing-
unum.
Mao Tse-tung hinsvegar og
fylgismenn hans börðust sjálx-
ir til valda í Kína í beinni
styrjöld við Kuomintang og
voru árið 1949 vafalaust stærsta
og öflugasta stjórnmálaafl lands
ins, þó aldrei væri óyggjandi
úr því skorið með kosningum.
Að baki lá þriggja áratuga
erfið barátta, þar sem leiðtog-
arnir voru alltaf í fremstu víg-
línu — ekki meira og minna
erlendis eins og Lenin og hans
fylgismenn — höfðu náið sam
band við kínverska alþýðu og
lögðu undir sig landið allt, frá
afskekktustu héruðum til þétt-
býlasta kjarna þess.
Rússnesku kommúnistarnir
höfðu ekki af slíkri reynslu að
státa eða slíku sambandi við
þjóðina. Þeir tóku fyrst miðstöð
ríkisins, Pétursborg, og urðu
þaðan að vinna landið í heild.
Þegar til þess kom að bæla
niður andstöðu, beittu kínversk
ir og rússneskir kommúnistar
í grundvallaratriðum, mismun-
andi aðferðúm. Lenin, og þó
umfram allt Stalín börðu strax
niður alla andstöðu með algerri
hörku, kýldu kommúnismann í
þjóðina með ógnarvaldi og
hreinsuðu miskunnarlaust til
með aftökum og nauðungar-
vinnu. Mao og hans menn aftur
á móti lögðu allt kapp á að
telja andstæðingana til fylgis
við kommúnismann, beittu
enduruppfræðslu, þar sem
henni varð við komið. Vissulega
voru milljónir manna teknar af
lífi og sendar í nauðungarvinnu
í Kína, en sé miðað við íbúa-
fjölda ríkjanna, voru það að-
eins brot af þeim milljónum,
sem Stalín lét ryðja úr vegi.
Frækorni sáð
Eins og getið var í síðustu
grein höfðu kínverskir komm-
únistar lagt á það. áherzlu frá
því árið 1945, að Mao hefði
breytt kommúnismanum til
hins .betra fyrir vanþróuð ríki
og töldu þeir, að hugmyndir
hans mundu verða slíkum ríkj
um til fyrirmyndar í framtíð-
inni. Stalín mislíkaði þetta
mjög, hann kærði sig ekki um
að Peking yrði miðstöð komm-
únismans í Asíu og Afríku, og
afleiðingin varð hinn óhagstæði
samningur 1950.
Næstu sex árin voru sam-
skipti Kínverja og Rússa þó
yfirleitt mjög vinsamleg. Stalin
féll frá og Krúsjeff tók við
eftir stutta valdabaráttu — og
eftir því sem Edward Cranks-
haw, hinn kunni stjórnmála-
sérfræðingur brezka blaðsins
The Observer segir í bók sinni
um deilur kínverskra og rúss-
neskra kommúnista, var það
ekki fyrr en á 20. flokksþing-
inu 1956 að frækornum deilunn
ar var sáð. Það gerði Krúsjeff
með tvennu móti. Annars veg-
ar var árás hans á Stalín, þar
sem flett var ofan af glæpum
hans. Kínverskum kommúnist-
um brá illa við þá árás. Þó þeir
dýrkuðu Stalíp engan veginn,
töldu þeir fráleitt, að hann
hefði verið svo slæmur, sem
Krúsjeff sagði. Jafnframt sáu
þeir þegar fram á, að þetta
mundi valda hættulegu umróti
meðal kommúnista yfirleitt —
og gat þess utan orðið hættu-
legt persónudýrkuninni á Mao
sjálfum heima í Kína. Hinsveg-
ar braut Krúsjeff í ræðu sinni
eina af grundvallarkenningum
kommúnismans. Marx og Lenin
höfðu lagt alla áherzlu á, að
kommúnisma yrði ekki komið
á nema með heimsbyltingu —•
en nú tilkynnti Krúsjeff allt
í einu að kommúnísk
ríki væru orðin svo öflug, að
heimsbyltingarinnar væri ekki
þörf, — hægt væri að koma á
kommúnisma með tiltölulega
friðsamlegum aðgerðum, jafn-
vel í lýðræðislegum kosningum.
Þetta var í augum Maos alger
helgispjöll og hreinasta fásinna.
Talsmenn Kínverja hafa sjálf
ir sagt, að þessir atburðir hafi
verið undirrót deilunnar. En
það létu þeir ekki uppi þá —
hreyfðu engum mótmælum fyrr
en mörgum árum seinna. Sam-
skipti ríkjanna voru áfram vin-
samleg, — unz Krúsjeff varð
það á að gagnrýna ýmsar efna
hagsráðstafanir Kínverja —
sem þeir höfðu að mestu tekið
upp eftir Stalín, óvitandi um
að þær hefðu mistekizt í Rúss
landi. Og smám saman varð
Kínverjum ljóst, að Krúsjeff
var að hverfa frá hreinni komm
únískri efnahagssefnu og
taka upp stefnu, er byggðist
meira og minna á aðferðum
kapítalismans. Tók Mao nú að
efast stórlega um, að Krúsjeff
væri maðurinn til að hafa for-
ystu í heimi kommúnismans.
Hann ákvað að minnsta kosti
að Kínverjar skyldu ekki hlíta
hans forsjá í einu iða neinu og
ákvað nú að grípa í taumana
á vettvangi heimskommúnis-
mans.
Hann hafði reyndar fengið
hugboð um þetta, þegar haustið
1956 í uppreisnunum í Póllandi
og Ungverjalandi. Þau mál bæði
lét hann til sín taka og hafði
veruleg áhrif á stefnu Krúsjeffs
á báðum stöðunum.
Á Moskvuráðstefnunni 1957,
sem haldin var að loknum há-
tíðahöidunum vegna fjörutíu
ára afmaejhs rússnesku bylting-
arinnar, stóðu Rússar og Kín-
verjar saman að yfirlýsingu,
þar sem kveðið var við tölu-
vert harðari tón en hjá Krús-
jeff áður. Hann þorði ekki ann
að vegna upplausnarinnar sem
árásarræðan á Stalín hafði vald
ið og Kínverjar töldu, að nú
mundi hann sjá að sér.
En brátt sótti í sama farið,
og fóru nú að sjást þess merki,
að ekki væri allt með felldu.
Krúsjeff átti langar viðræður
við Hubert Humphrey sumarið
1958 og gagnrýndi þá opinskátt
landbúnaðarstefnu Kínverja —
og margt benti til þess þá, að
Rússar og Kínverjar væru
komnir í kapphlaup um stuðn-
ing við erlend ríki. Kínverjar
virtust beina allri athygli að
byltingaröflum í vanþróuðu
ríkjunum og nýlendum í Afríku
en Rússar báru fé á hverja þá
ríkisstjórn, er ekki hafði lýst
stuðningi við Bandaríkjamenn.
Smám saman gerðu menn sér
einnig ljóst ,að Kínverjar hefðu
gerzt talsmenn heimsbyltingar
kommúnismans og ætluðu Kína
að verða höfuðvígi þeirrar bylt
ingar. Krúsjeff aftur á móti,
sem hélt engan veginn eins ör-
uggum völdum og Stalín hafði
gert, hélt á lofti stefnu friðsam
legrar sambúðar, hugsaði fyrst
og fremst um að efla hag og
styrk Sovétríkjanna og vinna
að framgangi kommúnismans
án beinnar byltingar.
Inn í þessa vígstöðu spunn-
ust deilur um notkun kjarnorku
vopna. Eftir að Rússar höfðu
komið sér upp slíkum vopnum,
lögðu Kínverjar alla áherzlu á
gildi þeirra fyrir heimsbylting
una — og vildu fá slík vopn
sjálfir. En Krúsjeff gerði sér æ
betur grein fyrir þeirri hættu,
sem notkun kjarnorkuvopna
fylgdi og vildi heldur efla
kommúnismann með friðsam-
legum hætti í skjóli þeirra.
Árið 1957 hafði Krúsjeff fall-
izt á að láta Kínverjum í té
ýmis efni og upplýsingar til
smíði kjarnorkuvopna, en þegar
hann gerði sér ljósa afstöðu
Talsmaður heimsbyltingar
kommúnismans ....
Talsmaður friðsamlegrar
sambúðar ....
Kínverja til slíkra vopna dró
hann að sér hendina, Mao til
sárrar gremju. Það mun hafa
verið sumarið 1959 — einmitt
þegar mistökin við Stóra fram-
farastökkið voru að verða aug-
ljós svo og afleiðingarnar af
hörkunni, er fylgdi í kjölfar
Hundrað blóma tímabilsins. Við
þetta bættist gremja yfir því,
að upp úr uppreisnartilraunun-
um í Evrópu haustið 1956 höfðu
Rússar orðið að auka aðstoð við
Framhald á bls. 17.