Morgunblaðið - 29.08.1967, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 2». ÁGÚST 1J67
15
Halldór Sigurðsson:
70 vinstriaksturslönd
munu eiga í vændum H-dag
— Island og Bahrain fylgja fordœmi
Svía — en England og 70 aðrar þjóðir
bíða eftir rásmerkinu
HAFI læknavísindin tíma til
að athuga áhrif tæknilegrar
þróunar á maniissálina, hefði
það þegar verið rannsakað,
hvaða taugaáhrif yrðu í
mannslíkanum, þegar skyndi
lega er framkvæmd breyting
yfir í hægri umferð úr
vinstri. Breytingu, sem gera
á fyrir alla framtíð, en er
ekki ætlað að verða stundar-
fyrirbrigði í nokkra daga.
Fyrir noikkrum árum tókumst
við á hendur sex mánaða ferða-
lag um Norður-Evrópu. Á þessu
tímabili komum við til fjögurra
landa, sem bjugg-u við vinstri
akstur: frlands, íslands, Stóra-
Bretlands og Svíþjóðar, og
þriggja landa með hægri umferð:
Noregs, Danmerkur og F'inn-
lands. Leiðin, sem við (kusum að
fara, hafði það í för með sér, að
við urðum að skipta 10 sinnum
frá hægri til vinstri eða öfugt. I
lok ferðarinnar, og um töluvert
skeið á eftir, kom það iðulega
fyrir, er við gengum yfir götu, að
við litum til hægri, þar sem líta
átti til vinstri. Við vorum sem
sagt haldin því, sem kallað er
á læknamáli traficose sinistra-
manuensis. Við komust af —; en
varla verðskuldað — og ekki
verður vitað, hvaða andlega
sora þetta skildi eftir sig.
Svíar mæta nú slíkum sálræn-
um umstkiptum. Allt það, sem
hingað til hefur verið vegur
dyggðarinnar, mun hinn 3. sept-
ember verða hin eilífa glötun.
Hinir örfhendu skulu í ein-u vet-
fangi bregða við sem væru þeir
rétthendir. Á H-deginum skulu
þeir skipta um ham. Frá vinstri
ti'l „Höger“.
□ NAPOLEON OG
DE GAULLE
Svíar eru þó ekki eina þjóðin,
sem á í þessum vanda. f um það
bil 70 landssvæðum í heiminum
ríkir vinstri akstur. Og fbúar
þeirra munu áreiðanlega ein-
hvern tíma verða neyddir til
þess að lifa H-dag, því að fyrir
sögulega tilviljun sigraði hægri-
reglan.
Þó hefðu Svíar, fslendingar og
Bretar átt að hafa hugmynd um,
að þeir hafi veðjað á vitlausan
hest, því að í þessum germanska
hluta heims, hafa jafnvel orða-
tiltækin á sínum tíma myndast,
þannig að „vinstri" táknar hina
„ó'heppilegu" eða „einskisnýtu"
hlið, þar sem aftur á móti
„hægri" var hin „þægilega" eða
„rétta“ hlið.
Ástæðan til þess, að samkomu-
lag varð um hægri akstur á meg-
inlandi Evrópu, löngu áður en
vélvæðing umferðarinnar átti
sér stað, var þó ekki að megin-
landsbúarnir stæðu á hærra
gáfnastigi, en aðrir. Það var
Napóleon, sem í þá daga var
áhrifamesti drottnari í Evrópu,
sem stóð fyrir umbótunum.
Tvær þjóðir urðu ekki fyrir
áhrifum af endurbótaáhuga
Napóleons. Það voru Svíþjóð og
Stóra-Bretland. Svíþjóð hafði
þegar árið 1718, á dögum Karls
XII, tekið upp hægri akstur, en
tuttugu árum síðar, tóku menn
aftur upp vinstri akstur og er
ekki kunnugt um orsakir þess.
Og Stóra-Bretland hefur alltaf
viljað vera öðru vísi en hinn
hluti heimsins.
Nú eru það Englendingar, sem
með mestum áhuga fylgjast með
tilraun Svíanna hinn 3. septem-
ber, því að vegna hins mikla
þéttibýlis í Stóra-Bretlandi, verða
Englendingar að greiða miklu
hærri upp'hæð en Svíar (sem
greiða 600 milljónir sænskra
króna (þ.e. ca. 5 milljarða ísl.)),
þegar þeir einn góðan veðurdag
fara að dæmi Svía. Við getum
verið viss um, að þegar De
Gaulle forseti er uppiskroppa
með röksemdir fyrir því að
halda Bretum utan Efnahags-
bandalagsins, þá getur hann að
minnsta kosti sagt: „En mes
amis, þið búið jú við vinstri
akstur!"
Þeim mun lengur sem Bretar
draga breytinguna á langinn,
þeim mun dýrari verður hún og
sama má segja um öll önnur lönd,
sem aka vinstra megin. Um-
ferðarkerfið og umferðarstjórn,-
verður æ flóknari. Brezka stjórn
in býst við, að ef H-dagurinn
renni upp eftir 10 ár muni breyt-
ingin kosta þjóðina 42 milljarða
íslenzkra króna, og næstum
MAT á landsspildu í Viðey að
stærð 11,8 ha. og Viðeyjarstofu,
sem framkvæmt var samkvæmt
matssamningi, sem landeigandi
Stephan Stephensen og ríkis-
stjórnin fyrir hönd ríkissjóðs,
höfðu komið sér saman um,
hefur að vonum vakið mikla
eftirtekt og umtal.
f matsnefndinni voru af hálfu
seljanda Stephans Stephensens
Páll S. Pálsson hrl. og af hálfu
kaupanda (ríkissjóðs) Guðlaug-
ur Þorvaldsson, prófessor, en
samkomulag varð um að Hörð-
ur Þórðarson lögfræðingur
skyldi vera oddamaður mats-
nefndarinnar. Aðilar áskildu sér
rétt til yfirmats þriggja manna,
sem dómkvaddir skyldu verða
af sýslumanninum í Gullbringu-
og Kjósarsýslu.
Landspildan ásamt Viðeyjar-
stofu var metin á 9,75 milljónir
króna.
Ríkisstjórnin krafðist yfir-
mats og hefur sýslumaðurinn í
Gullbringu- og Kjósarsýslu
fyrir skömmu skipað yfirmats-
mennir.a þá Einar Arnalds,
hæstaréttardómara, Aðalstein
Guðjohnsen, verkfræðing og
Kristján Karlsson, fyrrverandi
skólastjóra.
Ég hefði látið þetta margum-
rædda mat afskiptalaust, ef lög-
maður seljanda, Guðmundur
Pétursson, hrl., hefði ekki
blandað sér í málið á mjög var-
hugaverða hátt, þar sem hann
taldi að landsspilda mín í Stóra-
Lambhaga við Straumsvík hefði
verið metin kr. 80,00 fermeter-
inn, þcgar matsverðið var ekki
hærra en kr. 26,31 fermeterinn.
Ennfremur taldi hann að land
þetta væri „brunahraun á út-
skaganesi, sem engan saman-
burð þyldi við þá glæsilegu
landspildu, sem ríkinu sé gefinn
kostur á að eignast í Viðey.“
þriðjungur þessarar upphæðar
fer í breytinguna á almennings-
vögnum. Breyti Bretar fylgir
írska lýðveldið ósjálfrátt á eftir.
□ AF UMHYGGJU
FYRIR KONUM
ísland er þriðja þjóðin við
Atlantshaf, sem hefur vinstri
akstur, en sögulegar orsakir
þess eru aðrar en á Bretlandseyj-
um. Það, að England tók upp á
sínum tíma vinstri a'kstur, er tal-
ið vera vegna þess, að þá gat
ekillinn haft svipuna reidda,
þegar 'hann ók um mjó húsasund.
Talið er þó að reglan eigi sér
mun dýpri rætur í fortíðinni —
til þess tíma, er ríðandi fólk var
vopnað og þurfti að hafa hægri
höndina lausa, ef þeir sem á móti
komu drógu skyndilega sverð úr
slíðrum.
Allar slíkar bollaleggingar
voru gjörsamlega óþarfar á ís-
landi, því að eyjan laut Dan-
mörku í '600 ár. Danir voru nógu
vitrir til að afvopna hina herskáu
íslendinga svo algjörlega, að
varla var til eldhússhnífur á
eyjunni og einokunarverzlunin
gætti þess, að íslendingar hefðu
ekki ráð að eiga vagna, sem ihest-
Landspilduna, sem af mér var
tekin, taldi hann hafa verið 2
ha., en landið ásamt fjörurétt-
indum var ekki 2 ha. að flatar-
máli, heldur 6,08 ha. eins og
iögmaðurinn hefur orðið að
kannast við, sbr. Morgunblaðið
18 .ágúst s.l.
Landið var metið á 1,6 millj-
ónir króna á s.l. ári af þremur
hæstaréttardómurum, sem fram-
kvæmdu matið skv. sömu regl-
um og um eignarnámsmat hefði
verið að ræða.
Land mitt var ekki á meira
,útskaganesi“ en svo, að það
liggur í aðeins fjögurra kíló-
metra fjarlægð frá miðbæ Hafn-
arfjarðar við Reykjanesbraut,
fjölfarnasta þjóðveg landsins,
milli brautarinnar og sjávar.
Þar er nú unnið að stórfram-
kvæmdum og hafnarmannvirkj-
um fyrir Álverksmiðjuna í
Sraumsvík.
Þar sem lögmaðurinn hefur
valið þessa fyrrverandi eign
mína til samanburðar við land-
spildu þá, sem nú er verið að
meta til verðs með sölu til rík-
isins fyrir augum, þá tel ég að
ég geti ekki, vegna samanburð-
ar við land mitt, komist hjá því
að uppiýsa hverskonar land það
er, sem ríkissjóður er að festa
kaup á i Viðey og hvaða réttindi
og kvaðir fylgja þeim kaupum.
í samningnum um kaupin
segir svo m.a.:
„Stephan Stephensen selur
jríkinu 11,8 hektara af landi
Viðeyjar á Kollafirði, nánar til-
tekið heimatúnið, bæjar- og
hólasvæðið, fram í sjó, ásamt
Viðeyjarstofu og öllum mann-
virkjum á svæðinu, að undan-
skiUnm hlöðu með sambyggð-
um gripahúsum, norður af stof-
unni. Hið selda land takmarkast
af línum, sem markaðar eru í
meðfylgjandi uppdrátt (Ág.
um var beitt fyrir. Þrátt fyrir
þetta kusu ís'lendingar að víkja
til vinstri, vegna umhyggju fyrir
konunum, sem riðu í söðli og
höfðu báðar fætur á vinstri hlið
hestsins. Þær gátu þannig farið
á og af baki á „réttu megin“.
Á síðasta mannsaldri er ísland
orðið eitt þeirra landa Evrópu,
sem á flesta bíla. Á síðasta ári
samþykkti Alþingi að breyta um
akstursstefnu. Það voru vinstri
flokkarnir, sem mest studdu
hægri akstur. í síðastliðnum
ágúst var tilkynnt, að H-dagur-
inn væri ákveðinn 26. maí næsta
ár og þá geta menn notfært sér
reynslu S'Vía.
Kostnaðurinn verður aðeins 50
milljónir íslenzkra króna, því að
þjóðvegirnir eru enn í aðalatrið-
um ein akrein til hvorrar áttar.
Mestur hluti kostnaðarins fer í
breytingar á almenningsvögnum.
Undirbúningurinn, m.a. breyting
ar á umferðarskiltum, er þegar
hafinn.
□ VEGNA ALMENN-
INGSVAGNA
Það virðist uggvænlegt að enn
sikuli vera í heiminum 70 lönd
með vinstri akstur. Meirihluti
þeirra er þó smáeyjar í Kyrra-
og Karabíahafi. Þar eru nefni-
lega um að ræða landsvæði, sem
einu sinni lutu brezka heims-
veldinu. Stærsta undantekningin
þar frá er Kanada, sem hefur
farið að dæmi Bandaríkjanna.
Önnur er Gíbraltar — syðst á
Pyreneaskaga.
Þær fyrri brezku nýlendur,
sem þéttbýlastar eru og enn
drattast með vinstri a-kstur eru:
Ásralía, Nýja Sjáland, Burma,
Ceylon, Malaysía, Indland, Pak-
istan, Suður-Afríka, Nígería,
Súdan og þjóðirnar í Austur-
Böðvarssonar, 14. jan. ’67). Með
sjónum ráða klettabrúnir, að
vestan að Hestnesi en að aust-
an að granda þeim, sem liggur
út í Bæjarsker, sbr. uppdráttinn.
.Milli Bæjarskers og Hestness
fylgir fjaran með í kaupunum,
og markast til hliðar af línum,
samhliða grandanum, í sjó út,
svo sem einnig er markað á
uppdráttinn/
„í sambandi við kaup þessi
hefur að öðru leyti orðið sam-
komulag um eftirfarandi atriði:
1. Kaupandi skuldbindur sig
til þess að girða landið varan-
legri girðingu og halda henni
við, svo og nauðsynlegum hlið-
um. Hann lætur og vélslá tún-
ið og flytja heyið (óþurrkað)
til hlöðunnar, og fellur það end-
urgjaidslaust til seljanda, meðan
hans og/eða sonar hans nýtur
við. Þessi hlunnindi skulu ekki
koma til frádráttar í ofangreindu
matsverði, enda greiðist ekki
fvrir þau, þegar þau falla niður
eða verða leyst af.
2. Seljandi hefur frjálsa um-
ferð að hlöðu og gripahúsum,
sbr. 1. mgr. eftir nánara sam-
komulagi, Hann skal sjá um,
að útlit og umgengni verði ekki
til óprýði staðnum eða óþæg-
inda, enda - getur kaupandi þá
leyst til sín húsin, eftir mati.
Hætti seljandi búrekstri í eyj-
unni, eða að öðru leyti hvenær
hann kynni að óska, skal kaup-
anda skylt að leysa til sín húsin,
samkvæmt mati, enda fellur þá
heyskaparkvöðin niður, án sér-
staks endurgj alds.
3. Heimil er kaupanda lands-
ins umferð um aðra hluta Við-
eyjar að og frá landi sínu. Einnig
skal seljanda heimilt að nota
heimavörina til umferðar. Hins
vegar er hverskonar mannvirkja
gerð við eða á sjó fram af
Afríku. Þar við bætast mörg
lönd, sem urðu fyrir brezkum
áhrifum á blómatíma brezka
heimsveldisins: Indónesía, Jap-
an og Thailand í. Asíu og hin
stóra portúgalska nýlenda,
Mosambique í Suðaustur-Afríku.
Japan, sem fyrst var opnað
fyrir vestrænum áhrifum 1854,
er ef til vill skrítnasta tilfellið,
því að árið 1905, voru Japanir
þegar orðnir herraþjóð í Asíu
eftir að hafa gjörsigrað Rússa.
Japan fór þó að dæmi Breta
með vinstri akstur. Hvers vegna?
Vegna þess, að menn þurftu að
flytja inn vagna, sem framleidd-
ir voru í Bretlandi og þeir voru
gerðir fyrir vinstri akstur.
Það verður dýrt fyrir Japani
að breyta um akstursstefnu, Jap-
an er háþróað iðnaðarland, þétt-
býlt og með margar stórfoorgir.
Kostnaður Indlands, Ástra-
líu og Suður-Afríku mun einnig
verða mjög hár í sambandi við
H-daginn.
Að því er áætlað er, er saman-
lögð íbúatala vinstri aksturs-
landanna 1 milljarður eða sem
næst þriðji hluti mannlkyns. Eftir
því sem ferðamannastraumur og
hin efnahagslega samvinna
eykst, geta menn séð fyrir, að
allir fyrr eða síðar fara að dæmi
Svía. í nóvember næstfeomandi
mun Baforain — áður brezkt
landsvæði — breyta yfir í hægri
akstur. Bahrain er 598 ferkíló-
metrar —- varla annað en sand-
flákar.
Þeir, sem óttast ragnarök á H-
deginum, geta varla sótt huggun
í heilaga ritningu, því að sam-
kvæmt Mósebók eiga menn
hvorki að víkja til: „hægri né
vinstri. Gangið í öllu þann veg,
sem drottinn, Guð yðar, hefir
boðið yður, svo að þér megið lífi
halda og yður vegni vel . . . .“
klettafoeltunum báðum megin
við fjöruna (víkina) óheimil,
nema með samþykki kaupanda.
4. Undanskilin í sölunni er
öll veiði í sjó fram af hinu
selda landi.
5. Finnist heitt vatn í jörðu
á hinu selda landi áskilur selj-
andi sér helming þess heita
vatns, sem fram kynni að koma
til eigin ráðstöfunar, án sér-
staks endurgjalds.
Kostnaður allur í sambandi
við matsgerðirnar, þ. á. m. þókn
un mal.smanna og umboðsmanna
aðila, skal greiðast af kaupanda,
eftir ákvörðun matsnefnda.
Um kaup þessi og matsgerðir
skal að öðru leyti farið eftir
ákvæðum laga nr. 61/1917 um
framkvæmd eignarnáms.“
Auðvitað rýrir það verðmæti
landspildunnar, þegar ekki
fylgja full landsréttindi, en hins
vegar ýmsar kvaðir.
Eins og ljóst er af framanrit-
uðu fylgja þessu landi takmörk-
uð fjöruréttindi og veiði í sjó
er undanskilin í kaupunum.
Finnist heitt vatn, er helmingur
þess undanskilinn í kaupunum,
þá eru kvaðir um girðingar, tún-
slátt og afhendingu á „heyi
(óþurrkuðu) til hlöðu og fleira.
Af framanrituðu er auðséð, að
fyrir kaupanda vakir aðeins að
friða !andið og Viðeyjarstofu
ásamt kirkjunni og kaupin eru
gerð í menningarskyni. Með frið
uninm er leitast við að koma
í veg fyrir og bæta úr þeirri
niðurníðslu, sem Viðeyjarstofa
og umhverfi hennar hefur verið
í á undanförnum áratugum.
Land bað, sem tekið er til
fr;ðunar. 11,8 hektarar, er ekki
nema lítill hluti Viðeyjar, því
að heildarstærð eyjunnar mun
vera 162 til 164 hektarar.
f gieininni í Morgunblaðinu
18. ágús't, virðist lögmaður selj-
andi telja að hafnargerðarmögu-
leikar framanundan landsspildu
þeirri. sem meta á, séu hliðstæð-
ir við hafnargerðarmöguleika í
Straumsvík, þar sem verið er að
byggja höfn. f því sambandi
segir lögmaðurinn meðal ann-
ars: „Við sunnanvert Viðeyjar-
sund er verið að byggja fram-
tíðarhöfn Reykjavíkur. Þess
verður ekki langt að bíða, að
Viðey verði tengd við land með
granda, og koma þá að sjálf-
Framhald á bls. 20
Loftur Bjarnason:
Lóöaspildur viö Straumsvík og í
Viðey - Ölíku saman að jafna