Morgunblaðið - 20.11.1966, Page 17

Sunnuðagur 29. niv. 1966
MORGUNBLAÐIÐ
17
Slcin«rímur
Steinþórsson
Steingrímur Steinþórsson var
einn þeirra, sem menn fá mætur
á við að kynnast 'þeim. Sennilega
hefur Steingrímur ekki verið
framgjarn onaður og var þó
kvaddur til forystu hvar sem
hann kom. Áhuga á stjórnmálum
átti hann ekki langt að sækja.
Móðurafi hans var Jón alþinigis-
maður Sigurðsson á Gautlöndum,
einn helzti forystúmaður ekki að
eins bænda heldur allra íslend-
inga á síðari hluta 19. aldar.
Tveir synir Jóns á Gautlöndum,
þeir Kris-tján hæstaréttardómari
og Pétur bóndi á Gautlöndum,
urðu ráðherrar og tveir dóttur-
synir hans, þeir Haraldur Guð-
mundsson sendihierra og Stein-
grímur Steinþórsson. Frænka
þeirra, Sólveig Eggerz, dóttir
Kristjáns og sonardóttir Jón á
Gautlöndum, varð ráðherrafrú.
Einstakt er, að svo margir frænd
ur hafi hafizt tii þvfílíkra virð-
inga á þessu tímabili. En Stein-
grimur Steinþórsson var ekki
einungis gó’ður af frændstyrik sín
um heildur og af sjálfum sér.
Hann var höfðingsmaður, sem
lagði sig allan fram um að
verúa þjóð sinni að gagni.
{ REYKJAVÍKURBRÉF
X. ^^^^Laugardagur 19. növ.
LL^staréttardómur
í jiandritamálinu
DómUr Hæstaréttar Danmenk-
ur í handritamálinu varð yfir-
gnæfandi meirihluta íslendinga
giöðiefni. Sama máli er vafalaust
að gegna um meirihluta þeirra
manna í Danmörku, sem láita
málið sig nokkru skipta. Dómur-
inn er ánægjulegur vegna þess,
að hann bindur í meginatriðum
endi á leiða þrætu milli tveggja
vinaþjóða. Sjálfur er dómurinn
þó hreint innanríikismál í Dan-
mörku. Málaferlunum var út af
fyrir sig ekki stefnt gegn íslend-
ingum heldur dönskum stjórn-
völdum. Hver sem dómsniður-
staða hefði or'ðið má og ætla, að
óhugsandi hefði verið, að hún
hindraði endanil»ga afhendingu
handritanna, þótt hún kynni að
hafa tafið fyrir afhendingu og
skapað dönsku ríkisstj. og meiri
hluta Þjóðþingsins danska ýmsa
örðugileika. Dómurinn ákvað
ekki að afhenda skyldi okkur
handritin, heldur einungis, að
dönsk stjórnvöld hefðu tekið á-
kvörðun um að það skyfldi gert
í iöglegu formi. Eftir það,
sem á undan var gengið var
þess vegna meira en ólíklegt,
að má-Mð yrði látið niður
falla í Danmörku hvað sem dóms
niðurstöðu leið. Ef hún hefði orð
ið önnur, mundi nýrra úrræða
hafa verið leitað. Málaferlin voru
þáttur í danskri togstreitu, er
bezt fór á, að ísilendingar létu
sem mest afskiptalausa, sem og
flestir gerðu. Annáð mál er, að ís
lendingar hafa ekki komizt hjá
því að veita athygli sumu, sem
sagt hefur verið. Þar gægðist
fram aldagama.lt skilnings-leysi,
svo að dkiki sé sagt óvild í garð
íslendinga. Furðuliega varð og að
telja þá gjafmiildi, sem gerði
möguleg hin kosfcnaðarsömu mála
ferli. Þessu hlutu menn að veita
athygli, en bezt fer á að gleyma
því. Eðlilegt er, að ýmsum þætti
sárt að missa slíka dýrgripi úr
landi; þann hugsunarhátt ber
ok-kur að skiilja og þakka því
innilegar víðsýni otg drengskap
hinna, sem fcekið hafa á sig mikil
óþægindi og sumir hættu á óvin-
Isœldum fyrir að rétta okikar
hlut.
19. nóvember 1946
Nú þegar þetta Reykjavíkur-
biof er dagsett, hinn 19. nóv.
1986. eru iiðin réfct 20 ár frá bvá.
að íslendingar gengu formlega i
Sameinuðu þjóðirnar. Fuilltrúar
þeirra við þá athöfn voru Thor
Thors sendiherra, formaður
sendinefndar, Finnur Jónsson
dómsmálaráðhierra, Ólafur Jó-
hannesson prófessor og Bjarni
Benediktsson borgarstjóri. Svíar
og Afganar urðu aðilar sam-
takanna samtímis íslendingum.
Aðalfulltrúar allra þriggja voru
kvaddir samtímis upp á paM í
fundarsail Allsherjarþingsins og
þjóðir þeirra þar með boðnar vel
komnar. Thor var 'þá fuilltrúi fs-
lendinga, Östen Undén utanríkis-
rá’ðtoerra fulltrúi Svía og stór-
skorinn afganskur hlerramaður
fullitrúi þjióðair sinnar. íslending-
arnir að minnsta kosti töldu Thor
bera aif hinum um glæsileilk,
framgöngu og ræðumennsku.
Hdnum fámenna hópi íslendinga,
sem þarna var samankaminn,
þótti þetta vera stór stund í sögu
íslands. Hið sama þótti auðsjá-
anlega Krasilnikov, fyrrverandi
sendiherra Rússa á íslandi, sem
þá var orðinn einn aðstoðar-
manna í siendisveit lands síns
hjá Sameinuðu þjóðunum. Hann
gætti þess vel að verða hinn
fyrsti, er óskaði ísiendingum til
hamingju, kunnu þeir vel að
meta það, því áð maðurinn var*
hinn viðfeldansti og hafði getið
sér gott orð sem hin fysti sendi-
herra lands síns hérlendis.
Heimtuð stríðsyf-
yfirlýsinp;
Þjóðirnar þrjár, sem gerðust
aðilar Sam-einuðu þijóðamia hinn
19. nóv. 1946, vor-u hinar fyrstu,
er fengu aðild a samtökunum
án þess að vera á meðal stofn-
enda þeirra. Samtökin eru talin
stofnuð í San Fransisco í júní
194-5 og tók stofnskráin gildi 24.
okt. það ár. Sennil-egahafa flest-
ir gleymt því nú, áð ísiending>ar
áttu þess kost að verða á meðail
stofnenda þessara samtaka. En
þeir vildu ekki fullnægja skilyrð
unum, sem sett voru til þess, að
svo mætti v-erða. Upp úr miðjum
febrúar 1945 bárust Ólafi Tihors,
þáverandi forsætisráðherra, skila
boð um það frá brez-ku og banda-
risku stjórninni, að íslendingar
ættu þess kost að gerast stafnað-
ilar hinna fyrirhuguðu s-amtaka
Sameinuðu þjóðanna, en gegn
því skilyúð-i, að ísíand segði
Þýzkalandi og Japan, öðru eða
báðuih, stríð á hendur. Þegar
bes-si skilaíboð ’ko-mu fvrst til um-
ræðu ! ríkisstjórn og utanríkis-
málanefnd þótti öldum skilorðið
fráileitt. Var því þó hreyft af
há-lfu kommúnista, að fróðilegt
væri að heyra hvað rússneska
og fransika stjórnin segðu um
þessi boð, þvlí að trúlega -mundu
þær ekki 'haf-a minni áhrif um
þessi efni en þær, sem skilaboð-
in hiöifðu sent.
Höfðu Þjóðverjar
raunverulega ver-
io i striði við
okkur?
Nokfcrum dög-um síðar haif-ði
málið verið nánar k-annað og var
þá frá því skýrt, að fullnægjandi
mundi vera, að af ísla-nds háfiu
væri lýst yfir því, að stríðs-
ástand væri miMi þess og land-
anna tveggja, annars eða beg'gja.
Thor Thors, s-endiherra í Wasing-
ton, taldi hér nánast um forms-
atriði að ræða og augijósa ann-
marka, ef ekki hœttur samfara
því að gefa ekki slíka yfiriýs-
ingu. Ólafur Thors lagði málið
hlutlaust %rir og taldi 'fram
kosti og lesti á hvorri leið um
sig, samþykki eða synjun. Nú
-var fram komið, að Rússa-r stóð-u
að skilaboðunum ás-a-mt Bretum
'og Bandaríkjamönnum, enda upp
lýatist löngu síðar, að um þetta
var sa-mið á hinni alræmdu J-alta
ráðstefnu, þar sem Rússar réðu
mestu. Eftir þá breytingu,
sem orðin var á skilaboðum og
vitneslcjuna um hverjir að þeim
'stó'ðu, breyttist mjög hljóðið í
koimmúnistum hér. Forystumenn
þeirra töldu skyndilega enga frá-
gangssöik að yfir því yrði lýst, að
raunverule-ga hefðiu Þjóðverjar
verið í stríði við okkur. Að at-
‘huguðu méli þótti öllum öðrum
slíikt þ-ó frágangssöik, því að ann-
að hvort væri ísiand í stríði e'ða
ekki. Ef af íslands háilfu væri
gefin yfiriýsing um það, að ann-
að ríki væri og hefði verið í
stríði við landið væri þar í óhjá-
kvæmilega fólgið, að landið væri
stríðsaðili. Þessi skoðun varð of-
an á á lökuðum fundi í samein-
-uðu þingi, þar sem harðar um-
ræður fóru fram o,g kom-múnist-
ar sitóðu einir. Umræður eru
ekki skráðar á þvíMkum lókuð-
um funduim Alþin-gis, en niður-
stöðu þessa fundár lýsir yfirlýs-
ing, sem prentuð var í greinar-
fferð fv-rir tillösu til bingsálykt-
unar um inntökubeiðni íslands
í bandalag hinna Sameinuðu
þjóða, er lögð var fyrir Alþingi
1946. Upp-haf þeirrar greinar-
gerðar hljóðar svo:
„Hinn 25. febr. 1945 sam-
þykkti Alþingi svo hljóðandi
yfirlýs-ingu:
„Aiþingi álítur, að ‘það sé fs-
lendin-gum mikil nauðsyn að
verða nú þegar þátttakandi í sam
starfi hinna sameinuðu þjóða og
telur, að vegna afnota Banda-
manna af íslandi í þágu styrjald-
arinnar eigi fslendingar sann-
girniskröfu á því. — íslendingar
geta hins vegar hvork-i sagt ö’ð-r-
u-m þjóðum stríð á hendur né
háð styrjöild af auglj-ósum óstæð-
um, sem Aiþin-gi felur ríkisstjórn
inni að gera grei-n fyir.““
„Fórn færandi44?
Þó að umræðurnar á hinum
lok-aða fundi Alþingis hafi ekki
verið skráð-ar, þá eru samt til
samtíma heimildir er sanna, að
kommúnistar voru sáróánægðir
með þessa lausn. Hinn 28. f-ebr.
1545 birti Þjóðviljin-n forystu-
grein þar se-m m.a. segir:
„Eigum við erindi á ailþjóða-
ráðstefnur? Þannig spyrja marg-
ir þessa dagana og í spurning-
unni fel-st, hvort n-okkur fórn sé
færandi til að flá sæti me’ðal
hi-nna sameinuðu þjóð-a á þeim
ráðstefnum, sem haidnar verða
til að stofna hið nýja bandalag
þjóðanna og til að semja og
tryggja frið. Spurningin er vissu
lega fávís-leg. Það er h-afið yfir
alilan efa að okku-r sem mjög svo
erum háðir viðskiptum við aðrar
þjóðir, er h-in mesta nau’ðsyn að
eiga fulltrúa á ö'llu.m þeirn ráð-
sfcefnu-m sem að framan getur,
auik þess sem okkur er það
s-æmd að taka sæti á bekk með
hinuim sameinuðu þjóðum, þótt
við höfum þá s-érs-töðu að ver-a
vopnlaus og getum því ekki tek-
ið þátt í hinni miklu frelsisbar-
áttu þjóðanna með vopn í hönd.“
Ekki er um það að villast, að
Þjóðviijinn telur, „a’ð fórn sé
færandi” til þes>s, að við öðlu-mst
þá „sæimd” að t-aka sæti á bekk
með hinum Sa-mei'nuðu þjóðum.
Raunar viðurkennir hann, að við
getu-m ekk-i tekið þátt í „hinni
miklu frel'sisbaráttu með vopn í
hönd“, af því að við séum vopn-
lauisir. En þrátt fyrir þess-ar boUa
laggingar þegi-r Þjóðviljinn um
hið mikla snjaMræði hvernig
engu a'ð síður átti að koma okk-
ur í stríðið. Það átti að gera með
því að lýsa yfir, að aðrir hefðu
ra-unverulega verið í stríði við
ofcfcur!
„VerSi ísland ein-
angrað er grund-
vellinum kippt
undan framtíð
þessw
Þjióðviljinn er auð-sjáanlega
mjög sár yfir, að menn skyldu
ekki faliast á þet-ta snjallræði ti'l
að ge-ta talið ísiland stri’ðsaðila.
Hann segir m.-a. í forystugrein
hinn 3. marz 1945:
„Hverjum hugsandi manni
hlýtur að vera ljóst bv-e mikið í's-
land á undir því að vera taiið
með hinum s-ameinuðu þjóðum,
er þær taka að b-yggja upp nýjan
beim á rústum fasismans.“
Um ráðstefnuna í San F-rans-
isco 1945 segir:
„Vér fslend-ingar eigu.m allra
þjóða mes-t undir því að vinsam-
1-egt tilii-t verði til v-or tekið, því
vér framleiðuim meir fyrir er-
lendan markað til sölu en nokk-
ur önnur þjóð.
Afturhaldshyskinu á íslandi e-r
þa'ð ljó'st hve þýðingarmikil
þessi samvinna ísiands eftir
stríð er. Þetta hy-siki veit, að
verði ísl-and einan-grað, þá er
grundvellinum kippt undan
framtíð þess. Oig þess vegna er
-afturhal-dið að reyna að ein-
angra ísiland nú, reyna að skap-a
andúð gegn því erdendis, eins og
skrif þess nú bera Ijósan vott
um“.
Segja má að hin síð-ari ár
hvíni öðruvísi 1 skjó koim-mún-
ista en þa-rna gerði á órinu 1945.
Nú eiga það að vera fjiörráð við
íslendinga, ef b-ent er á a'ð ein-
angrun íslands kunni að vera
þ>ví ihættuleg. Óneitanlega er það
fróðlegt íhugunarefni að einmitt
þessa dagana þykist Þjóðviljinn
vera sérstaklega uggandi út af
vexti nýs stjórnmálaflokks í
Þýzkalandi, sem talinn er fylg-j-
andi fasistum eða a.mk. sumum
kenningum nasis-ta. Meðal belztu
stefnuskráratriða þess flokks er,
að Þýzkaland ei-gi að ganga úr
Atlantshafsbandalaginu og Efna
hagsbandalaginu, það er þeim
tveim bandalc'gum, sem komm-
únistar vara íslendinga ákafast
við.
Litlu máli skiptir hvora öfg-
anna þarf að varast hivierju sinni,
til vinstri eða hægri, einangrun
in er fslandi ætíð jafnihættuleg.
Enn er það sannmæli, sem
Tómas Guðmundsson sagði í
snilldarkvæöi sínu Að Áshiidar-
mýri:
„Og oifbeldishneigðin, sem herjar
á þjóðir og lönd,
fær hver-gi dulist, hv-e títt sem
hún litum skiptir.
— I gær var hún m-áske brún
þessi böðulíiftönd,
sem blóðug og rauð í dag sínu
vopni lyftir“.
„Lagfæra þar sem
þingmu hefur
mistekist44
Þjóðviljinn var svo sem ekki af
baki dottinn, því að hinn 4. marz
1945 segir hann í íorystugrein:
„Það er enn of snemm-t að
ræða opinberlega um síðusfcu á-
kvarðanir Alþingis í utanríkis-
málum. Síðar meir verða þær
vafalaust* taldar með helztu .—
máski örlagaríkustu ákvörðun-
um þess — í svip. En- s-ú er þar
máski bót í má-li, að gó’ðri stjórn
megi takast síðar, að lagfæra
þar, sem þinginu hefur mistek-
ist.“
Þessi grein er eins og hinar
fyr-ri óskiljanleg nema hún byg-g
is-t á þeirri Ihugsun, að Ailþingi
hafi gjört örlagaríka skiss-u með
því að neita að lýsa yfir því, að
ÍSland væri í stríði við Þýzka-
land og/eða Japan. Staðreyndirn
ar tala sínu m!áli. Kommúnistar
reynd-u 1945 að skjóta sér á bak
við Thor Thor-s. Það er engin af-
sökun, forsendur hans vor-u aiit
aðrar en 'þei-rra og auðvitað gat
ihonum missýnzt eins og hverjum
Öðrum. Ut af fyrir sig mundi það
og ekki rifjað upp nú ef komm-
únistum hefði missýnzt í þessu
einu 1945. Slíkt getur alla hent.
Það sem at'hyglisvert er um
frammistöðu kommúnista og ekki.
má gleymast, er, að söm-u menn-
irnir, sem endilega vildu knýja
f-ram stríðs-yfirlýsingu 1945 fcön-gl
ast nú sí og æ á hlutleysi, sem
aMra meina bót fyrir fslendinga.
Óhei'lindin í öllum þeim mál-
fllutningi mega mönnum ekki úr
minni falla.
Það er svo enn annað, að fs-
lendingar hcifðu engin óþægindi
nema síður væri af því, að fall-
ast ekki á stríðsyfirlýsingarskil-
orðið 1945. Þeir urðu, eins og
fyrr segir, aðilar Sameinuðu þjóð
anna* st-rax meða-1 f-yrstu þjóða
1946. Þá höfðu kommúnistar sett
sjálfa sig úr leik þótt þeir hefð-u
enn ráðherra í ríkisstjórn og
hefðu að sjálfsögðu átt þess kost
að -fá sendan fuMtrúa sinn á
þetta þing Sameinuðu þjóðanna.
En þeir gerðu það að Skilyrði, að
íslendingar yúöu að sitja hjá við
allar atkvæðagreiðslur, ef allir
flultrúarnir væru ekki sammála.
Að fenginni reynslu vissu aðrir,
að þetta mundi merkja að íslend
ing-ar yrðu æfcíð að sitja h,já, e-f
þeir greidd-u ekki atkvæði eins
og Rússar vi'ldu. Með þess ein-
falda ráði átti að gera ísland að
sovézku leppríki. Það þegði og
léti aldrei í sér heyra nema tii
stuðnings Sovétstjórninni.
Gegn slíku skilorði kusu menn
fremur áð vera lausir við sam-
fylgd íslenzks kommúnista þeg-
ar gengið var í Sameinuðu þjóð
irnar