Morgunblaðið - 21.12.1967, Side 14

' u
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. DES. 1967
Jóhann Hjólmarsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
Pólitísk skáldsaga
Njörður P. Njarðvík:
NIÐJAMÁLARÁÐUNEYTIÐ.
Helgafell. Reykjavik 1967.
Niðjamálaráðuneyti Njarðar
P. Njarðvíkur hefst á því,
að „dökka steinmynd Ingólfs
Arnarsonar ber við bláan vor-
himin“. Það er sem sagt ekki um
að villast hvar við erum stödd,
hvar atburðir þessarar skáldsögu
eiga að gerast.
Að sögn höfundar er þetta
„pólitísk skáldsaga“, og sam-
kvæmt því er lýsing höfundar
á Reykjavík og umhverfi henn-
ar: „Ef komið er að austan —
kannski ofan af Hellisheiði —
þá blasa við dreymandi vogar
þar sem negldar hafa verið við
jörðu ábuðarverksmiðja, sorp-
eyðingarstöð og bikverksmiðja
sem þeyta í loft upp ýmsum teg-
undum lykta þar sem umhverfi
mannabústaða gæti verið fegurst
á suðurlandi. Að ógleymdum
ryðjárnsgeymslum og grútarstöð
og grafreit fúaskipa á strönd er
liðast fagurlega innan við prúð-
búnar eyjar. Ef komið er sjó-
leiðis blasir við sama dýrðin.
Ryðgaðir bárujárnsskúrar sem
bíða eftir engu nema hruninu,
afdankaðir öskuhaugar með út-
sýni til jökuls. Og ef komið er
af himnum ofan, þá sezt flug-
vélin niður á bikvöll marandi
á kafi í blautamýri umvafinn
öllu því illgresi sem þróast á ís-
landi.“ Á þennan hátt kýs höf-
undur að leiða lesandann inn í
„fallega borg.“ Við komumst
ekki hjá því strax í upphafi að
verða vör við gagnrýni hans.
Niðjamálaráðuneytið, segir frá
ungum bankagjaldkera í Reykja-
vík, sem eins og fleiri hefur
fengið löngun til að eignast af-
kvæmi. En nú hefur hið undar-
lega gerst, hinum ungu hjónum
eru allar bjargir bannaðar; svo-
kallað Niðjamálaráðuneyti hef-
ur það í sinni hendi hverjir fái
að fjölga mannkyninu, og banka-
gjaldkerinn ungi er svo óhepp-
inn að vera ekki réttu megin í
pólitíkinni, og þess vegna telur
ráðherrann óæskilegt að j heim-
inn fæðist fleiri andstæðingar
hans. Með hjálp góðs vinar, sem
er innundir hjá ráðherranum, er
þessu svo öllu kippt í lag, en það
kostar auðvitað bankagjaldker-
Njörður P. Njarðvík.
ann ekkert minna en hugarfars-
breytingu stjórnmálalega séð —
en hvað gera menn ekki til að
öðlast borgaralega hamingju?
Þetta er ekki öll saga Niðja-
málaráðuneytisins, því í pólitík-
inni gerist margt; ekki eru allir
ráðherrar traustir í sessi, og
síldin er ekki síður áhrifamikil
en annað í íslenzkum ráðuneyt-
um — henni er það auðveldur
leikur að breyta lífsgleði ungra
hjóna í örvæntingu.
Niðjamálaráðuneytið er nú-
tímasaga úr Reykjavík. Eins
skýrar og trúverðugar myndirn-
ar eru úr daglegu lífi Reykvík-
inga, og þá einkum frá því sem
á sér stað í bankanum, er hið
svokallaða Niðjamálaráðuneyti
algjör andstæða. Endurnar á
tjörninni, „sem brunaverðir
yrkja um vers“ eru öllum kunn-
ar og raunverulegar, en sem bet-
ur fer er hér ekkert Niðjamála-
ráðuneyti, og yrði sennilega
seinasta ráðuneytið, sem sett
yrði á stofn hérlendis, þar sem
þjóðin er frekar of fámenn en
fyrirferðarmikil í landinu. Þessa
skoðun kemst íslenskur lesandi
ekki hjá því að hafa, hvað sem
höfundur segir. Njörður teflir
fram einni allsherjar fjarstæðu
gegn kyrrlátu lífi borgarinnar, í
því skyni að ljá sögu sinni það
tákn, sem hún byggist á.
Saga jafn raunsæ og Niðja-
málaráðuneytið er í uppbygg-
ingu og að andblæ, hefði að
minu áliti grætt á því að taka
dæmi beint úr íslenskum þjóð-
málum, halda náttúrleik sínum,
án þess að grípa til óraunveru-
leikans. Sá grunur hlýtur að
vakna, að Njörður hafi ekki
treyst sér til að segja skoðun
sína á „vaxandi ofríki stjórn-
málamanna" eins og hann sjálf
ur komst að orði í útvarpsviðtali
nýlega, án þess að skrumskæla
veruleikann. Ádeilusaga, sem
ekki er þess megnug að sækja
efnivið sinn í vandamál nútím-
ans, en hefur samt á sér veru-
leikasnið, verður þess vegna
miklu daufari og máttminni fyr-
ir bragðið. Væri hún aftur á
móti byggð upp í heild sem
absúrd táknmynd, horfði allt
öðru vísi við. Stíll sögunnar,
orðaval, líkingar er á engan hátt
óvenjulegt; það er aðeins þetta
Niðjamálaráðuneyti, sem sker í
augun. Væri sagan sett fram
sem framtíðarsýn, myndi hún ef
til vill ná tilgangi sínum.
Niðjamálaráðuneytið er af
þessum sökum, ein skáldsagan
enn, sem sýnir okkur getuleysi
ungra íslenskra höfunda til þess
að semja ádeilusögur. Hún er
sannkölluð „Helgafellsbók".
Ég verð samt að gangast við
því, að skáldsaga Njarðar Njarð-
víkur er með hreinlegustu bók-
um af þessari gerð, öfgaminnst,
og hefur eilitla kímni til að bera.
Hún er í raun og veru gaman-
saga í léttum dúr, og alls ekki
óskemmtilegur lestur. Víða er
hún skrifuð af töluverðri kunn-
áttu höfundar, sem vissulega
hefur ekki á sér svipmót ný-
græðingsins, en er þegar kom-
inn til sýnilegs þroska.
Njörður P. Njarðvík hefur birt
Framh. á bls. 31
P.V.G. Kolka:
UM SAMBÝLI
PIERPONT UR
Ðömu- og herraúr, vatnsþétt og höggvar-
in. 100 mismunandi gerðir.
Garðar Ólafsson, úrsmiður
Lækjartorgi — Sími 10081.
ÍSLENDINGASAGNA-
ÚTGÁFAN
er loksins fáanleg aftur
Allar bókaverzlanir taka
á móti áskriftum og veita upplýsingar
PÓSTHÓLF 73
REYKJAVÍK

„ECOLOGIA“ er tiltölulega ný
grein náttúruvísinda og fjallar
hún um afstöðu lífvera, bæði
jurta og dýra, til umhverfis síns
og þá ekki sízt um sambýli
þeirra við aðrar tegundir. Hana
mætti því ef til vill kalla sam-
býlisfræ'ði á íslenzku. í þeirri
náttúru, sem er ósnortin af af-
skiptum mannanna, ríkir dásam-
legt jafnvægi, skapað í langri ald
anna rás, þar sem hver tegund á
sitt afmarkaða óðal og hver held
ur annarri í skefjum. Jafnvel
rándýr og þær verur, sem við
köllum meindýr, gegna að jafn-
aði sínu ákveðna hlutverki í stór
fenglegu drama lífsins.
Eina undantekningin er maður
inn, sem með tæknikunnáttu
sinni hefur raskað þessu jafn-
vægi og orðið því að háskaleg-
asta meindýri jarðarinnar. Hann
hefur svipt fjölda tegunda þegn-
rétti þeirra í ríki náttúrunnar,
jafnvel útrýmt þeim með öllu;
eytt skógum og öðrum náttúr-
legum gróðri; eitrað andrúmsloft
ið með verksmiðj ureik og benzín
stybbu; dælt ólyfjan í ár, straum
vötn og strandsvæði hafsins; yf-
irgnæft raddir vorsins og huldu-
mál síns eigin anda með gný
farartækja sinna og glymskrött-
um fíflsku sinnar og er með því
að eyðileggja sitt eigið tauga-
kerfi, þessa furðusmíð, sem fram
þróun milljóna ára hefur stefnt
að og skapað. Vegna grimmdar
sinnar og græðgi er hann á
hraðri leið me'ð að tæma nægta-
búr náttúrunnar, svo að ömur-
legur offjöldi afkvæma hans
horfist í augu við andlega og
efnalega örbirgð, jafnvel hung-
urdauða við þurrsogin brjóst
móður Jarðar.
Á síðustu mannsöldrum hefur
víða vaknað hreyfing í þá átt að
vinna gegn þessari öfugþróun,
ekki aðeins vegna þess voða, sem
efnahagslegri afkomu mikils
hluta mannkyns er búinn, held-
ur og af ást og skilningi á fjöl-
breytileik og fegurðar náttúrunn
ar. í Bandaríkjunum hefur t.d.
verið komi'ð upp þjóðgörðum,
þar sem sköpuð eru lífsskilyrði
fyrir dýr, sem komin voru að út
rýmingu, svo sem buffla, sem
áður reikuðu í milljónatali um
sléttur landsins. í enn stærri stíl
hefur þetta verið gert í Afríku,
þar sem ljónum og öðrum villi
dýrum er skapað griðland á stór
um friðlýstum landsvæðum. Einn
ig hér á íslandi höfum við okk-
ar þjóðgarð á Þingvöllum og í
Heiðmörk. Við höfum líka Nátt-
úruverndarráð, sem allmikill
styr hefur staðið um, einkum í
sambandi við fuglaparadís Mý-
vatnssveitar. Oft hefur þeim hor
uðu lánleysingjum verið legið á
hálsi, sem drápu síðustu geir-
fuglana hér við land og þar með
á allri jörðinni, en á okkar eig-
in öld hefur litlu mátt muna með
að útrýmt yEði hér með öllu
stærsta og tilkomumesta fugli ís
lands, haferninum. Ekki er hægt
að marka honum bás í neinum
þjóðgarði, heldur vet'ður skiln-
ingur almennings að koma til, ef
halda á við stofni þeirra örfáu
fugla þessarar tegundar, sem
enn eru lífs.
Birgir Kjaran hefur áður sýnt,
að honum kippir í kyn til frænda
síns þjóðskáldsins Steingríms
Thorsteinsen, með ást til íslenzkr
ar náttúru. Nú hefur hann samið
og sent frá sér bók um haförn-
inn, vandaða mjög að frágangi
og fagra bæði að ytra útliti og
innihaldi. Þar lýsir hann ferð-
um sínum um landið í því skyni
að finna varpstáði hafarnarins og
biðja honum griða. Þar er getið
um margvíslega háttu þessa kon
ungs fuglanna, birtar af honum
litskrúðugar myndir eftir ýmsa
menn og fjöldi teikninga eftir
Atla Má, sýndur sá þáttur, sem
hann á í þjóðsögum og ljóðum,
auk þess sem þar er veigamikil
greinargerð um hann frá vísinda-
legu sjónarmiði eftir dr. Finn
Guðmundsson.
Gleðilegt er að kynnast því
af bók þessari, að víða um land
eru til menn, sem sýnt hafa ást
sina til íslenzkrar náttúru og við
leitni til verndar henni. Vonandi
verður þessi bók til að fjölga
þeim og opna augu margra fyrir
því, hvers virði er sambýlið við
náttúru landsins, lifahdi og
dauða. Sérstæð náttúra, ásamt
sögu þjóðarinnar, hefur helgað Is
lendingum sinn afmarkaða eko-
logiska reit og rétt í samfélagi
þjóðanna, og þann rétt ber okk
ur að vernda, jafnframt því sem
við tileinkum okkur nauðsynlega
tæknimenntun og sjálfsagða sam
vinnu við aðrar þjóðir.
Sú ættjarðarást er lítilsvirði,
sem birtist í orðagjálfri við há-
tfðleg tækifæri, ef landið er rán-
yrkt, tilkomumiklir og fagrir
drættir í ásýnd íslenzkrar nátt-
úru þurrkaðir út í gróðaskyni
eða af einberu kæruleysi, og lít
ilsvirtur óðalsréttur þeirra dýra-
tegunda, sem áttu hann hér óskor
aðan löngu áður en nokkur mað-
ur steig hér fæti á land. Við
þurfum að kenna vaxandi kjm-
slóð að lifa í heiðarlegu sam-
býli við náttúru lands síns.