Morgunblaðið - 11.11.1967, Blaðsíða 12

Morgunblaðið - 11.11.1967, Blaðsíða 12
12 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. NÓV. 1987 Klak- og eldisstðð Húsavíkur Úr erindi Jakobs V. Hafstein, flutt 7j aðalfundi Áhugamannafélagsins um fiskirœkt 9. nóvember 1967 ÚR erindi flutt á aðalfundi Aliugamannafélagsins um fiski- rsekt hinn 9. nóvember 1967, í átthagasal Hótel Sögu. Almennur áhugi Sú staðreynd blasir við okkur I dag að áhugi landsmanna er vakinn fyrir klak-fiskeldi-kyn- bótum og ræktun laxfiska í ám og vötnum Islands. Allir hugs- andi menn gera sér nú ljósa grein fyrir þeim gífuriegu verð- mætum og framtíðarmöguleik- um, er mál þessi fela í sér. Mitt álit er, að þessi almenni áhugi hafi skapast og vaknað af þrem meginástæ'ðum: 1 fyrsta lagi með stofnun Áhugamannafélagsins og vegna þess að félagið bar gæfu til að velja sér til forustu athafna- sama, traustvekjandi og átaka- góða menn. I öðru lagi vegna þess, að í hópi áhugamanna um þrótm og framgang þessara mála eru marg ir gegnir og góðir alþingismenn, sem látfð hafa mál þessi mjög til sín taka á Alþingi, síðustu árin, menn, sem skipað hafa sér í raðir félagsmanna okkar. Og í þriðja lagi tel ég að skrif þau og ádeilur, sem á und anförnum tveim árum hafa átt sér stað í blöðum og tímarit- um um fiskræktunarmálin og yfirstjóm þeirra, hafa náð þeim tilgangi, að vekja menn til um- hugsunar um þessi mál og vald ið bæði róti, umræðum og mála fylgjum í því sambandi. Þetta færir okkur heim sann- inn um það, að fiskræktarmálin eru nú í vitund meginþorra lands manna. Þau verða ekki þöguð í hel og framvegis fá þau ekki að þróast a'ð tjaldabaki veiði- málastofnunarinnar og veiði- málastjóra, eins og var aum allt of langt skeið. Fiskræktarmálin á Alþingi Ég ætla þá að víkja að tveim ályktunum Alþingis um mál þessi á síðustu tveim þingum, sem svo áður er að vikið. Vil ég fyrst víkja að síðari þings- ályktunartillögunni,. Þingsálykt- unartillaga þessi — á þskj. 80— 1966, var flutt af þeim alþm. Jónasi G. Rafnar, bankastjóra og Birni Jónssyni alþm. á Akureyri. Hennar er getið í árbók félags okkar, sem félagsmenn hafa nú fengið. Þar segir svo: „Alþingi ályktar að skora á ríkisstjómina að láta hið fyrsta fara fram athugun sérfróðra manna á því, hverjar ger*ðir fisk- eldisstöðva, er reknar yrðu sem aukabúgrein, hentuðu bezt fslenzkum bændum, og jafn- framt að láta gera athuganir á kostnaði við byggingar og rekst ur slíkra eldisstöðva. Þá verði og rannsakað, hver opinber stuðningur sé nauðsynlegur, til þess að þessi búgrein geti eflzt með æskilegum hætti. Niðurstöður framangreindra athuguna verði kynntar bænd- um rækilega, í samráði vfð Bún- aðarfélag Islands". Tillaga þessi er bæði tímabær og mjög merk að mínum dómi. Hún var send Búnaðarfélagi Is- lands og veiðimálastjóra til álits og umsagnar. Búnaðarfélagið sendi jákvætt og ítarlegt svar, en veiðimálastofnunin eða veiði málastjóri létu enga umsögn eða svar frá sér koma. Hinsvegar mun veiðimálastjóri hafa munn lega tjáð formanni allsherjar- nefndar, sem fékk tillöguna til meðferðar, að hann teldi hana ekki tímabæra. B?ð ég fundar- menn að leggja þetta vel á minn ið, svo furðuleg er slík fram- koma og afstaða þess opinbera embættismanns til þessarar merku ályktunar á Alþingi. Hin tillagan er á þingskjali 6—1965 og er flutt af þáver- andi þingmönnum Norðurlands- kjördæmis eystra, þeim Jónasi G. Rafnar Karli Kristjánssyni, Bjartmari Guðmundssyni, Ingv- ari Gíslasyni, Birni Jónssyni og Gísla Guðmundssyni, og var á þessa leið: „Alþingi ályktar að skora á ríkisstjórnina, að gera ráðstaf- anir til þess, að stofnsett verði á Norðurlandi klak- og eldisstöð fyrir lax og silung. Skal í því sambandi athugað, hvort ekki sé heppilegt að hafa þa'ð fyrir- tæki við vatnasvæði Laxár í Suð ur-Þingeyjarsýslu, m.a. vegna góðra skilyrða til hagnýtingar á volgu vatni frá jarðhita þar um slóðir". Tillaga þessi er afdráttarlaus og mjög jákvæð í orðalagi sínu. Henni var vísað til fjárveitinga nefndar Alþingis, sem svo sendi hana til umsagnar veiðimála- stjóra, sem telur í álitsgerð sinni tillöguna ekki tímabæra og var svo — því miður — niðurstaða fjárveitinganefndar sú, að breyta oi*ðalagi tillögunnar til hins verra, á þann hátt, að Al- þingi álykti að skora á rikis- sitjórnina að láta fara fram athugun á því, hvort timabært sé að stofnsett verði á Norður- landi klak- og eldisstöð fyrir lax og silung o.s.frv. við vatna- svæði Laxár í S. Þing. Þannig hefur veiðimálastjóri valdið ó- heppilegum og að mínum dómi skaðlegum töfum á framkvæmd þessa merka máls. Hinsvegar er gott til þess að vita í dag, að starfsemi klak- og eldisstöðvar Húsavíkur hefur á einu ári gert álit vefðimála- stjóra að engu. Er það surt í broti fyrir þennan embættis- mann. Ég sný mér þá til heimahag- anna og staldra við á bökkum Laxár í Aðaldal. Ræktun hefst Fyrir nokkrum árum tók að bera á því, að laxveiði í Laxá í Aðaldal fór minnkandi frá ári til árs — eins og reyndar víða annarsstaðar. Bæði leigusalar og leigutakar árinnar gerðu sér ljóst, að hér var mikil alvara á ferðum. Þessa neikvæðu þróun varð að stöðva og mannshöndin varð að koma til skjalanna, fyrr en seinna, til að fyrirbyggja þá vá er fyrir dyrum var. Samvinna allra þessara áhuga manna fólst í því, að laxar voru veiddir og geymdir í kistum í Laxá, neðst í Vaðhólmakvísl, þar til þeir voru tilbúnir til hrygningar. Þá voru þeir kreist ir á bökkum Laxár, við erfiðar aðstæður í októbermánuði í haustkulda, og frjóvguð hrogn- in síðan send súður í plastbrús- um með flugvél til klakstöðvar dr. Snorra og þeirra félaga í Grafarvogi. Svo voru seiðin úr hrognum þessum flutt norður með flugvél og bifreiðum næsta sumar og þeim skilað og sleppt í Laxá. Með nærgætni, umönn- un og áhuga tókst þetta allt mjög giftusamlega. Árangurinn er líka farinn að sýna sig, því aðeinmitt í sumar, þegar bú- ist var við og vonað að upp- skera þessarar starfsemi kæmi í ljós, brá svo við, að veiði í Laxá jókst frá árinu 1966, þeg- ar hún komst í lágmark, úr rúm um 500 löxum upp í 1283 laxa sl. sumar. Og þa'ð er spá mín að enn muni veiðin halda áfram að aukast á komandi árum, enda eðlilegt með bættri aðstöðu til ræktunar með tilkomu klak- og eldisstöðvar Húsavíkur, sem í sí auknum mæli á að geta miðl- að seiðum af Laxárstofni til ár- innar eftir ósk veiðiréttareig- enda og veiðiréttameytenda, þ. e. leigutaka árinnar. Þá skal þess einnig getið að fyrir nokkrum árum mun rík- isklakstöðin í Kollafii'ði hafa fengið rúmlega 30 lítra af frjógvuðum hrognum úr Laxár- löxum, ca. 20 þús. hrogn alls, frá veiðiréttareigendum við Laxá, gegn því að áin fengi til baka allmikið magn af seiðum úr þessum hrognum. Efndimar úr þeirri átt hafa hinsvegar ekki orðið aðrar en þær, að á síð astliðnu sumri sendi veiðimála- stjóri norður þangað rúm 4000 göngusei'ði, sem endurgjald fyr ir umrædd hrogn, og munu þau ekki hafa verið af Laxárstofni, heldur sennilega blendingur af seiðum úr mörgum ám. Hygg ég að hér sé um mjög alvar- lega framkvæmd að ræða, með hliðsjón af ræktun og nauðsyn þess að halda stærstu og öflug- ugstu stofnunum hreinum, en ekki að afrækja þá. Viðtakendur seiðanna urðu að greiða Veiði- málastofnuninni kostnaðinn viS það að senda greiðsluna, þetta seiðasamsafn norður. Húsavíkurklakið Upphafið að þessari starfsemi eru bæði skemmtileg og tákn- rænt fyrir áhugamenn um fisk- ræktunarmál. Svo sem margir munu vita er Kristján bóndi á Hólmavaði víðkunnur snillingur í reykingu á laxi. Hefur hann um mörg und- anfarin ár tekið lax af veiði- mönnum við Laxá til reyking- ar fyrir þá. Kristján er mikill náttúruskoðari og náttúruunn- andi og afburða fluguveiðimað- ur. Hann ann Laxá öllu öðru fremur og hefur horft kvíðafull ur á síminnkandi laxgengd í ána undanfarin ár. Það hefur því oft borið við að hann hefur fyllst skelfingu, þegar borist hafa til hans til reykingar 20- 30 punda hrygnur úr Laxá, sem gefið gætu af sér til klaks 15- 25 þúsund hrogn hver. (Þvi var það að þegar tveir vinir hans og veiðifélagar frá Húsavík komu til hans seint í ágústmánuði 1966 með fallegar og vænar hrygnur úr Laxá til reykingar að hann sagöi við þá: „iStrákar — haldið þið nú ekki að betra væri fyrir okkur að gefa þessum „fínu frúm“ líf og hagnýta frjósemi þeirra í klaki?“ Birgir Lúðviksson og Helgi Bjarnason, kunningjar Kristjáns, sem þarna voru komnir til hans, skildu strax hvað Kristján átti við og þeir vissu líka uim’ reynslu hans. Og þeir „tóku Hólmavaðs- bóndann á orðinu". Þar með var ísinn brotinn og upip úr þessu ibættust svo í hópinn þeir Hail- mar Helgason, sem ég hefi áð- ur minnst á og Kristján Ósk- arsson, yfirvélstjóri hjá Fisk- iðjusamlagi • Húsavíkur. Eftir þetta var úrvalshrygnum, sem þeir veiddu í veiðileyfum sínum, ekki slátrað til reykingar, held- ur geymdar í kistu Kristjáns til hrygningar og fiskræktar. Þeir félagar fóru að öllu með gát og fyrirhyggju, byrjuðu smátt, aðeins með 4 stórar hrygnur og jafnmarga hængi. Skilningi mættu þeir frá bæj- aryfirVöldum Húsavíkur og fengu til afnota gamalt véla- verkstæði undir bakkanum, ibeint niður af hinni fögru kirkju í miðjum bænum, þó aðeins að hálfu leiyti miðað við það, sem hægt var að hagnýta. En í byrj un var heldur ekki þörf á meiru og kostnaði varð að stilla í hóf. Þessi húsakynni hreinsuðu þeir félagar, gerðu þau visitleg og að öllu leyti tandur hrein, og þarna hófu þeir klakstarf- semi sína. Laxana kreistu þeir á bökkum Laxár við Hólmavað og nutu í þeim efnum reynslu og kunnáttu Kristjáns. Frjóvguð hrognin voru svo flutt í bifreið út á Húsavík í klakstöðina. (Einnig öfluðu þeir til stöðvar- innar hrogna af Mývatnsbleiktju- kyni. Þegar gengið hafði verið frá klakkössunum var hafizt handa um öflun eldiskerja úr trefja- plasti og 5 kerjum komið fyrir í stöðinni á hinn hagkvæmasta hátt á afibragðsgóðum rörgrind- um þannig, að botn kerjanna helzt óbreyttur og vatnsafifall er stöðugt.öruggt og jafnt. Hinn mikli og snjalli hagleiksmaður Kristján Óskarsson, vélstjóri, smíðaði sjálfvirka fóðru'n við hvert eldisker, og notuðu þeir einvörðungu þuirrfóður við eldi seiðanna, þegar þar að kom. Allt þetta var gert í sjálf- boðavinnu þessara áhugamanna svo og öll umönnun, vinna og eftÍTlit með klakinu og eldi seið- anna. Aðkeypt efni í klakkassa, vatnsleiðslur, eldisker, hituin og fóðrunartækin var greitt af eig- in fié og yfirleitt allur óhjá- kvæmilegur kostnaður. Niðurstöðurnar fyrsta árið urðu svo í stuftu máli þessar: 1. Vatnið reyndist mjög stöð- ugt hvað hita snertir, meðan á klakinu stóð, eða 4,'5% og að sjálfsögðu ætíð tandurhreint og meira en nóg — enda lindarvatn og neyzluvatn á Húsavík, 2. Eftir að eldi seiðanna hófst veittist þeim félögum auðvelt að út'búa hitun upp í stöðugan 9— 10° hita. 3. Fóðrun gekk fiyrir rafmagni frá klukkan átta að morgni til klukkan átta að kvöldi. 4. Seiðin, hvort heldur var um laxaseiðin eða bleikjuiseiðin að ræða, höfðu góðan framgang og afföll urðu lítil. 5. Framleiðslan varð: 23 þús- und laxaseiði, sem öll fióru til baka í Laxá, keypt af veiðirétt- areigendum og Laxárfélaginu. 17 þúsund bleikjuseiði, sem að meginmagni voru keypt af Húsa víkurbæ og sleppt í Botnsvatn ofan við Húsavík, en nokkuð selt til Skagafjarðar. Nú hafa þeir félagar fært út kvíarnar og aukið starfsemi sína á síðastliðnu sumri og haustL Var strax hafinn undirbúningur að því og framkvæmdir við veið ar þeirra félaga í Laxá á sL sumrg að geyma valdar hrygn- ur og hængi í kistum hjá Kristjáni á Hólmavaði til klaks- ins á Húsavík. Árangurinn af því varð sá, að Klak- og eldistöð Húsavíkur hafði yfir að ráða 19 vænum hrygnum frá 11—18 punda og jafin mörgum hængum frá 6—25 punda til klaksins nú í október- mánuði. Frá þessu hefur verið skýrt í 'blöðum, bæði í máli og myndum og skal því ekki fjöl- yrt mjög um það hér. Rétt er svo að taka fram þetta: 1. Bæjaryfifvöldin á Húsavík hafa látið þeim félögum í té all verulega aukið húsrými til afnota nú þegar, og væntanlega enn aukið eftir áramótin n.k. áður en eldi seiðanna byrjar. 2. Laxarnir voru nú fluttir úr kistunum við Hólmavað í eldis- ker klakstöðvarinnar um hálf- um mánuði fyrir kreistingu. Reyndist sú aðferð mjög vel og laxarnir urðu miklu betri til Framh. á bls. 20 I klakstöðinni á Húsavík

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.