Morgunblaðið - 10.03.1967, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. MARZ 1967.
21
- RÆÐA BJARNA
Framh. af bis. 1
rangurinn er sá, að talizt hef-
nr að friða þennan heims-
hluta fyrir þeirri ágengni
sem haldið var uppi, þangað
tii Atlantshafsbandalagið var
sett á stofn. Það hefutr skap-
að öruggari frið og betri horf-
ur en áður og þá eigum við
að halda áfram því sem vel
hefur gefizt en ekki hverfa
frá því.
fi lok ræðu sinnar sagði
Bjarni Benediktsson, forsætis
ráðherra: „Við getum haft á-
hrif á það með okkar litlu
þátttöku, hvort haldið verður
uppi friðarsamtökum í heim-
inuin, þeim samtökum sem
vantaði 1920-1939, sem gerði
tveimur einræðisherrum
mögulegt, & bak við sínar
þjóðir, að semja um það að
leiða mesta blóðbað yfir þjóð
irnar, sem nokkurn tíma hef-
ur verið hafið“. Ræða forsæt-
isráðherra fer hér á eftir í
heild:
ÞaS er alger misskilningur
hjá hv. 3. þf. Rvíkur, að ég hafi
nokkru sinni haldið því fram,
að íslendingar ættu ekki að taka
afstöðu i alþjóðamálum og hik-
laust láta uppi skoðanir sínar í
þeim eftir því, sem efni standa
til á alþjóðarráðstefnum. Eg
þurfti um slíkt enga leiðbein-
kigu frá manni að vestan, eins
og sagt var í Ojóðviljanum á
dögunum, en hv. 3. þm. Rvíkur
tók sér mjög tii inntekta ummæli
þess bandaríska öldungadeildar-
þm., sem hér var fyrir skemmstu
og hélt fram að ýmsu leyti fróð-
legum og athugunarverðum
kenningum. >að er einmitt eitt
höfuðdeiluefni mitt og hv. 3. þm.
Rvíkur, að ég tel, að íslandi beri
að . leggja fram sinn skerf til
þess að tryggja og halda uppi
friði í heiminum. >ess vegna
megi ekki láta landið vera eins
og stjórn- og varnarlaust rekald,
heldur verðum við að hafa kjark
til þess að gera okkur grein fyr
ir þeim skyldum, sem á okkur
eins öðrum sjáifstseðum ríkjum
hvíla í þessum efnum.
Hv. þm. vill nú gagnstætt því,
sem hann hefur raunar stund-
um gert áður, skjóta sér undan
þessari skyldu, en í þess stað
taka að sér leiðbeiningastörf, ó-
boðinn erindisrekstur, íhlutunar
semi um annarra manna málefni
og það er sá erindrekstur, sú
afskiptasemi, sem ég játa, að ég
hef litla trú á og raunar gert
nokkuð gabb að, að hv. þm. vildi
beita sér fyrir þvílíkri íhlutun.
iÉg benti t.d. á það, að það væri
ætíð hlálegt að hv. þm. vildi, að
við færum að ledðbeina Norð-
mönnum um þeirra afstöðu til
erlendrar fjárfestingar þar í
landi. Norðmenn eru fyllilega
þess umkomnir að taka um þatta
ákvarðanir sjálfir og sannast
bezt að segja er tiltölulega lítill
ágreiningur í Noregi um þessi
efni. Meginhiuti norska stór-
þingsins tók í lok sj. árs ákvarð
anir um þetta, enn að nýju, og
það kom alveg glögglega fram
þá, að því fer fjarri að fremstu
menn Noregs eins og t.d. Einar
Gerhardsen sem er nú í stjórn-
arandstöðu í bili, séu sammála
hv. 3 þm. Rvikur um það, að
þessi erlenda fjárfesting og starf
þeirra fyrirtækja, sem hv. 3. þm.
Rvíkur telur, að sé hvarvetna til
bölvunar, hafi reynst illa í Nor-
egi. 1 ræðu, sem Einar Gerhard-
sen hélt í desember í norska stór
þinginu og prentuð var í Arbeide
bladet, segir hann td. með leyfi
hæstv. forseta:
„Socialisk folkepartá ætti einn-
ig að vera ljóst, að ekki er hugs
anlegt að ná samningi þess að-
ils sem hér er um að ræða án
þess að ákveðnir norskir hags-
munir verði að víkja til baga
fyrir félagið, sem samningur er
gerður við. Spurningin er, hvort
sá ávinningur, sem Noregur faet'
að sínu leyti, vegur á móti þvl,
sem afsalað verður. Góður sam-
vinnusamningur verður að gefa
báðum aðilum jafna hagsmuni.
Einungis ef svo er er verjanlegt
að gera hann og líklegt að hann
haldist“.
Gerhardsen segir enn fremur í
pessari rœðu: „>etta er heldur
ekki neitt nýtt fyrirbæri í Nor-
egi. Flest hinna stóru iðnfyrir-
tækja eru að öllu eða einhverju
leyti í höndum erlendra aðila.
Við getum heldur ekki haldið
því fram, að við höfum haft
slæma reynslu í þessu efni. >að
er a.m.k. ekki álit þeirra, sem
búa í þeim iðnaðarbyggðum, sem
risið hafi upp imihverfis slíkan
iðnrekstur o.s.frv.“
>arna segir hinn margreyndi
forystumaður Norðmanna, að sú
fjárfesting, sem hv. 3. þm. Rvík
ætlar að fara að vera Norðmenn
við og bjarga þeim undan, hiafi
orðið norsku þjóðinni og sérstak-
lega norskum verkamönnum til
miikils baga. Og ég get heldur
ekki komist hjá því, að sú ríkis-
stj., sem nú hefur nýlega tekið
við völdum í Finnlandi og þar
sem flokksbræður hv. 3. þm_
Rvíkur, kommúnistar, eru valda
miklir í, hefur gert sérstakar ráð
stafanir tl þess að fá erlent fjár-
magn inn í landið. >etta getur
hv. 3. þm. Rvíkur lesið um, t.d.
í nýju hefti af Nordisk kostekt,
sem hefur verið útbýtt hér á
borð þm. >að er í 2. hefti þessa
árs gerð grein fyrir þeim sér-
stöku ráðstöfunuín, sem nýja
finnska stjórnin hefur gert, án
þess að þar sé nokkuð getið um
ágreining flokksbræðra hv. þm.
Þessir menn bafa sannfærzt um
það, að ef þeir vilja hafa fjöl-
breytt atvinnulíf, verða menn
nú á dögum að taka þátt í al-
þjóðlegri starfsemi og það er
einmitt hin aukna, alþjóðlega
starfsemi, sem á hinn stóra þátt
í því, að við höfum nú forðazt
kreppuástand komizt hjá því,
sem varð mestur bölvaldur á
milii stríðsárunum. Hv. þm. er
miklu nær að læra af slíkri
reynslu heldur en vera að telja
sér trú um, að hann eða aðrir,
sem lifa í löngu liðnum tímum
séu þess umkomnir að kenna
hvort hfldur Norðmönnum eða
Finnum, hvernig þeir eigi að
stjórna sínum eigin málum.
íslendingar og Vietnamstríðið.
Ég verð einnig að játa, að þó
að mér þætti mjög fróðlegt að
heyra það, sem öldungadeildar-
þm. Fuibright sagði, hef ég til-
tölulega litla trú á því, að íslend-
ingar séu þess umkomnir að
leysa hið hörmulega stríð í Viet-
nam, eins og hv. þm. vill, að ís-
lendingar fari að beita sér fyrir.
Ég tek fyllilega undir þau um-
mæli, sem einn reyndasti stjórn-
málamaður á Noi ðurlöndium, Er-
ik Eriksen, sagði nýlega í viðt'ali
við danskt blað. Hann talar um
það, hvílík álhrif Vietnam-málið
hafi haft í dönsku kosningunum
ekki alls fyrir löngu, og það er
vitað mál, að þetta mál hafði þar
töluverð áhrif, sem var í raun og
veru ek'ki alveg óeðlilegt, vegna
þess að dönsku stjórnmálamenn-
irnir, þar á meðal danska ríkis-
stj. hafði látið svo eins og það
væri á færi Dana að leysa þetta
mikla vandamál. >egar það kom
svo í ljós, að danskir stjórnmála-
menn höfðu þarna engin áhrif,
var eðlilegt, að óreyndur æsku-
lýður í Danmörku yrði fyrir von
brigðum og teldi, að þessir menn
hefðu staðið sig illa.
En Erik Eriksen segir alveg
réttilega: „Vietnam-stríðið er
með tiiliti til þess, sem menn
geta gert í dönskum stjórnmál-
um, efni, sem ekfki getur skipt
máli“. Ég get ekki ímyndað mér,
að nokkur dönsk stjórn hversu
dugleg, sem hún kynni að vera,
gæti haft áhrif til þess að stöðva
þetta stríð“. Ég tek fyllilega und-
ír þessi ummœli hins margreynda
og mikillhæfa danska stjórnmála-
manns, sem ég tel með allra mik
ilthæfustu stjórnmálamönnum á
Norðuriönidum. Auðvitað, ef smá
þjóðirnar gæbu leyst þetta stríð,
eiga þær ekki að láta á sér standa
með leiðbeiningar og hjálp til
þess. En reynslan er búin að
sýna, að jafnvel smáþjóðir, sem
eru margfalt, jafnvel hundruðum
sinnum mannfleiri en við ráða
ekki við þennan vanda, geta
ekki leyst hann og við skulum
ekki vera að leika á okkur sjálfa
eða leika á okkar kjósendur eða
beina huga íslenzks æskulýðs frá
þeim málum, sem hann getur
haf-t góð áhrif á í slöt villuljós,
eins og hv. iþm. er í þessum efn-
um og öðrum að reyna að toregða
upp fyrir honum. Hann verður
þar fyrir vonbrigðum og sann-
ast að segja, þó að hér hafi margt
betur farið nú en áður, er hér
margt óleyst ennþá. Ég tek ekki
undir það, sem hv. ritstjóri >jóð
viljans sagði á gamlársdag í sinni
forystugrein, þar sem hann
lýsti sárnum eigin sálarháska yfir
því, að nú væru ekki búksorgir
lengur tii þess að þjá menn hér
á landi og þess vegna væri bax-
áttúhugur þeirra fyrir góðum
málefnum í hættu. >etta er að
vísu rétt, að okkur hefur tekizt
að útrýma að verulegu leyti fá-
tæktinni á íslandi. >vi miður er
þó enn við svo margan vanda að
etja og mörg vandamál óleyst á
íslandi, að bæði ungir og gamlir
og margar kynslóðir á fslandi
þurfa að leggja sína vinnu fram
til þess að leysa þann vanda. En
fyrst og fremst í utanríkismál-
um ber okkur skylda til þess að
halda þannig á, að ísland verði
ekki til þess að skapa aukna
ófriðailhættu í heiminum. >að er
ærið og mikið verkefni að reyna
að leysa fram úr því. >ar hvílir
á okkur þung skylda. >ar tjáir
ekki að kasta frá sér vandanum
og láta eins og hann sé etóki til,
eins og hv. þm. vil'l gera. Ég vil
segja: >etta er það, sem okkur
greinir fyrst og fremst á. Ég
segi: Við Islendingar eigum að
láta alþjóðamál til okkar taka.
Við eigum að reyna að hafa áhrif
á stórveldin eftir þvi, sem við
getum. En það er fyrst og fremst
von til þess, ef við sjálfir gerum
okkur grein fyrir okkar eigin
skyldu ef við bregðumst henni
ekki og ef við gætum þess sjálfir
í okkar athöfnum að koma þann-
ig fram, að virða alþjóðalög og
rétt og hafi í þeim efnum fagurt
fordæmi fyrir þeim, sem stærri
eru. Þetta er mikið verkefni og
oft ekki eins auðleyst eins og hv.
3 þm. Reykv. vill vera iáta.
Einar og hlutleysið.
Nú er það svo, eins og ég
sagði, að ihv. þm. er töluvert skoð
anareikull í þessum efnum. >að
er óhagganlegt, sem ég sagði, að
hann varð manna fyrstur til þess
að benda, á að hlutleysi væri ís-
lending'um lítil eða engin vörn.
Hann varð manna fyrstur af ís-
lenzkum alþm. til þess að benda
á þessa sbaðreynd. Hann vildi
halda því fram hér á dogunum,
að hann hefði vaknað til vitund
ar um þetta eftir Múnchen-sátt-
málann, sem gerður var 193«.
Sannleikurinn er «á, að hv. þm.
hafði komið auga á þetta áður
og það var furðulegt, þegar hv.
þm. er nú að gera lítið úr því,
sem bæði hann og hans forysbu-
menn, hafa um þessi efni sagt.
Hann var nú að láta eins og hans
látni vinur, og maður, sem ég
mat mikils, þó að ég væri hon-
um ósammála, Henrik Ottósson,
og hefði talað af sér og sagt eitt-
hvað, sem hann væri ekki maður
til þess að standa við, þegar hann
hafði eftir Lenin áfcveðin um-
mæli. Ég spyr hv. þm. Af hverju
leiðrétti hann ekfci Hendrik
Ottósson meðan hann var líf-
andi? Af hverju va/knar hann nú
fyrst til meðvitundar um, að
Hendrik Ottósson hafi þarna tal-
að af sér? Hendrik gerði það og
ekki eingöngu í sinni bók, sem
kom út 194«, bókin „Frá Hlíðar-
húsum til Bjarmalands", þax sem
segir á síðu 248 íneð, leyfi hæsbv.
forseta:
„Skömmu áður en við lögðum
af stað heimleiðis, hann og Bryn-
jólfur Bjarnason, áttum við að
koma á fund framkvæmdastjórn
ar Komintern og skýra henni frá
verkalýðshreyfingunni á ís-
landi og stéttabaráttuni. >að varð
að ráði, að ég flytti erindið, en
báðir ’höfðum við Brynjólfur
samið það. Ég flutti það stór-
slysalaust á þýzku og ensku, en
það voru þau heimsmálin, sem
flestir fulltrúarnir skildu. >ar
var Lenin og kallaði hann einu
sinni fram í fyrir mér. Fannst
honum eittihvert atriði ekki nægi
lega vel skýrt. Ég sagði þá, að
sennilega myndu fæstir viðstadd
ir vita neitt um ísland. >á kvað
við hlátur og Lenio sagði, að
víst þekktu fulltrúarnir til lands
ins, enda væru þeir forystulið
verkalýðs heimsiras og mættí. ætl-
azt tiil þess, að þeir vissu meira
um íslarad en almenningur. Hann
hóf þá hina frægu tölu sina um
hernaðarlega afstöðu íslands i
framtíðarstyrjöld, sérstaklega
með tillití til flughernaðar og
kafbátá“,
Oetta er etókert um að villast,
hvað hinn látni heiðursmaður
hefur sagt og það kom ekki ein-
ungis fram í þessi bók. Hann
skrifaði líka grein um iþetta sama
efni hinn 23. janúar 1946, sem
birtist í >jóðviljaraum þann dag
og þar segir m.a.:
„Nokkru eftir 191« fóru að
heyrast raddir um það, að ís-
land mundi tæplega geta haldið
hlutleysi sínu á sama hátt og áð-
ur. Lenin mun hafa verið fyrst-
ur manna til þess að benda á
þessa staðreynd 1920, en fáir fs-
lendingar tóku hana alvarlega”.
En það voru íslendingar, sem
tóku hana alvalega, þ.á.m. hv. 3.
þm. Reykv. Hv, þm. talaði þá
hvað eftir annað ekki einungis
eftir haustið 193«, helidur áður
um það, að h'lutleysið væri úrelt
með öllu. T.d. hinra 14. októ'ber
1937 segir Einar Olgeirsson:
„fsland verður að gera ráð-
stafanir tíl að tryggja sjálfstæði
sitt. Frá því ísland fékk sjálf-
stæði sitt 1918, hefur orðið svo
stórfelld breyting á alþjóðahátt-
um að sú trygging, sem menn þá
treystu á, að nægja mundi fyrir
sjálfstæði smáþjóðar eins og ís-
lendinga, virðing fyrir sjálfstæði
þjóðar og drengskapar gegn
vopnlausri smáþjóð eru nú horf-
in“.
>etta sagði þm. 14. október
1937 og það var bæði á undan
og eftir nánar skýrt, hvaða úr-
ræði ættu að koma í staðinn
fyrir hlutleysið. Ég veit ekki,
hvort Einar Olgeirsson skrifaði
grein, sem 15. maí 1936 birtist í
Verkalýðsblaðinu, en hún lýsir
skoðunum þeirra félaga á árinu
1936. >ar segir með leyfi hæstv.
forseta:
„>að er alveg ófyrirgefanlegt
að gera ekki allt sem auðið er
tU að ná samningum við land
eins og Frakkland, Bandaríkin
og Norðurlönd, tilþess að tryggja
sjálfstæði landsins eftir því, sem
kostur er og gera þannig aðstöð-
una betri tíl þess að knýja einnig
England og >ýzkaland tU þess að
viðurkenna sjálfstæði landsins".
>arna vísar Verkalýðsblaðið
beinlínis á sams konar bandalag
með sams konar þjóðum eins og
nú er aðaluppistaða Atlantshafs-
bandalagsins í Evrópu og Banda-
ríkjunum vestan hafs. Einar Ol-
geirsson sjálfur sagði að vísu að
það er rétt, það er á árinu 1938
og 1939, þegar hann segir t. d.
í >jóðviljanum 3. febrúar 1939:
„Yfirlýsing Roosevelts sýnir og
sannar, að fullur möguleiki er á
þvi, að Bandaríkjastjórn mundi
láta ábyrgð á friðhelgi íslands
til sín taka. >að er því íullkomið
ábyrgðarleysi gagnvart sjálfstæði
og framtíð islenzku þjóðarinnar
að sinna ekki tíU. vorum. Við
eigum strax að leita tryggingar
Bandaríkjanna og annarra ríkja
fyrir sjálfstæði voru og frið-
helgi ,svo að við séum ekki ein-
angraðir og varnarlausir ofur-
seldir yfirgangi og ágirnd hins
nasistíska >ýzkalands“.
Og 1. desember 1938 sagði Ein-
ar Olgeirsson í sama blaði:
„>ví er það, að íslenzka þjóðin
verður og að tryggja sér, ef
nokkur kostur er á, að erlend
ríki, sem styrkur er að og standa
mundu við skuldbindingar sínar
tækju einnig ábyrgð á sjálfstæði
íslands og verður það, ef á það
yrði ráðist. En engin ríki hafa
enn sem komið er tryggt sjálf-
stæði vort Hins vegar eru ýmis
ríki, sem ætla mætti, að ekki
vildu þola, að ísland yrði gert
að þýzkri nýlendu. TU þessara
ríkja verðum við að leita og fé
úr því skorið. hvort þau vilja
taka á sig skuldbindingar gagn-
vart okkúr. >au ríki, sem hér
koma fýrst og fremst tll máta,
eru Bandaríkin, Jíorðurlönd,
Sovétríkin og því næst England
og Frakkland“.
ORSAKIR
STYRJALDARINNAR
Þarna skýtur hv. þm. að véta
Sovétríkjunum inn. En við skul-
um minnast þess, þegar hv. þm.
heldur þvi fram, að hann hafi
gert þessar tUl. undir skugga
Múnchen-sáttmálans og yfirvof-
andi striða, að striðið 1939 brauzt
þvi aðeins út og það var alger
forsenda fyrir því, að það hófst,
að Stalin samdi við Hitler. Mér
dettur ekki til hugar að halda
þvi fram, að rússneska þjóðin
hafi vUjað strið frekar en þýzka
þjóðin. En það voru þessir tveir
einræðisherrar, sem sömdu um
það að hleypa seinni heims-
styrjöidinni af stað. Framhjá
þessu verður aldrei komist og hv.
þm. tjáir ekki að segja, að þessi
hætta hafi fyrst hafizt með
Múnchen-sáttmálanum. Yið get-
um sagt, að Bretar hafi þar sam-
ið af sér og má þó spyrja! Var
ekki skynsamlegt að gera úrslita-
tUraun tU þess að koma í veg
fyrir nýja stórstyrjöld? Múnchen-
sáttmálinn brást ekki vegna þess
að hann var gerður, heldur
vegna þess, að hann var svikinn.
Hann var svikinn af Hitler í árs-
byrjun 1939 og eftir þau svik,
var Hitler fyrst orðinn, að mati
Rússa, samningshæfur. Þetta eru
þær staðreyndir, sem vert er að
hafa í huga og ástæðulaust er að
snúa við, eins og hv. þm. reyndi
að gera í sínum máiflutningi.
Það má endalaust telja upp til-
vitnanir í sömu átt o gég hef
nú gert, ég skal ekki eyða tima
þm. í það, en gallinn á milli-
stríðsárunum frá 1918—1939, var
eiiunitt þessi, að þá höfðu lýð-
ræðisrikin ekki víðsýni og dug
tU þess að hafa bandalag sín á
milli. Ef þau hefðu komið á sliku
bandalagi mUli 1920 og 1930, er
það vitað mál, að ný styrjöld
hefði ekki hafizt. Þá hefði Hitler
aldrei komizt tU valda, þá hefði
hann ekki getað sótt þann styrk
tU einræðisherrans í Moskvu,
sem hann síðan sótti, tU að koma
seinni styrjöldinni á, og það er
einmitt tU að forðast sams konar
ógæfu, sem lýðræðisþjóðirnar, og
þar með tslendingar, eru nú
bundnar í bandalag. tU þess að
vernda friðinn. Með þeim ár-
angri sem ljós er, að það hefur
tekizt að friða þennan heims-
hluta gegn þeirri ágengni, sem
var haldið uppi allt þangað til
Atlantshafsbandalagið var sett á
stofn, sem hefur komið á meiri
friði og betri horfum en nokkru
sinni áður, og svarið við þvi og
afleiðingin af þvi er ekki, að
hverfa frá því, sem vel hefur
gefizt, heldur halda þvi áfram.
Með því segi ég ekki, hvernig
koma eigi fyrir vörnum íslands
í einstökum atriðum, það er máL
sem verður að skoðast hverju
sinni, eftir því, sem islenzkir
hagsmunir segja tU um, en ekki
eftir því, sem útlendir hagsmunir
segja tU um, eins og hv. þm. og
hans bandamenn hafa fyrr og
síðar gert.
Það stendur óhagganlegt I þing
tíðindunum frá 1941, að Brynjólf
ur Bjarnason sálufélagi hv. þm.
sagði, að það mætti skjóta á ís-
landi, ef það yrði til þess, að
Sovétríkjunum yrði hjálpað. Ég
veit að hv. þm. vildu eyða þes9U,
en þeir komast ekki hjá, að þetta
var sagt, þetta var skráð, þetta
stendur óafmáanlegt. Alveg eina
og það stendur óafmáanlegt i
gerðarbók utanrmn., þó hv. þm.
hafi þá og einkum eftir á reynt
að slá úr og í, að eftir að uppvíst
var, að Rússar lögðu til, að ís-
lendingar lýstu því yfir, að þeir
væru í stríði við Þjóðverja eða
Japani, breytti hv. þm. um
skoðun. Hann vildi ekki að þetta
yrði gert, fyrr en hann var bú-
inn að fá leiðtoeiningu frá Rúss-
um. Hann bað um, að það yrði
grenslast eftir því, hvað Rússar
segðu, og eftir það sagði hann:
Við skulum lýsa því yfir, að
Þjóðverjar séu í stríði við okk-
ur. Þetta getur hv. þm. lesið, ef
hann vill. >að stendur þarna,
þetta verður ekki afmáð. Ég
veit, að hv. þm. vildi nú ógjarra-
Framh. á bls. 24