Morgunblaðið - 10.03.1967, Blaðsíða 14

Morgunblaðið - 10.03.1967, Blaðsíða 14
14 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. MARZ 1967. ri u - rííhöfundarins Ladisiavs Mnackos frá Siávakíu INNAN skamms kemur á markaðinn í ýmsum ríkjum Evrópu og Bandarikjunum ný skáldsaga eftir tékkneskan rit höfund, Ladislav Mnacko að nafni, sem gefið hefur verið viðurnefnið „Hemingway hinn rauði“. Skáldsaga þessi er sögð ein hin miskunnarlaus- asta og djarflegasta árás á kommúnismann eftir rithöf- und innan kommúnistarikj- anna sem birzt hefur á Vest- urlöndum. Birting bókarinn- ar var bönnuð í heimalandi höfundarins eftir að bók- menntatímaritið „Plamen“ hefði birt úr henni tvo kafla. Tékkneska stjórnin gerði einnig ráðstafanir til að koma í veg fyrir birtingu bók arinnar á Vesturlöndum, en tókst ekki. Mnacko er síður en svo nokkur „kapitalisti" eða „hægri sinni". Hann er gam- all og reyndur kommúnisti og hefur getið sér mikið orð fyrir skáldskaparstörf sín. Hin nýja skáldsaga hans sem á ensku hefur verið gefið heit- ið „The Taste of Power“, er að því leyti fráhrugðin ýms- um öðrum ritverkum, sem fram hafa komið feftir hina svonefndu menningarhláku í Austur-Evrópuríkjunum, að þar er ekki látið sitja við al menna eða takmarkaða gagn- rýni á hugmyndaveröld þá, er höfundur lifir í. Sagan er níst andi fordæming á gerspilltu persónuvaldi, sem beitt er í skjóli kommúnismans. Engin nöfn eru nefnd, en beggja vegna járntjaldsins hefur aðal persónu sögunnar verið líkt við Antonin Novotny, leiðtoga tékkneska kommúnistaflokks- ins, sem — eins og hinn ónafn greindi ríkisleiðtogi í bókinni — hefur árum saman haldið dauðahaldi í valdatoppinn tékkneska, þrátt fyrir marg- ítrekaðar tilraunir til þess að hrekja hann frá völdum. Árum saman hefur verið háð hálfgerð styrjöld milli tékkneskra stjórnarvalda og lista- og menntamanna, eink- um þó rithöfunda. en þó þann ig að framan af mátti fremux líkja henni við þráskák en skák æsilegra sókna. Þar til á síðasta ári hafði eftirlit stjórn arvaldanna og flokksins með rithöfundum verið tiltölulega minna en til dæmis í Póllandi og Sovétríkjunum. Tékkneska flokksstjórnin forðaðist hörku lega ritskoðun og gerði lítið af því að toanna birtingu rit- verka, — en rithöfundar af tur á móti notuðu sér með gát það frelsi, er þeir höfðu. En á síðasta ári hóf flokks stjórnin sókn gegn rithöfund um. Henni hafði augsýnilega brugðið mjög í brún, þegar tékkneska ritihöfundasamband ið sendi þrjá fulltrúa til Moskvu í marz mánuði til þess að kanna staðreyndir í máli sovézku rithöfundanna Synia vskis og Daniels. Létu rithöf- undasamtökin síðan frá sér fara vísbendingu um, að tékk- neskir rithöfundar mundu ekki sætta sig við sams kon- ar framkomu af hálfu tékk- neskra yfirvalda og sovézku yfirvöldin höfðu sýnt í máli rithöfundanna. Viðbrögð tékk nesku stjórnarinnar urðu þau að láta handtaka sl. haust tvo tiltölulega -lí-tt þekkta rithöf- unda og hóta að setja á svið réttarhöld stíl Sinyavski réttarhaldanna. En úr því varð aldrei — og því var lýst yfir af hálfu hins opinbera, að mennirnir tveir hefðu ekki verið handteknir vegna rit- starfa, heldur fyrir aðrar sak ir. í desember lék stjórnin sín um næsta leik. Novotny, for- seti lét setja ný lög um blöð og fréttastofnanir þar sem kveðið var á um aukna ritskoðun og menntamönn- um og rithöfundum sett- ar ýmsar skorður varðandi skrif þeirra. Nýtt menningar- og upplýsingamálaráðuneyti var sett á laggirnar og var meginverkefni þess ljóslega Antonin Novotvy að halda aftur af mennta- mönnum og rithöfundum. Þannig stóðu málin, þegar fyrsti úrdráttur úr bók Mnac kos birtist í bókmennta- tímaritinu „Plamen". Ritskoð arar stjórnarvaldanna höfðu þá þegar beitt skærum sín- um á nokkrum stöðum, en þó varð þegar ljóst, að hér var á ferðinni athyglisvert rit- verk. Annar þáttur úrdrátt- arins birtist í næsta blaði — en sá hafði verið enn meira skorinn niður en sá fyrri. Síð an ekki söguna meir og hefur ríkt alger þögn um þessa bók í Tékkóslövakíu, á opinberum vettvangi að minnsta kosti. En Mnacko hafði þá þegar tryggt sér, að bókin sæi dags- ins ljós á Vesturlöndum. Snemma á síðasta ári tók hann sér ferð á hendur til Vín arborgar og hafði þá meðferð is handritið. Þar seldi hann útgáfuréttinn bókaforlagi Fritz Molden og munu þýð- ingar á bókinni koma sam- tímis á markað í Bretlandi Bandaríkjunum og nokkrum ríkjum á meginlandi Evrópu. Tékkneska ríkisstjórnin hef ur hvað eftir annað beðið Mnacko að hætta við að láta gefa bókina út á Vesturlönd- um, eða að minnsta kosti breyta henni, — en hann hef- ur neitað afdráttarlaust. Mnacko er einn kunnasti rit- höfundur Slóvaka og þekktur víða um heim — ein af fyrri bókum hans, „Dauðinn er eng ill“ hefur selzt í tveimur millj ónum eintaka á sextán þjóð- tungum. Svo virðist, sem Mnacko sé staðráðinn í að taka áhættuna, annaðhvort tel ur hann, að hann sleppi við handtöku, eða hann er reiðu búinn að feta í fótspor Djilas ar hins júgóslavneska, að fara í fangelsi og virðist sem hon- um finnist það ekki of há<tt verð að greiða fyrir að segja það, sem honum býr í brjósti. Þá hefur það ekki vakið svo litla athygli, að tékkneska stjórnin hefur einnig gert til- raunir til að koma í veg fyr- ir útkomu bókarinnar á Vest urlöndum og í því farið ýmsar diplómatískar leiðir. Þegar á- rangur af þeirri viðleitni varð enginn, var fulltrúi stjórnar- innar, Bernau að nafni, — for stjóri bókmenntaumboðsskrif stofu ríkisins, sendur til Vín- arborgar til þess að telja for- svarsmenn Fritz Molden-út- gáfunnar á að gefa bókina ekki út. Þar var honum tekið með kurteisi, en vísað rólega aftur til föðurhúsanna. Skömmu síðar barst útgef- endum orðsending frá Mnac- ko sjálfum, þar sem hann mundi í einu og öllu standa við gerða samninga —■ og bauð þeim meira að segja fleiri verk til birtingar. 13. janúar sl. sendu útgef- endur fulltrúa sinn til Prag til þess að ræða ýmis smá atriði við Mnacko. Stefnumót þeirra hafði verið ákveðið sím leiðis — en áður en fulltrú- inn næði sambandi við Mnac- ko, var hann af lögreglunni tékknesku lýstur „persona non grata“ í Tékkóslóvakíu og fluttur til landamæra Aust urríkis hið snarasta. Harðorð mótmæli voru send til utan- ríkisráðuneytisins tékkneska og er nú verið að rannsaka málið að sögn talsmanna ráðu neytisins. Þessi harðsnúni rithöfund- ur, Ladislav Mnacko, er fædd ur árið 1919 á landamærum Moraviu og Slóvakiu. Foreldr ar hans voru fátækir og hann hefur sjálfur verið kommún- isti frá unga aldri. Af sögu hans má ráða, að það, sem er honum sárastur þyrnir í augum varðandi kommúnism ann, er hvernig það þjóðfél- agskerfi getur gert mönnum eins og „stóra manninum" í sögu hans fært að sitja að völdum, enda þótt völdin hafi í raun og veru breytt þeim Bók Mnackos er talin ein bitrasta og djarfasta árás á kommúnismann, sem birt hefur verið eftir rithöfund í kommúnistaríki. Tékkneska stjórnin reyndi að hindra útkomu bókarinnar á Vesturlöndum. Kemur innan skamms út í ýmsum löndum Evrópu og Bandaríkjunum. úr byltingarsinnuðum hug- sjónamönum í algera einræð- isherra, er löngu hafa misst öll mannleg tengzl við menn- ina, sem þeir stjórna. Megin- stef sögu Mnackos er í raun- inni sú krafa hans, að hinn ótilgreindi „stjórnandi" sýni meiri mannlegar tilfinningar og siðferðilega átoyrgðartil- finningu. ,Við vitum full vel hverju þú ert andvígur. En þú ættir að reyna að segja okkur hvort þú ert meðmælt ur einhverju — og ef svo er þá hverju?" segir í bók Mnack os. „The Taste of Power“, hefst ur með útför hins kommún- íska einræðisherra — á kostn að ríkisins — sem hefur loks hrökklast úr valdastóli fyrir hendi dauðans. Viðstaddur út förina er Frank nokkur, fyrr verandi byltingarfélagi íot- ingjans og síðar hinn opin- beri ljósmyndari hans. Frank, ljósmyndari, segir söguna um siðferðishrun hins mikla manns og baráttuna um sæti hans- — að nokkru með þvi lýsa atvikum við útförina og meðan líkið stendur uppi og að öðru leyti með tilvísunum aftur í tímann til atvika í lifi einræðisherrans. Við sérhverja tolaðsíðu I þessari fjörlegu og djarflega skrifuðu bók, leggur Mnacko höfuð sitt á höggstokk þeirrar ríkislögreglu, sem hann bein- ir skeytum sínum að í bók- inni. Kynning á rafm.efni SÍÐASTLIÐIÐ miðvikudags- kvöld var haldinn að Hótel Sögu fyrirlestur fyrir arkitekta, verk- fræðinga og rafvirkjameistara. Þar kynnti Jakob Höst, sölu- stjóri Elektrokontakt, fram- leiðslu fyrirtækis síns á raf- magnsefni. Höst sagði, að verksmiðjan, sem er stærst sinnar tegundar á Norðurlöndum, hefði haft mjög nána samvinnu við arkitekta og rafmagnsvirkjameistara á hinum Norðurlöndunum til að geta kom ið til móts við óskir þessara að- ila. Verksmiðjan Kafi lagt aðal- áherzlu á vörugæði, útlit, hag- kvæma útfærzlu ásamt hag- stæðu vöruverði. Sagði (Höst, að þessi samvinna hefði borið góðan árangur, framleiðsluvörur verk- smiðjunnar náð miklum vinsæld um í þessum löndum. Sagði hann, að nú væri það von Elektron- kontakt að koma á nánu sam- bandi við íslenzka arkitekta og rafvirkjameistara. Eftir fyrirlesturinn svaraði Höst fyrirspurnum og gaf nánari upplýsingar. Jahann Rönning h.f. hefur umboð fyrir Elektronkon- takt hér á landL Jakob Höst, sölustjóri, við eina af sjálfvirku pressunum, þar sem framleidd eru 25 þús. rafloká sólarhring. Athugasemd VEGNA misskilnings, sem orð- ið hefur vegna ummæla minna um vöggustofu á Hlíðarenda óska ég þess getið, að ummæli mín áttu eingöngu við vöggu- stofu Thorvaldsensfélagsins, en ekki dagvöggustofu Sumargjaf- ar, sem einnig er staðsett á Hlíðarenda. Um þessa síðast- nefndu stofnun hef ég aðeins gott eitt að segja. Auk þess vil ég geta þess, að þegar ég ræddi um barnaheim- iK, átti ég við vistheimili, en hvorki dagheimili né leikskóla. Sigurjón Björnsson.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.