Morgunblaðið - 23.11.1966, Side 25

MiðvíkudagUf 23. nóv. 1966
MORCUNBLAÐIÐ
25
Noregsbréf frá Skúla Skúlasyni
Dðnsk verðbólga
f eftirfarandi grein segir danski
ritstjórinn Helge WELLEJUS frá
verðbólgunni í Danmörku, og á-
hrifum þeim, sem hún hefur á
aðalatvinnuveg Dana, landbún—
aðinn
EKKI OPNAR maður danskt
blað svo, að orðið „inflation"
blasi ekki við. Einhversstaðar í
dálkunum er rætt um verðbólg-
una. En hún er rædd jafn hita-
laust og sagt væri frá endurbygg
ingu ómerkilegs barnaskóla eða
því, að gamall prestur væri hrokk
inn upp af. En eiginlega ætti orð
ið verðbólga að vera skrifað með
eldletri í Danmörku. Kannske
sloðaði það ekki heldur. Það er
Sören Kirkegaard sem segir frá
málaða leiktrúðnum, sem kom
íram fyrir tjaldið til að tilkynna
að leikhúsið stæði í björtu báli.
— Þá veltist fólkið um af hlátri.
• Eldtungur verðb.ólgunnar
sleikja hinsvegar áfergjulega allt
það sem brunnið getur í danska
húsinu, og ýmsir heimamenn
leita hælis bak við múr og grjót.
Þess vegna hækkar húsaverðið
um 1% á mánuði. Á tímabilinu
1959—63 um 3% á mánuði. Ein-
faldasta „parcel-hús“, þ.e. ein-
býlishús, fæst varla keypt eða
byggt fyrir minna en 130 þús. d.
krónur. Þar af leiðandi verða
ung, nýgift hjón að vera við því
búin að borga 10.000 krónur á ári
í húsaleigu.
i! í framkvæmdinni þýðir þetta,
að gamla fólkið hefur séð húsið
sitt hækka upp í verð, sem er 6
■—8 sinnum hærra en uppruna-
legt andvirði hússins. Um jarðir
í sveit er líku máli að gegna.
i Þetta hefur haft í för með sér,
að margir borgarbúar hafa keypt
sér sveitabýli og telja sparifé sitt
' betur geymt þannig en í bankan-
um. Og auk þess fæst veruleg
lækkun á tekjuskattinum með
þessu, því að heimilt er að draga
hallann á búrekstrinum frá tekj-
unum. Borgarbúar kaupa yfir
1000 sveitabýli á hverju árL
Launatakar komast í æsing þeg
ar þeir tala um „þann algerlega
óverðskuldaða gróða, sem hús-
eigendur og bændur njóti vegna
hinnar gífurlegu hækkunar á
fasteignum". í því sambandi má
ekki gleyma, að hér er um verð-
bólgukrónur að ræða. Hagfræð-
ingar í opinberu starfi fræða
mann á því, að maður sem keypti
húsið sitt fyrir 20.000 kr. og sel-
ur það fyrir 120.000 hafi grætt
100.000 kr. Og fyrir þessa peninga
getur hann keypt það sem hann
þarf.
En þetta er skrifborðsvizka.
Maður, sem ungur keypti sér
hús fyrir 20.000, stritaði og spar
aði í mörg ár til þess að hafa
nóg í vexti, afborganir og eigna-
skatta (sem eru háir í Dan-
mörku). Hann hélt húsinu vel
við og samfara tækniþróuninni
endurbætti hann það, lagði í það
vatnsleiðslu og miðstöðvarhitun,
til þess að tryggja sér betri veru
stað í ellinni. Ef hann selur nú
— eða erfingjar hans gera það —
hvað verður þá af ágóðanum?
Fær hann betra hús fyxir verð-
hækkunina? Alls ekki. Sennilega
fær hann lakara hús. Ef hann
leggur peningana í bankann
gleypir hin árvissa verðbólga og
skatturinn meira en renturnar
af höfuðstólnum.
Eða tökum til dæmis danskt
sveitabýli. Þau eru samtals 165
þúsund í dag, og verðið á meðal-
stóru dönsku býli (18 hektarar
af góðu landi í góðri rækt) kemst
faæglega upp í 300.000 krónur —
eða jafnvel miklu hærra, eftir
því hvar jörðin er og hvernig
hún er hýst og hve mikið fylgir
af vélakosti,
Fyrir rúmum fimmtíu árum
kostaði svona jörð í verulega
góðu standi kringum 50.000 krón
ur. Og á langri stritævi hafði
eigandinn kannske borgað af lán
unum, svo að áhvílandi lán voru
ekki nema 10.000 krónur. Þegar
hann var orðinn gamall og lúinn
og seldi jörðina gat hann sezt í
helgan stein með 30—35 þúsund
kr. sparifé. Hann gat keypt sér
lítið hús í næsta járnbrautar-
þorpi, og vextirnir af peningun
um, sem hann átti eftir — þús-
und krónur eða vel það — voru
eftirlaunin hans. Hann komst af
án þess að gjóta augunum til op-
inberu styrktarsjóðanna.
Ef eigandi svona meðalbýlis
selur í dag, kemst verðið
kannske upp í 350.000 krónur.
Til þess að fylgjast með tíman-
um og auka framleiðsluna hefur
hann hvað eftir annað orðið að
byggja ný peningshús, kaupa ný
tízku vélar í stað þeirra gömlu
og verja fé til þess að kaupa sér
betri bústofn (kýr og svín). Við
þetta hafa föstu lánin og skuld-
ir vegna kraftfóðurkaupa aukizt
verulega. Ef bóndinn lætur af bú
skap getur hann líklega keypt
sér hús, en afgangurinn til lífeyr
is verður lítill. Ef sonur hans
tekur við jörð og áhöfn sam-
kvæmt gangverði getur hímn
ekki staðið undir vöxtunum af
skuldinni og sköttunum. Hann
hefur ekki nema 20.000 kr. í árs-
tekjur og það er of lítið til þess
að reka bú, sem kostar 300.000
kr. eða meira. Þessvegna verður
sonurinn að fá jörð og áhöfn fyr
ir miklu lægra verð, en faðir
hans hefur þeim mun minna að
bíta og brenna eftir erfiði og
sparnað langrar ævL — Ef borg
arbúi kaupir jörðina greiðir hann
fullt gangverð og leggur fram fé
til þess að breyta henni í nýtízku
býli, hvað sem það kostar. En
jörðin gengur úr ættinnL
Að jarðir í útjaðri stóru bæj-
anna séu seldar sem bygginga-
lóðir síðari árin — fyrir millj-
ónir króna — kemur ekki fram
angreindu við.
En hvað hefur svo gerzt með
launþegana síðan 1914, er fyrsta
vísitalan var gefin út í Dan-
mörku? Það ár var tímakaup iðn
aðar- og handverksmanna 50 aur
ar. í dag er tímakaupið að meðal
tali 11 krónur, eða hefur 22-fald
azt. Kaupmáttur krónunnar í dag
er aðeins 1/6 af því sem hann
var 1914. Ef tímakaupið hefði
aukizt í sama hlutfalli ætti það
að vera 3 kr. í dag.
Með öðrum orðum: eiganda ein
býlishúss hefur tekizt að „græða“
100.000 krónur á verðbólgunni á
50 árum, en iðnaðarmaðurinn hef
ur aðeins þurft 5 ár til að upp-
skera sama vinning.
Vitanlega er einhver veila í
þessari rökfærslu. En það eru
veilur í öllu því, sem hægt er að
setja í samband við verðbólguna.
Það er lóðrétt lygi að það borgi
sig að spara. Sá sem lagði 1000
krónur í bankann árið 1914 á að
vísu, með vöxtum og vaxtavöxt-
um, 7680 kr. inni í dag, en ef
rýrnun krónugildisins er tekin
með í reikninginn, ásamt áhrif
um rentunnar á skattinn í 52 ár,
á eigandinn minna núna, en þess
ar 1000 kr. sem han lagði inn ár
ið 1914. Hefði maðurinn ekki
lagt þessar þúsund krónur í bank
ann, en keypt fyrir þær danskt
brennivín og geymt það í kjall-
aranum, mundi það vera 120.000
kr. virði, með núverandi útsölu-
verði!
En ríkið hefur alla tíð ýtt á
eftir verðbólgunni og rýrnun pen
ingagildisins. Hið opinbera inn-
heimtir og eys út 60—70 sinnum
meiru í dag en fyrir hálfri öld.
Ef gamla vísitalan frá 1914
væri í gildi ennþá, mundi hún
vera 595 stig í dag. En núverandi
vísitala er frá árinu 1963. Hún
er 118 stig í dag, svo að peninga
gildið hefur rýrnað um 18% á
hálfu fjórða ári. í samanburði
við nágrannalöndin hefur Dan-
mörk metið í verðbólgunni. Frá
1954 til 1965 steig danska vísi-
talan um 54%, sú sænska um 46
og sú norska um 43%. í Dan-
mörku hefur hækkun vísitölunn
ar síðan 1960 numið 5,5% á ári.
Ef menn vilja fyrirhafnarlítið
losna við aurana, sem þeir hafa
nurlað, er vandinn ekki annar en
sá að setja þá í bankann.
Danska vísitalan rauk upp í
118 í júlí. Vert er að taka eftir
því, að í ár var það 45 kr. hækk
un á afnotagjaldi útvarps, sem
olli 800 milljóna aukningu á dýr
tíðinnL
í fyrra var það hátt kartöflu-
verð í maí-júní, sem hafði 800
til 900 milljón króna áhrif á vísi
töluna. Vegna 22 króna aukinna
útgjalda fyrir kartöflur fengu
ýmsir embættismenn 4000 króna
bætur. Vegna dýru kartaflanna
í júní fékk ógiftur verkamaður
svo mikla kauphækkun, að hann
getur keypt fyrir hana nóg af
kartöflum til næstu 16 ára. Og
45 króna hækkun útvarpsgjalds
veldur því að kennari, póstmeist
ari eða aðrir í sama launflokki
fá 1000 króna launahækkun.
Þekki maður dönsku jafnað-
armannastjórnina rétt — og það
gerir maður, þvi miður — vísar
hún allri óvissu og efa um vísi-
töluna og hlutdeild hennar í verð
bólgunni til nefnda. Og þar verð-
ur þráttað um hver sé fær um að
hafa nokkra skoðun á málefnum,
sem koma manni fyrir sjónir sem
hreinræktuð vitfirring.
Hallinn á utanríkisverzluninni
á fyrra helmingi þess árs var
birtur fyrir skemmstu: — Hann
er 1900 milljón krónur. Getur
það frætt danskan skattgreið-
anda nokkurn skapaðan hlut? —
Kannske hefur hann skrifað bak
við eyrað, að gjaldeyrisforði Dan
merkur er 2,5 milljarðar. En
veit hann að þessi gjaldeyrisforði
er í raun og veru lánsfé — sumt
stutt lán. Veit danski skattborg-
arinn að fjárhagur Danmerkur
er ekki betri en Englands — og
að beggja megin Norðursjávar
lifa menn í sömu voninni og mr.
Micawber, að „eitthvað hljóti
að ske“ — (Something must turn
up)“.
Það sem hefur skeð hvað Dan
mörk snertir, upp á síðkastið, hef
ur alls ekki verið gleðilegt. Inn-
flutningstollar í Þýzkalandi og
Ítalíu loka raunverulega fyrir
milljónatekjur af útflutningi
kvikfjár. Þetta gerðist meðan ut
anríkisráðherra landsins var í
ferðalagi um Eldland og önnur
lönd Suður-Ameríku. En þar eru
engir peningar til að kaupa dansk
ar vörur fyrir.
Dönsku löggjafarnir koma bráð
lega saman eftir sumarleyfið. En
aðeins skýjaglópar geta trúað
því, að þingið láti það verða sitt
fyrsta verk að setja virkan hemil
á verðbólguna. Það verður skraf
að og skrafað um réttindi til frá
dráttar á skattaframtalinu, um
aukna óbeina skatta og milljón-
irnar, sem fjárlagaliðirnir fara
fram úr áætlun. Stjórnarandstað
an fær á ný tækifæri til að stað-
reyna, að þó borgaraflokkakjós-
endur séu í hreinum meirihluta
í Danmörku, er framtakið ekki
Leikfélag Hveragerðis hefur
að undanförnu æft leikritið
Deleriu mBúbónis eftir þá
bræður Jónas og Jón Múla
Árnasyni. Frumsýning verð-
ur á leiknum á næstk fimmtu
dag á Hótel Hveragerði. —
Leikstjóri er Gísli Halldórs-
son. Myndin er tekin á æf-
ingu.
nógu mikið til þess að taka stjórn
artaumana af getulausri jafn-
aðarmannast j órn.
Ef einhver dirfist — eins og
farðaði trúðurinn hans Sörens
Kirkegaard — að ympra á því,
að sviðalykt væri í húsi Dana,
mundi slíkt vekja „munterded i
salen“, eins og komist er að orði
í þingfréttunum.
- íþróttir
Framhald af bls. 30
Charlton — Portsmouth
Cr. Palace — Nowich
Derby — Birmingham
Hudderf. — Coventry
Ipswich — Rotterham
Wolverhampt. —Preston 3:2
í Skotlandi urðu úrslit m. a
þessi:
Dundee — Hibernian 2:1
Dunfermline — Celtic 4:9
Hearts — St. Mirren 4:0
Motherwell — Dundee U 1:1
0:2
0:0
1:2
3:1
3:2
Rangers — Ayr 4:0
Staðan er þá þessi:
DEILD: *
1. Chelsea 24 stig
2. Liverpool 23 stig
3. Manchester U. 23 stig
4. Stoke 22 stig
5. Everton 21 stig
DEILD:
1. Wolverhamtopn 24 stig
2. Ipswich 24 stig
3. Crystal Palace 23 stig
4. Carlisle 23 stig
5. Bolton 22 stig
J íff M B (5
—

—
Teiknari: J. M O R A
Gestgjafinn áminnir gesti sína um að
líta vel eftir Spora úr því að hann
gengur í svefni. Það væri kannski bezt
að binda hann fastan með öryggisól. —
Nei, nei, segir Júmbó, þess gerist ekki
þörf. Hann gengur ekki í svefni oftar
en einu sinni á nóttu
— Það hryggir mig að ég skuU ganga
í svefni, segir Spori og tyiiir sér á rúm-
stokkinn. Nú þori ég varla að loka aft-
ur augunum. — Vertu rólegur, vinur
minn. Ég sagði þetta aðeins til að róa
gestgjafann.
Skipstjórinn og aðrir, sem eru viðstadd-
ir, botna ekkert í þessu öllu saman. Hvera
vegna var ekki hægt að segja honum eins
og var? — Því þá hefðum við Ijóstrað þvi
upp, að við höfum meðferðis hluti, sem
eru þess virði að þeim sé stolið, segir
Júmbó. Og það hefði orðið tU þess að
fleiri hefði langað til að stela.