Morgunblaðið - 10.03.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. MARZ 1067.
17
r >
Þórhalluir Asgelrsson, ráðuneytisstjóri:
NÝ VIÐHORF í ALÞJÚÐAVIÐSKIPTA-
MÁLUM OG AFSTAÐA ÍSLANDS
Erindi flutt á hádegisverðarfundi Verzlunar-
ráðs íslands 25. febrúar sl.
MÉR voru gefnar frjálsar hend-
ur um val ræðuefnis, að sjálf-
sögðu innan þess sviðs, sem
snertir okkar störf og við höf-
um áhuga fyrir. Mér var eng-
inn vandi að höndum með efn-
isval, því að að mínu áliti er
þróun markaðsbandalaganna í
Evrópu mál málanna á sviði al-
þjóðaviðskipta, og spurningin
um það, hvernig við eigum að
bregðast við þeirri þróun er að-
kallandi.
Nátengdar þessu máli eru
samningaviðræðurnar í GATT,
sem nú standa yfir, um lækkun
tolla og afnám viðskiptahafta, en
þær eru tilraun Bandaríkjanna
og annarra landa, sem eru fyrir
utan markaðsbandalögin, eink-
um Efnahagsbandalagið, til að
draga úr tollamismunun þeirri,
sem af þeim leiða. Á ensku er
talað um Kennedy-round — er
það komið úr íþróttamálinu —
og á við um þá umferð eða lotu
í alþjóðasamningnum, sem
kennd er við Kennedy forseta,
að því, að sagt er gegn hans
vilja. Sumir segja, að auðveld-
ara væri að ná árangri, ef samn-
ingarnir væru kenndir við t.d.
de Gaulle. Þessi umferð er sú
sjötta í röðinni, síðan alþjóða-
sáttmálinn um tolla og viðskipti
s.k. GATT var gerður 1947. —
GATT er alþjóðasamningur en
ekki alþjóðastofnun. Ætlunin
var, þegar GATT samningurinn
var gerður, að stofna alþjóðavið-
| ári síðar. I>eim á að ljúka 30.
júní 1967, en þá rennur heimild
1 Bandaríkjaforseta til samnings-
1 gerðar út. Samningarnir hafa
! gengið hægar en búizt var við
, vegna innbyrðis ágreinings Efna-
hagsbandalagsins , en lokalotan
er nú að hefjast og er stefnt að
því að ná samkomulagi í aðal-
atriðum í marz/apríl, svo að hægt
sé að ganga formlega frá öll-
um samningunum milli einstakra
ríkja fyrir 30. júní.
Takmark Kennedy-viðræðn-
anna var að lækka almennt tolla
um helming, en langt er frá þvi,
að það takmark náist. Eru nú
taldar horfur á, að meðaltolla-
lækkun iðnaðarvara verði á milli
20—30%, en árangur á sviði land
búnaðar- og sjávarafurða verður
fyrirsjáanlega miklu minni.
■ Eins og kunnugt er, gerðist ís-
land bráðabirgðaaðili að GATT
5. marz 1964, og með því að
leggja fram tilboð um tollalækk-
un vorið 1966 gerðist það virkur
þátttakandi í Kennedy-viðræðun-
um. Boð okkar var að lækka
' tolla yfirleitt um helming, þó
ekki á kjöti, mjólkurafurðum og
grænmeti, svo framarlega sem
við fengjum jafnmikil fríðindi
á móti í okkar viðskiptalöndum.
Aldrei var við því búizt, að sá
árangur næðist fyrir sjávaraf-
urðir, að til verulegra nýrra tolla
lækkana kæmi hér, en þær tolla
lækkanir, sem framkvæmdar
i hafa verið síðan ísland gerðist
Fra hadegisverðarfundi Verzlunarraösins
ridptastofnun, Intematlonal
Trade Orgaizatlon, (ITO) á
sama hátt og aðrar sérstofnanir
Sameinuðu þjóðanna. Stofnskrá-
in var samin á Havana-ráðstefn-
unni 1947, en hún hefur aldrei
tekið gildi vegna þess, að Banda-
ríkjaþing fékkst ekki til að stað-
festa hana. í>6ir af leiðandi hef-
ur GATT smám saman þróazt í
*ð verða alþjóðaviðskiptasamtök,
*em hafa beitt sér fyrir meira
frjálsræði í viðskiptum og lækk-
un tolla.
Kennedy-viðræðurnar er
•tærsta átak GATTS í þessum
efnum. Hófust þær í maí 1963,
þótt formlegir samningar séu
ekki taldir hafa byrjað fyrr en
< aðili að GATT, teljum við sem
okkar framlag í Kennedy-við-
, ræðunum.
Af íslands hálfu höfum við
' Einar Benediktsson, sendiráðu-
I nautur í París, átt margar við-
ræður við helztu viðskiptaþjóð-
J ir okkar í GATT, einkum Efna-
hagsbandalagið, sem kemur fram
sem einn samningsaðili fyrir
sexveldin, og svo Bandaríkin og
Bretland. í viðræðunum höfum
. við gert kröfu til, að tollar á
fiski og fiskafurðum yrðu lækk-
aðir um helming eins og yfir-
1 lýst takmark Kennedy-viðræðn-
anna væri. Ekki hefur fengizt
mikill skilningur fyrir þessu
sjónarmiði, því að iðnaðarþjóð-
irnar eru vanar að líta svo á, að
um sjávarafurðir eins og land-
búnaðarafurðir skuli í alþjóða-
viðskiptum gilda aðrar reglur en
um iðnaðarvörur. Höft, kvótar og
háir tollar eru af fulltrúum
þessara landa oft taldir réttlæt-
anlegir vegna sérstöðu fiskveið-
anna
Tilboðin, sem lögð hafa verið
fram, eru meðan á samningun-
um stendur talin leyndarmál, en
erlendu blöðin hafa marg oft
skýrt frá tilboði Efnahagsbanda-
' lagsins varðandi sjávarafurðir
og því ástæðulaust að þegja yfir
því hér. Efnahagsbandalagið hef
ur boðið að lækka ytri tollinn
fyrir freðfisk úr 18% í 17%,
auka bindingu tollfrjálsa kvót-
ans fyrir nýja og frysta síld úr
32.0000 tonnum upp í 46.000 tonn,
I en engin tollalækkun eða toll-
kvóti tendur til boða fyrir is-
fisk, en ytri tollurinn er ákveð-
inn 15%. Hinsvegar er gömul
binding í GATT frá s.k. Dillon-
J viðræðunum á 34.000 tonna toll-
! frjálsum kvóta fyrir saltfisk og
skreið og fellst í þessu mikil
trygging fyrir útflutning okkar
á saltfiski og skreið til Ítalíu,
Ijósi punkturinn í Kennedy-við-
ræðunum enn sem komið er frá
okkar sjónarmiði sér.
Tilboð Efnahagsbandalagsins
er ekki endanlegt, en allir samn
ingar við bandalagið eru mjög
erfiðir, þar sem sex lönd þurfa
að koma sér saman um tilboð-
, in og svo einnig vegna þess að
bandalagið er nýbyrjað á að
ræða sameiginlega fiskimála-
stefnu, en engar ákvarðanir tekn
ar ennþá. Það er mikill stuðning-
ur fyrir okkar málstað gagn-
j vart bandalaginu, að hin Norð-
urlöndin hafa síðan 30. nóvem-
ber sl. komið fram sem einn
samningsaðili með sameiginleg-
. an óskalista og annan lista yfir
vörur, sem tollalækkun nær ekki
til nema orðið sé við óskum
þeirra. Hinn s. k. afturköllunar-
listi beinist fyrst og fremst gegn
hagsmunum Efnahagsbandalags-
landa og hefur samstaða Norð-
urlandanna mjög styrkt samnings
aðstöðu þeirra. Á óskalista Norð-
urlanda eru sjávarafurðir ofar-
lega og er líklegt, að bandalagið
taki eitthvert tillit til óska Norð-
sem annars myndi falla undir
' 13% ytri toll Efnahagsbandalags-
ins. Ekkert formlegt tilboð um
' sjávarafurðir liggur fyrir frá
Bretum, en Bandaríkjamenn
hafa tilkynnt, að þeir vaeru fá-
anlegir til að afnema toll á þýð-
ingarmiklum útflutningsafurðum
okkar gegn samsvarandi tollfrið-
, indum á móti og er það eini
flytur erindi sitt.
urlandanna á því sviði, en við
myndum þá njóta góðs af. Ekki
gefur þetta samt neitt tilefni til
bjartsýnis um niðurstöður Kenn-
edy-viðræðnanna.
Samstaða Norðurlanda í GATT
er merkilegur áfangi í sívaxandi
norrænu samstarfi á sviði við-
skipta- og efnahagsmála, sem
ísland tekur ekki þátt í. Sögu-
fróðir menn segja, að þetta sé
1 fyrsta sinn síðan á dögum Kal-
marssambandsins, að Norður-
löndin hafi falið einum samninga
manni, Svíanum Nils Monton,
samningsumboð í veigamiklum
málum. Ekki var fært fyrir okk-
ur að taka þátt í þessu samstarfi
af eftirfarandi ástæðum:
1. Fyrir okkur er ógerlegt að
standa við sama tollalækkunar-
tilboð og Norðurlöndin, af því að
tollar á sjávarafurðum lækka
fyrirsjáanlega lítið en Norður-
löndin koma til að njóta góðs af
tollalækkunum á öðrum sviðum.
Afturköllun okkar á tilboðinu
verður því næstum alger, en að-
eins takmörkuð hjá hinum Norð-
urlöndunum.
2. Tollar okkar eru yfirleitt
, miklu hærri en í hinum Norður-
, löndunum og er helmingur
þeirra því miklu meira átak fyr-
' ir okkur en þau. Þetta á sér-
j staklega við um tolla á iðnaðar-
vörum, sem EFTA-löndin eru
búin að fella niður sin á milli.
Er því lítill vandi fyrir þau að
helminga þessa tolla gagnvart
, öðrum löndum samanborið við
okkur, sem ennþá höfum ekki
hafizt handa um alhliða tolla-
lækkun.
Þótt árangur Kennedy-við-
ræðnanna verði ekki glæsilegur
fyrir okkur, tel ég, að þátttakia
okkar í GATT-samstarfinu hafi
verið gagnleg og sé sjálfsagt að
halda henni áfram. Baráttan við
toiimúra og viðskiptahindranir
er löng og ströng, og talsvert
hefur áunnizt síðan stríðinu lauk.
En þær vonir, sem sumir báru
í brjósti um, að Kennedyviðræð-
urnar myndu leysa eða auð-
velda viðskiptavandamál þau,
sem skapazt hafa við tilkomu
markaðsbandalaganna, hafa
brugðizt. Vandamálin eru litlu
minni en áður. Við lok Kennedy-
viðræðnanna komumst við því
ekki hjá því að athuga og end-
urskoða viðskiptastefnu okkar
með hliðsjón af hinum nýju við-
horfum og hinni öru þróun
markaðsmála Evrópu, sem ég
mun ræða nokkuð hér á eftir.
Þróun Vestur-Evrópu síðan
stríðinu lauk hefur stefnt að
efnahagslegri einingu (inte-
| gration), sem flestir Evrópu-
menn aðhyllast í orði, þótt enn
' sé Vestur-Evrópa klofin í tvö
j markaðsbandalög. Líklegt er, að
bandalögin renni saman að meira
eða minna leyti einhvern tím-
| an, en hvort það verður 1970,
1975 eða 1980 er ómögulegt að
sjá um í dag. Það fer mikið eftir
því, hvernig viðræðum Breta-
stjórnar rnn aðild Bretlands að
Efnahagsbandalaginu lyktar.
Vitað er, að öll Efnahagsbanda-
lagslöndin nema Frakkland eru
hlynnt aðild Bretlands, en jafn-
framt er vitað, að franska stjórn
in, og þá sérstaklega de Gaulle
sjálfur, er algjörlega mótfallinn
því, að Bretar fái aðild að anda-
laginu. Helztu rök Frakka gegn
aðild Breta er, að eðli banda-
lagsins myndi gjörbreytast við
það, að Bretar og fleiri þjóðir
bættust í hópinn, og er það ef-
laust rétt. Wilson segist hins
vegar ekki sætta sig við synjun.
í Washington Post birtist um
daginn skopteikning eftir Bill
Mauldin. Þar sést Wilson á bið-
ilsbuxunum með blómvönd vera
að drepa á dyr á húsi, sem á er
letrað: „Le Common Market, C.
de Gaulle proprietor“. í glugga
á efri hæðinni sést svo de Gaulle
í náttfötum með fötu í hendinni,
sem hann er búinn að skvetta úr
á Wilson. Þrátt fyrir sturtuna
stendur Wilson kyrr og einbeitt-
ur á svip, en hundvotur. Undir
myndinni stendur þessi spurning
de Gaulles; „Can’t you take non
for an answer?“
Teikningin lýsir ástandinu á
því heimili, eins vel og hægt er
að gera í löngu máli. Algjör-
lega er óvíst, hvernig þetta end-
] ar, en meðal flestra þeirra, sem
fylgjast vel með málum Efna-
hagsbandalagsins, ríkir mikill
vafi á því, að Bretar komist inn
í bandalagið á þessum áratug.
Bretar eru ekki einir um að
vilja komast inn í Efnahagsbanda
lagið. Áhugi Dana fyrir aðild er
vel kunnur og Austurríkismenn
standa í samningum við banda-
lagið um tengsl, sem nálgast að-
ild, þótt ekki verði það látið
heita svo veg'na sérstödu Aust-
urríkis gagnvart Sovétríkjunum.
Það er athyglisvert, að öll Ev-
rópulönd, sem standa utan mark
J aðsbandalaganna og Comecon,
| vilja annað hvort ganga í banda
lögin eða gera við þau samn-
| inga um náin og gagnkvæm fríð-
I indi. írland hefur. margítrað,
að það vilji gerast aðili að sam-
j eiginlegum Evrópumarkaði og
fríverzlunarsamningur þess við
I Bretland, sem gerður var í fyrra,
var aðeins skref í þá átt. Spánn
| stendur nú í samningaviðræðum
við Efnahagsbandalagið. Grikk-
| land og Tyrkland eru aukaað-
ilar að bandalaginu. ísrael hefur
sótt um fulla aðild að bandalag-
inu. — Jafnvel Júgóslavía, sem
er með annan fótinn í Comecon,
hefur hafið viðræður við EFTA
um náið samstarf, en hvað úr
því verður er of snemmt að
aegja.
Ekki er það alls kostar rétt
að segja, að öll Evrópulönd
vilji aðild að markaðsbandalög-
unum, því að í þann hóp vantar
okkar eigið land, sem ennþá telst
landfræðilega til Evrópu, þótt
það eigi á hættu að fjarlægjast
Evrópu, viljandi eða óviljandi,
vegna þess að það fylgist ekki
með þeirri þróun til efnahags-
legrar einingar, sem þar á sér
Framhald á bls. 22