Morgunblaðið - 07.10.1967, Blaðsíða 17

Morgunblaðið - 07.10.1967, Blaðsíða 17
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. OKT. 1967 17 AÐALVÍK OG SÆBÓLSFJALL — eftir Helga Hallvarðsson ÞEGAR komið er norður fyrir ísafjarðardjúp, er fyrsta víkin þar Aðalvík. Þessi vík er mynd uð af tveimur fjöllum, Riti að sunnanverðu og Straumnesfjalli að norðanverðu. Aðal'vik er komin í eyði, eins og allar þær vfkur, sem fyrir norðan hana liggja, alflt að Horni. Ef ég man rétt munu um það bil 14 ár síðan hún lagðist í eyði. Það er með Aðailvíkina, eins1 og aðr ar víkur, sem nú eru fcomnar í eyði, að ekki hefur hún get- að stært sig af öðrum samgöng- um en frá sjó: Þegar kiomið er inn í víkina frá sjó, blasa við manni húsaraðirnar að norðan- og sunnanverðu í víkinni. Látra vík nefnist sú, sem að norðan- verðu er, en Sæból sú að sunn anverðu. Og þegar komið er í land á öðrumhvorum þessara staða, blasir við manni ýmis- legt, s»em segir sögu þessara staða, og búskaparhættir þessa harðduglega fólfes, sem þarna bjó, leyna sér ekki.. En ekki mun fólkið, sem þarna bjó, alveg hafa gileymt sínum heimahögum, því nofckr- ar fjölskyldur, sem eitt sinn byggðu þess-a vík, og aifkom- endur þeirra, koma þarna ein- staka sinnum á sumrin, og dveljast þar smátíma hverju sinni, rifja upp gamlar endur- minningar og veiða silung í vatninu. En einkennilegt þykir manni að koma þarna í land á þessum norðlægu slóðum, stað, sem Grælandskuldinn vefur örmum öðru hvoru, að verða fyrir ágengni mývargsins engu minna en við Mývatn. En það hefur sagt mér fólk, sem þarna bjó, að mýbits hafi það aldrei orðið vart við meðan það bjó í Aðalvík, og telur því helztu líkurnar fyrir þessum mývargi stafi af þeirri margra ára ó- hirðu, sem Aðalvík er nú bú- in að vera í. Oft leita skip og bátar inn á Aðalvíkina til að liggja af sér veður, en það er efeki nema í landáttum, sem þar er hægt að liggja, því í hvössum haf- áttum getur víkin orðið eins og sjóðandi grautarpottur. En eitt hefur Aðalvíkin haft fram yfir aðrar víkur og firði landsins, en það er hin hern- aðarlega þýðing fjallanna, sem mynda víkina, Sætoólsfjall, sem svo er kal'lað, og kemur í framhaldi af Ritnum, var að- seturstaður brezka hersins í síð asta stríði. Og þegar Bandaríka varnarliðið kam hingað, setti það upp varnarstöð á Straum- niesfjalli, sem nú hefur verið lögð niður, þar sem aðrar varn arstöðvar hafa leyst hana af hólrni. Af þessu má því sjá, að fjöllin, sem mynda Aðalvík, hafa verið talin mikilvæg varn arkerfi landsins, við hugsan- legum árásum frá lofti og sjó. Ekki er að efa að tilkoma brezka liðsins til Aðalvífeur, og það peningafllóð, sem í kjölfar þess hefur komið, hafi breytt fjárhagslegum hag ítoúanna til Aðalvík séð ofan úr fjallsihlíðinni. þess betra. Og ekki er heldur að efa að sú vinna, sem Aðal- víkingar létu brezka hernum í té, hafi ekki verið svikin, því þetta fólk var vant við vinnu og aftur vinnu. Sæbólsfjall er nokkuð bratt, hæð þess um 480 metrar, og á- byggilega hefur það verið sízt í huga Bretans að ganga það upp og niður. Þeir létu því leggja rennibraut upp fjallið, og var raflmagnsspil á brún þess, sem dró vagninn, er flutti mennina í vinnuna á morgnana, eða _ verði, sem fara áttu upp á fjallið. En tE þess að hifa upp vagninn þurfti að sjálf- sögðu mann við spilið. Til þeirra verka var ráðinn ungur Aðalvíkingur, sem varð að byrja á því á hverjum morgni áður en vinna hófst, að hlaupa Hreinsun meðal tékkneskra rithöfunda; Þrír kunnir rithöfundar reknir úr flokknum ÞRÍR kunnir tékkneskir rit- höfundar hafa verið reknir úr tékkneska kommúnista- flokknum og virSist, sem brottvikning þeirra sé byrjun á hreinsun á meðal óánægðra menntamanna. Hinn 27. sept. sl. skýrði útvarpið í Prag frá því, að Ivan Klima, A. J. Liehm og Ludvik Vaculik hefði verið vikið úr flokkn- um fyrir skoðanir, sem „ekki gætu samrýmzt þátttöku i flokknum". Fjórði rithöfund- urinn, Jan Prochazka var tekinn af lista þeirra, sem kjörnir skyldu í miðstjórn flokksins, fyrir „pólitísk mis- tök“. Miðstjórn flokksins mælti ennfremur með því, að „Literarni Noviny“, dagblað rithfundasambandsins yrði fengið í hendur menningar og upplýsingarráðuneytinu. Var blaðinu gefið að sök að vera orðið „vettvangur and- stöðukenndra pólitískra skoð ana“. Á þingi tékkneska rithöf- undasambandsins, sem háldið var 27.—29. júní sl., gagn- rýndu Klima, Liehm ög Vaculik harðiega stefnu stjórnarinnar í innanlands-, utanríkis- og menningarleg- um málefnum. Gagnrýndi leifar stalinismans Ludvik Vaculik er kunnur maður í bókmenntaheimi Tékkóslóvakíu, en hann hef- ur skrifað tvær skáldsögur: „Annríkt hús“, sem kom út 1963 og „Öxin“, sem gefin var út 1966. 1 fyrri bókinni eru gagnrýnd áhrif persónu- dýrkunar ,sem fram koma í menntun æsku landsins, og í hinn ruddalegi háttur, sem hinn ruddalegi háttuir, sem hafður var á, þegar sam- yrkjuskipulaginu var komið á í sveitum landsins. Fyrir þessa bók hlout hann verð- laun rithöíundasambandsins 1966. Báðar þessar bækur ráðast gegn leifum Stalins- tímabilsins. Vaculik er fæddur 23. júlí 1926 rétt við landamæri Sló- vakíu. Fimmtán ára gamall fór hann að vinna í Bataverk smiðjunum í Zlin, sem nú heitir Gottwaidov, þar sem hann varð síðar skrifstofu- maðuir. Hann stundaði nám 1946—1948 í háskóla þeim fyrir þjóðfélagsvísindi, sem þá var nýstofnaður. Síðar starfaði hann sem kennari við heimavistarskóla. Eftir að hafa gegnt hérþjón- ustu, var hann um skeið rit- stjóri við útgáfufyrirtækið „Rude Pravo“. 1957 fór hann að starfa við vikuritið „Beseda“ og stuttu síðar að stjórna æskulýðsdagskrá tékk neska útvarpsins. Hann skrif aði einnig i mánaðarritið „Kveten“, sem nú er bannað og i málgagn rithöfundasam- bandsins Literarni Novinty. Sat í fangabúðum nazista Ivan Klima hefur gefið út margar bækur, þar á meðal bók um Karel Capek ,en fyrir hana hlaut hann harða áminn ingu í Rude Pravo. Eins og Vaculik gagnrýndi hann, að samyrkjubúskapnum var komið á með nauðung, og í skáldsögu sinni „Stund þagn- arinnar" sem kom út 1963, lýsir hann, hvernig samyrkju búskap var komið á í Sló- vakíu eftir 1950. Hann hefur einnig skrifað leikrit, sem ber heitið „Kastalinn". Klima fæddist 1931 og er af Gyðingum kominn. Hann sat um skeið í fangabúðum naz- ista í Terezin. Rithöfundarnir fremst í flokki menningarand- stöðunnar A. J. Liehm hefur starfað við ritstjórn Literarni Noviny í mörg ár. Hann er einnig kunnur kvikmiyndagagnrýn- andi. Hann kornst í ónáð hjá stjórnarvöldum Tékkósló- vakíu 1964 fyrir að birta við- tal við Georg Lukács, marx- istiskan heimspeking frá Ungverjalandi, sem jafnframt var bókmenntagagnrýnandi, en í þessu viðtali lét Liehm það undir höfu'ð leggjast að benda á, að Lukács hefði sætt gagnrýni í Ungverjalandi og verið sviptur stöðu sinni þar af ungverska kommúnista- flokknum, sem féllst ekki á skoðanir hans. Það hefur vakið athygli, að allir þessir þrír rithöfundar störfuðu við Literarni No- viny, sem verið hefur í fylk- ingarbrjósti í and(stöðu menntamanna gegn stjórnar- völdunum. upp fjallið, til að hifa mann- skapinn upp. Fyrir þetta fékk hann há/lftíma í eftirvinnu á hverjum degi, og efast ég um, að þeir væru rnargir nú, sem taka vildu að sér þetta starf fyrir ekki meiri greiðslu en pilt urinn fékk. Að minnsta kosti ekki ég'. Það tók mig þrjú kor- tér að komast upp fjallið, og þakkaði ég það mikið, þegar upp var komið, að tungan í mér sfeyldi vera föst við ann- an endann, þvi hún lá á „tampi“ út í annað munnvikið, eða harð sperrurnar daginn eftir, ææ og ÓÓ. En laun erfiðisins voru greidd á vissan hátt. Aðalvíkin lá fyrir neðan og skartaði sínu fegursta á þessum sólardegi, og kyrrðin var algjör, það heyrð- ist ekki fugl kvaka. Frá fjalls- brúninni er um kortérs ganig- ur til þess staðar, sem Bretinn hafði herstöð sína, og er farið eftir vegi, sem lagður var á þeim tíma. Á leiðinni rifja ég upp sögu, sem ég heyrði sagða af þeirri miklu stund, þegar fyrsta út- borgunin fór fram á veguim Bretana til þeirra Aðalvíkinga, sem hjá þeim unnu, en það voru tuttugu þúsund krónur, sem verkstjóranum voru afhentar og átti hann síðan að greiða mönnum sínum af. Gamalli konu, sem þarna hafði búið altlan sinn aldur, og heyrði þessa pen ingaupphæð, varð mikið um, sló á lærið á sér og sagði „Tutt ugu þúsund krónur, þetta hlýt- ur að setja brezka ríkið á höfuð ið“. Ekíki er að efa að það hefði orðið saga til næsta toæjar, ef Aðalvíkingum hefði tekizt það, sem Þjóðverjum ekki tókst, að koma torezka ríkinu á kné fjár hagslega. Staðurinn, sem brezka herlið ið hefur valið sér á fjallinu, er um 50 metra frá yztu brún þess að sunnanverðu, og er hengiflug Grænuhlíðarinnar þar fyrir handan. Það er ógern ingur að sporna við því að hug ur manns fari á flug, þegar mað- ur kemur að þeim hlutum, sem enn eru eftir á fjallinu frá því á stríðsárunum. Það er eins og fcomið sé að hlutum, sem enn hafa ekki gert sér grein fyrir því að stríðinu sé lokið, og að öld geimvísinda sé tekin við. Þessir hlutir eins og fallbyss- an, sem enn reynir að sfearta sínu fegursta, virðist bíða eftir því að óvinaflugvól eða óvina- sfeip komi í augsýn, eða radar- inn, sem á sínu 27 ára, varðbergi virðist enn hafa augun opin, skimandi út á hafið eða upp í lloftið eftir óvininum. Og þó svo að ýmsir spjátrungar mundu nú hlæja að þessu fornaldarlega tæki, þá myndu þeir, sem á þeim árum töldust óvinir, og þeir vísindamenn, sem nú ógna öllum hininhnött- um með radargeislum, hneigja höfuð sitt í virðingarskyni við þetta tæki, sem svo mikinn þátt átti í þvi að vinna sríðið. Að- eins steyptir veggir húsanna, þarna standa nú uppi, en þó stendur radarhúsið enn, og er ekki að sjá annað en að það Framtoald á bls. 19 Fallbyssian bíður reiðubúin.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.