Morgunblaðið - 20.11.1966, Qupperneq 12

12
MORCUNBLADIÐ
Summdagur 20. nóv. 1966
MNG SAMEINUDU ÞJÓÐANNA
eftír Agnar ICI. Jónsson ráðuneytisstjóra
HÉR er birtur kafli úr er-
indi, sem Agnar KI. Jóns-
son, ráðuneytisstjóri, flutti
á fundi Varðbergs og Sam-
taka um vestræna sam-
vinnu í gær. Erindið fjall-
aði um þing Sameinuðu
þjóðanna á þessu hausti.
Á DAGSKRÁ 21. Allsherjar-
þingsins voru komin, er það var
sett í september, rúmlega 90
mál, en síðan hafa nokkur bætzt
við, svo þau eru nú orðin ná-
lega 100 alls.
Meðal þýðingarmestu pólitísku
imálanna eru Víetnam-stríðið, af-
vopnunanmálin, kjarnorka og
friðsamleg notkun hennar, flótta
fólkið í Palestínu og Cyprusmál-
ið.
Af nýlendumálunum má nefna
Suðvestur-Afríku, Ródesíu, portú
gölsku nýlendurnar, Aden o. fl.
Mannréttindamálin eru þó
nokkuð á dags<kránni svo og efna
hagsmál og fjármáil. Mikið af
þessum málum gengu aftur og
aftur, eru búin að vera á dag-
skrá árum saman.
Suðvestur-Afríku-málið
Aðalmálið, sem þetta Allsherj-
arþing hefur fjallað um, má hik-
iaust telja Suðvestur-Afríku-
máiið, sem þegar hefur fengi'ð
afgreiðslu og skal ég nú víkja
nánar að því.
Suðvestur-Afríka, sem svo er
nefnd, var þýzk nýlenda, ein • af
þeim, sem Þjóðverjar misstu. eft-
ir lok fyrri heimsstyrjaldarinn-
ar. Breland tók þá árið 1920 við
gæzlu landsins samkvæmt um-
fooði Þjóðabandalagsins og fól
Suður-Afríku-sambandinu (Uni-
on of Soutth Africa), sem þá var
eitt samveldislandanna, að
Stjórna þvi. Bftir að Suður-
Afríka sagði sig úr brezka heims
veldinu, fór stjórn þess áfram
með umboðið og gerir þáð enn,
*eins og kunnugt er, og beitir þar
sömu apartheid-stefnu og heima
fyrir. Undanfarin ár allmörg
faafa Sameinuðu þjóðirnar fjall-
að um mál þetta, fordæmt stjórn
Suður-Afríku fyrir stjórn henn-
ar á landinu, skipað rannsóknar-
tnefndir og gert ýmsar ráðstafan-
*r gegn Suður-Afríku, sem eng-
an árangur hafa borið. Er þetta
löng saga og ömurleg. í sumar
féll dómur í Alþjóðadómstólnum
1 Haag í máli, sen. tvö Samein-
uðu þjóða ríki, Líbería og Eþí-
ópía, höfðuðu gegn Suður-
Afríku út af me’ðferð hennar á
landinu og vakti hann mikla at-
hygli og gremju víða um heim.
í stað þess að svipta Suður-
Afríku umráðarétti yfir lands-
svæðinu, eins og búizt hafði ver-
ið við oð vonazt eftir, vísaði Al-
þjóðadómstóHinn málinu frá af
formsástæðum, taldi að Líbería
og Eþíópía ættu hvorki lagaleg-
an rétt í máli þessu né hags-
muna að gæta. Dómurinn kom
eins og reiðarslag. Málið hafði
staðið yfir í 6 ár, 336 klukku-
stundum hafði verið varið í
vitnaleiðslur, 3756 blaðsíður með
framburði vitna höfðu verið
skrifaðar niður og 112 fundi
faafði dómstóllinn haldi'ð, en allt
var þetta unnið fyrir gýg. Mál-
inu var vísað frá af formsástæð-
um, eins og ég sagði, en alls ekki
minnzt á efnishlið þess.
Spurningunum tm skyldur
Suður-Afríkustjórnar gagnvart
Sameinuðu þjóðunum og skýrslu
gajfir í því 9ambandi svo og um
framkvæmd apartheid-stefnunn-
ar var því ekki svarað og allt
hjakkaði í sama farinu. Mest var
reiðin hjá hinum svörtu þjóðum
í Afríku, sem hafa unnið að því
að Suðvestur-Afríka fengi fullt
frelsi og sjálfstæ'ði. Þær settu
strax málið á dagskrá Samein-
uðu þjóðanna, staðráðnar í því
að koma fram á þinginu því,
sem ekki fékkst framgengt hjá
Aliþjóðadómstólnum. 54 Afríku-
og Ásíuríki, en fleiri bættust við
síðar, fluttu í upphafi þingsins
tHlögu um að Sameinuðu þjóð-
irnar skyldu taka gæzluríkið
Suðvestur-Afríku af stjórn Suð-
ur-Afríku, síðan skyldi sett á
fót á vegum Sameinuðu þjóð-
anna sérstök stjórn fyrir landið,
er stýrði því þar til það gæti
orðið fuHvalda. Skyldi Öryggis-
ráðinu- falið að gera allar nauð-
synlegar ráðstafanir til þess að
framfylgja þessari ályktun. í
hinum almennu stjórnmálaum-
ræðum var mjög rætt um þetta
mál, og var stjórn Suður-Afríku
svo til einróma fordæmd fyrir
stjórnina á Suðvestur-Afríku.
Málið var aUs ekki rætt í nefnd
eins og þó er venja, heldur hélt
umræðan áfram í þinginu sjálifu
að almennu umræðunum lokn-
um. Meðal annars var því lýst,
hvernið farið væri með hina
svörtu frumbyggja, og komust
flestir ræðumenn að þeirri niður-
stöðu, að Suður-Afríka hefði
brugðizt skyldu sinni samkvæmt
verndarsamningnum frá 1920
svo gersamlega, að ekki gæti
annað komið til mála en svipta
þá gæzlunni. Ég vil taka það
fram hér í þessu sambandi, að
þjó'ðréttarfræðingar Norðurland-
anna, sem hafa fjallað um málið
frá lagalegu sjónarmiði, hafa tal-
ið að Sam. þjóðirnar hefðu laga-
legan rétt til þess að taka gæzlu-
umboðið af Suður-Afríku, ef svo
væri álitið, að um vanefndir á
samningnum væri að ræða. Eins
og sjá má, voru fíestir á því
máili, að um miklar vanefndir
væri að ræða hjá stjórn Suður-
Afríku. Fulltrúar Suður-Afríku
töluðu að sjálfsögðu langt mál
sér til varnar og svöruðu árás-
unum. Töldu þeir varnarsam-
komulagið niður fallið, þar eð
Þjóðabandalagið væri úr sög-
unni og málið væri því Samein-
uðu þjóðunum óviðkomandi.
Þeir hefðu einir yfirráðin yfir
landinu og þyrftu ekki að
standa neinum skil á ráðs-
mennsku sinni. Stjórnin í Suður-
Afrí'ku hefur aldrei fengizt til
þess að senda Sameinuðu þjóð-
unum neinar skýrslur um með-
ferð sína á landinu.
Þriðji flokkur ræðumanna
þeirra, sem tóku þátt í umræð-
unum, voru fulltrúar vestrænu
ríkjanna. Studdu þeir undan-
tekningarlaust þau sjónarmið, að
Súður-Afríka hefði brugðizt
skyldu sinni og bæri því að taka
landið undir gæzluvernd Sam-
einuðu þjóðanna. Hinsvegar
töldu þeir sumt í tillögu Afríku-
og Asíumanna óraunhæft og á-
byrgðarlaust. Var þar einkum
um það að ræða, að þessi ríki
vildu láta Sameinuðu þjóðirnar
taka tafarlaust við stjórn Suð-
vestur-Afríku, án þess að búið
væri að gera ráð fyrir hvernig
landinu skyldi stjórnáð og hverj-
ir ættu að bera kostnað af stjórn
þess, sem raunar enginn vissi né
veit hversu mikilil mundi verða.
Svo var annað ennþá þýðingar-
meira. Vitað var, að Suður-
Afríka mundi ekki sleppa land-
inu þrátt fyrir ákvörðun Sam-
einuðu þjóðanna: Hvernig ætti
þá að ná því frá henni? Ætti það
að gerast með vopnavaldi, og
hverjir ættu þá að leggja til her-
lið og bera kostnað af siíkri inn-
rás?
Reynt að ná samkomulagi
Meðan umræður héldu áfram
hófust nú á bak við tjöldin til-
raunir til að fá tillögu Afríku-
og Asíuríkjanna breytt. Voru það
annarsvegar Mið- og Suður-
Ameríkuríkin í sambandi við
Breta og nokkur önnur vestræn
ríki. Hinsvegar voru það Norður
löndin fimm.
Ég vil skjóta því inn hér, að
samvinna milli Norðuriandanna
á vettvangi Sameinuðu.þjóðanna
er yfirleitt mjög góð og hefur
lengi veri'ð, og er hún það jafnt
fyrir það þótt skoðanamunur
kunni að vera um málefnin. Sér-
saklega megum við íslendingar
vera ánægðir með þetta sam-
starf, þar sem oft er erfitt fyrir
okkur að fylgjast með því, sem
er að gerast, vegna þess hve fá-
liðaðir við erum á þinginu, eins
og ég hef áður minnzt á.
Norðurlöndin gerðu drög að
breytingartillögu við áðaltiMög-
una á þá leið, að í stað þess að
setja þegar á fót stjórn fyrir Suð
vestur-Afríku og fela Öryggis-
ráðinu að gera „allar nauðsyn-
legar ráðstafanir", eins og það
er orðað, í sambandi við slíka
stjórn, skyldi sett upp „ad hoc“-
nefnd til að fjalla um rauníhæfar
leiðir til að koma landinu undir
brá'ðabirgðastjórn Sameinuðu
þjóðanna, þar til það gæti öðl-
ast fullveldi. Þessi tillaga var
sýnd talsmönnum Afríkumanna
og var töiuvert um hana rætt,
en ekki vildu þeir á hana fallasit
þegar til kom. Reyndu þó ýmsir
mætir menn og áhrifaríkir að
miðia málum, þótt ekki bæri
slíkt árangur, og það þótt Norð-
urlöndin breyttu nokkuð sinni
upphaflegu breytingartillögu.
Ég verð nú að fara hratt yfir
sögu. Afríkuþjóðirnar fóru að
verða leiðar út af öllu baktjalda-
makkinu og heimtuðu að málið
fengi endanlega afgreiðslu. Komu
nú Suður- og Mið-Ameríkuríkin
fram með tUlögu til miðlunar í
málinu, eins og áður er getið, og
reyndist hún að efni til nauðalík
þeim hugmyndum, sem Norður-
löndin höfðu reynt svo mjög að
ná sálnstöðu um. Þar átti líka að
skipa nefnd 14 ríkja, sem skyldu
athuga hvernig hægt yrði að
hrinda ályktuninni í fram-
kvæmd. Hófust nú enn umræður
á bak við tjöldin og var kapp
miki'ð í mönnum um að reyna að
finna lausn, sem allir gætu sætt
sig við. M.a. fóru Norðurlöndin
enn af stað með sína tiilögu í
breyttu formi. Svo fór, að Afríku
mönnum leizt þahnig á tillöguna
frá Suður-Ameríkumönnum, að
þeir féllust á að fylgja henni.
Reyndi nú, er komið var að
lokaafgreiðslu málsins, fuHtrúi
Bandaríkjanna að víkja orðalagi
tillögu Suður-Ameríkuríkja ör-
litið við, og var það or’ðalag að
okkar dómi fslendinganna til
bóta, en Afríkuríkin báru ekki
traust til þessarar breytingar og
lögðust gegn henni. Var fundi nú
frestað í stundarfjórðung og
stungu menn saman nefjum um
allan sal í því skyni að gera síð-
ustu tilraun til að bræða alit
saman, en ekki gekk það. Hins-
vegar héldu umræður áfram og
loks þegar liðið var á kvöldið
hófst atkvæðagreiðsdan. Var
mikiil ólga í hinum stóra sal og
bi'ðu aUir með mikil'li eftirvænt-
ingu eftir því hvernig fara
mundi. Vel má segja, að „drama-
itísk stemning" hafi rikt. Banda-
riska tillagan kolfóll, fékk að-
eins 18 atkvæði. BreytingartUlög
ur Suður-Ameríkuþjóðanna voru
samþykktar með miklum at-
kvæðamun og að síðustu var
aðaltillaga Afríku- og Asíuþjóða
þannig breytt samþýkkt með 114
atkvæðum, en tvö ríki greiddu
atkvæði gegn tillögunni, Suður-
Afríka sjálf og Portúgal. ísland
■greiddi atkvæði með öllum
þremur tillögunum. Það varðaði
að sjálfsögðu miklu að fá sem
sterkasta samheldni um tillög-
una og má segja, að það hafi
•heppnazt betur en vænta mátti
eftir aUt, sem á undan var geng-
ið. Næst liggur nú fyrir að skipa
14 manna nefndina tid að athuga
nánar um framkvæmd tiilögunn-
ar._
Ég hef orðið nokkuð langorður
um mál þetta, bæði af þvá að það
er eitt helzta pólitíska málið, sem
þetta þing hefur fjallað um, svo
og vegna þess, áð Norðurlöndin
komu þar mjög við sögu, og var
sannarlega leitt, að þeirra miði-
unartillaga skyldi ekki ná fram
að ganga heldur önnur tillaga,
sem byggð var á sömu hugmynd-
um, því það hefði óneitanlega
verið mikill uppsláttur fyrir
Norðurlöndin ef tillaga þeirra
hefði verið samþykkt.
Skal ég nú víkja að öðrum mál
um.
Víetnam-málið
Víetnam-málið er vafalaust
mesta og alvarlegasta málið, sem
bíður úrlausnar. Aðalverkefni
Sameinuðu þjóðanna er að
vernda friðinn í heiminum, en
hérna hefur því miður ekkert
áunnizt. Að sjálfsögðu hefur
mikið verið rætt um þetta mikla
og sorglega vandamál á Alis-
herjarþinginu. Engum hefur þó
tekizt að koma með neinar til-
lögur til þess að koma af stað
umræðum um friðarsamninga.
Tillögur U Thants og annarra
innan og utan Sameinuðu þjó'ð-
anna hafa engan árangur borið,
en áfram er haldið að ræða mál-
ið og skrifa um það, og á meðan
heldur stríðið áfram í sinni voða
legu og átakanlegu mynd, sem
við sjáum daglega fyrir okkur af
fréttum blaða og útvarps. í þessu
máli hafa því Sameinuðu þjóð-
irnar engu getað áorkað enn sem
komiö er — því miður.
Rhodesíu-málið
Rhodesíu-málið, eða sjálf-
stæðismál Suður-Rhodesíu, hef-
ur verið eitt af þeim málum,
sem undanfarið hefur verið
einna mest áberandi í heimsfrétt-
unum, en nú er rúmt ár liðið
síðan Ian Smith lýsti yfir sjálf-
stæði landsins, er þá sagði sig
úr lögum við Bretland og sam-
veldislöndin. Á síðasta Allsherj-
arþingi var eins og menn muna
samþykkt að skora á brezku
stjórnina að koma í veg fyrir
slí'ka einhlfða sjálfstæðisyfirlýs-
ingu, svo að heimsfriðnum yrði
ekki stofnað í hættu, auk þess
sem ákveðið var að beita tiltekn-
um refsiaðgerðum, enda stjórn
Ian Smiths af öMum talin ólög-
leg. Ekki hefur þó tekizt að fella
þessa stjórn ennþá þrátt fyrir
aðgerðimar, og hefur negraþjóð-
unum í Afríku þótt bæði Bretar
og aðrir vera alltof Hnir gagn-
vart Rhodesíustjórninni. Málið
hefur verið og er enn á dagskrá
Sameinúðu þjóðanna og hefur
verið töluvert rætt. Hinn 21.
október gerðust þau tíðindi í 4.
nefnd Allsherjarþingsins, að 51
Afríku- og A9Íuríki flluttu alveg
óvænt á'lyktunartillögu um Suð-
ur-Rhodesíu. Tilefnið var það,
að fréttir höfðu borizt af við-
ræðum eða jafnvel samningum
Breta við hina ólöglegu stjórn.
I tillögunni voru alilar samninga-
umleitanir við stjórn Ian Smiths
fordæmdar, minnt á réttindi
hinna innfæddu íbúa landsins og
skyldu Breta að veita Zimba-
bawe-þjóðinni, en svo nefnist
svarti kynflokkuririn þarna, full
veldi. Afríku- og Asiumenji sóttu
mjög fast að fá tillöguna af-
greidda úr nefndinni samdægurs
og tókst þeim þáð.
Tillögur ýmissa þjóða, þar á
meðal Norðurlanda, til að fá þá
til að ganga inn á breytingar og
milda tillöguna, báru ekki ár-
angur. Næsta dag, sem var laug-
ardagur, var boðað til fundar á
Allsherjarþinginu, og er það
harla óvenjuiegt, að fundir séu
haldnir á laugardögum, og málið
þá tekið fyrir þar. Var ákveðið,
að ekki skyldu verða aðrar um-
ræður en þær áð greinargerðir
yrðu gefnar um atkvæði, en slíkt
er leyfilegt að gera, hvort heldur
sem menn vilja á undan eða eftir
atkvæðagreiðslu. Á meðan þess-
ar ræður fóru fram á undan at-
kvæðagreiðslunni fóru nú fram
að tjaldabaki miklar umræður,
tillögur komu fram, var breytt
eða teknar aftur. Flestar gengu
út á það að draga úr ofsanum,
sem fóls't í aðaltillögunni. Ind-
verjar höfðu sig mjög í frammi
í þessu máli og fluttu brey tingar-
tillögur, sem Norðurlöndunum
þótti vera til bóta. Svo fór að
þeir tóku þessar tillögur aftur.
Áttu þá Norðurlöndin, að þau
töldu, ekki annars úrkosta en
sitja hjá við aðaltiHöguna, sem
var alltof róttæk ti.l þess að hægt
væri að fylgja henni. Atkvæða-
greiðslan fór svo, að þessi til-
Iaga var samþykkt með 82 at-
kvæðum gegn 2, en 18 sátu hjá,
þ. á m. öH Norðurlöndin.
Ég viíl geta þess hér, eins og
raunar er kurmugt, að Afríiku-
Framhald á bls. 21