Morgunblaðið - 23.12.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. DES. 1967
17
Erlendur Jónsson
skriíar um
BÓKMENNTIR
Myndir úr augnablikinu
Þorsteinn Antonsson: VETR-
ARBROS: 186 bls. HelgafeM.
Reykjavík, 1967.
ÞORSTEINN Antonsson er ungur
og óráðinn höfundur. Samit er
skáld'saga hans, Vetmrbros,
eftirtektarverð byrjun. Höfund-
urinn hefur sýnilega aflað sér
nægi'legrar fagkunnáttu til að
setja saman skáldverk. Hann
skrifar lipran stíl og þægilegaa.
Hann hefur á valdi sínu tals-
verðan orðaforða, sem hann þó
notar aðeins samk'veemt þörfum,
en ékki til að slá um sig, eins og
Þorsteinn Antonsson
unguim höfundum hættir oft til.
Hann er gæddur fjörugu ímynd-
unarafli, sem notast bonum til
að finna upp líkingar, sem eru
að vísu misjafnlega vel beppn-
aðar, en þó fæstar út í hött.
Sá er helzti ljóður á verk.i
hans, að fulimikið ber þar á sam
skeytunum, og er sá ágalli að
Vísu afsakanlegur, þegar ungur
höfu'ndur á hlut að máli.
straum skáldskaparins á bverf-
ulu andartaki.
í skáldsögunni Vetrarbros gef-
ur sýn til ýmissa átta. Halldór
Laxness er þar ekki víðs fjarri.
Prósentin af honum eru þó svo
fá, að þau 'verða að skoðast í
gegnum sjóngler, og er sú stað-
reynd að sönnu merki þess, að
•tíminn l'íður — sumir mega
muna tímana tvenna.
Okikur, sem munum nokkur
ár aftur, finnst svo stutt sáðan
Kiljan var hættulegur og voða-
'legur, að við áttum okkur tæp-
ast á 'því, að unga kynslóðin,
siem ekki gat æmt eða skræmt út
úr sér hlálfum orðalepp öðru Vísi
en að vitna í hann sýknt og heil-
agt, sú kynslóð er nú tekin að
grána í vöngum, og það sivo um
munar. Við skulum þá segja, að
Halldór Laxness gegni ekki
stœrra hlutverki í Vetrarbrosi
en sem statisti á ba'k við aðra
statista.
Öðru máli gegnir t.d. um Ind-
riða G. Hvorki þarf sjóngler né
fjarsjá til að greina hann í
gegnum söguna. Samtalið í öðr-
um kafla er, svo dæmi sé tekið,
byggt upp eftir forskrift hans.
Mest fer þó fyrir Guðbergs
sköla Bergssonar, sulms staðar
óljóst, en þó merkjanlega, og
mætti í þv(í samtoandi minna á
ýmis stíl'brögð í anda Gufflbergs.
Annars staðar eru áhrifin beinni.
Þannig er tillbúin þjóðsaga á
einum stað fel'ld inn í söguna.
Og eftirfarandi málsgreinar —
leiða þær ekki hugann að Tóm-
asi Jónssyni?
„Gæti ekki í þessum þremur
tilvikum, sem ég nefndi, verið
um að ræða sama aflið, sem
brotnaði við skör vitundarinnar
og 'birtist í þremur formum;
ómeðlvitað, sem bröltdrauga-
gangur; hálfmeðvitað, sem
græði'hvati; í samleik vitundar
og æðri þekfkingar sem líknar-
má'ttur".
Eða þessi myndræna lýsing:
„Það setti hnérra að Eyjólfi
fjallkóngi, þar sem hann sat
kei'kur, andlitið hrannað af
barningi og rifaði í augun undir
ill'hærðuim fólskuhnútum, um
höfuðið eins og rollia í tveimur
reifum, með hugann inn á Kili
í eftirleitum; fór kolmórautt
fljót á streng með eftirlegukind
á hnakknefinu 'hvelfdur yfir
brjóstið gegn öræfastiormi, —
hann kipptist til í setinu, reif
sundur kjálkana, svo að gnast í
og tungan engdist innan um
bilátt tannhrönglið, eins og hval-
ur undan skutli, svo féll yfir
hann sama værðin og áður“.
Ekki veit ég, hvort Þorsteinn
Antonsson 'hefur lesið skáld-
söguna L’Étranger eftir Albert
Camus. En sinnuleysi og sljó-
leiki séra Sigmundar í réttar-
höldunum í Vetrarbrosi minnir
mig einhvern veginn á samsvar-
andi deyfð aðalpersónunnar í
þeirri sögu.
En e'kki er það ný bóla, að
ungur höfundur líki svona eftir
'hinum eldri. Það er blátt áfram
náttúrulögmlál. Samt er höfund-
ur ekki fær og fleygur, fyrr en
'hann slítur föruneyti við þá, sem
'hann í'upp’hafi kaus sér að fyrir-
mynd, 'og fer sínar eigin leiðir.
Indriði G. og Gufflbergur eru
báðir sérstæðir höfundar. En
ekki er þar með sagt, að aðferðir
þeirra séu vænlegar til eftir-
breytni. Samtölin í sögum Indr-
iða eru svo óvenjuleg í íslenzk-
um bókmenntum (þó reynt hafi
verið að líkja eftir þeim), að
Indriði hefur sama sem þinglýst
þeim fyrir sjálfan sig. Og óhugs-
andi er, að það verðli nokkrum
höfundi til brautargengis að
fylgija fast á eftir Guðbergi um
þau kynlegu einstigi, þar sem
hann hefur kiöngrazt og klifrað.
Það má lí'ka segja Þorsteini
Antonssyni til hróss, að hann er
ekki til stórskaða hláður neinum
höfund'i, þó hann hafi af ýrosum
lært, og þá einkum, að ég tel,
þeim t!vei'm, sem hér hafa verið
sérstaklega til greindir, það er
að segja Indriða G. og Guðbergi.
Það er töggur í þessum unga
höfundi. Mætti ekki segja um
hann eins og Sigurður skóla-
miei/stari sagði einu sinni um
ungan nemanda í skóla sínui|a:
ég spái, að togni úr honum.
Erlendur Jónsmon.
Á láglendinu
Eiríkur Sigurbergsson:
HULDUFÓLKIÐ I HAMRIN-
UM. 224 bls. Bókaforl. Odds
Björnssonar. Akureyri.
FYRIR tveim árum sendi Eirík-
ur Sigurbergsson frá sér skáld-
söguna Kirkjan í hrauninu. Ætt-
arsaga — stóð á titilsíðu. Þar
með var gefið til kynna, að
framhalds væri að vænta. Nú er
það komið og heitir Huldufólkið
í hamrinum. Og enn má vera að
framihalds sé von.
Eiríkur byrjaði dável með |
kirkjunni í hrauninu. Gegnum
viðlvaningslegan óihroða ghtti
hvarvetna í veðraðan, en ósvik-
inn málm. Höfundurinn færðist
þó ekki meira í fang en svo, að
saga hans bar með sér flest ein-
kenni íslenzkra skemmtisagna.
En að öllu samianlögðu mátti —
þrátt fyrir allt — spá vei fyrir
höfundi. Hann átti að geta
hafið sig úr því lága sæti, þar
sem hann ihafði vogað að tylla
sér, upp í hærri flokk, því hann
ásannaðist að vera gæddur
þeirri frásagnargleði, sem er
frumhvati að sögu.
Nú, þegar önnur bók Eiríks er
komin fyrir almennings sjónir,
er útséð, að hann hefur ekki
kært sig um að hækka flugið. f
stað þess að reyna að vera raun-
verulegur rithöfundur 'lætur
hann nægja að skipa dável sœti
sitt í skemmtihöfundaflokknum.
Það er gamla sagan: að vilja
heldur vera æðsti maður í litlu
þorpi en næstæðsti maður í Róm.
Við því er raun'ar ekkert að
segja. Það er einkamlál höfund-
arins. Aðeins kann að vera
nokkur ráðgáta, 'hvers vegna
höfundur lætur undir höfuð
'leggjast að virkja þá hæfileika,
sem hann er gæddur, og nytja
þá þekking, sem honum gæti að
gagni komið í sköpun sinni.
Hulduifólkið í hamrinum er
lífsreynslusaga í gömlum stíl:
Roskin kona, búsett á Eyrar-
bakka, er í þann veginn að
Uytjast austur í fæðingarsveit
sína (í Vestur-Skaftafells-
sýslu?).
Sonur hennar, ungur maður,
sem hún hefur var'la augum lit-
ið, síðan hann var barn í vöggu,
af þv'í hann var þá tekinn í fóst-
ur frá henni, er kominn að
sækja bana.
Þá daga, sem bann stendur
við á Bakkanum, segir hún hon-
um sögu sína að undanskildu
Framhald á bls. 24
Jóhann Hjálmarsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
Veðurhljóð þjóðlífsins
Ungur ihöfundur er eins og
persónugerð andstæð-a Sitöðnun-
arinnar. Hann er að breytast frá
degi til dags, skipta um skoðun,
jafnvel án þess hann viti af því
sjálfur, veröldin er sífellt ný
fyrir sjónum hans. Og þá er ekki
svo auðvelt að taka upp þráðinn
frá í gær eða fyrradag eða dag-
inn þar áður og skrifa alltaf í
sama dúr. Höfundurinn er
orðinn annar maður heldur en
hann var fyrir mánuði eða ári,
og leiðir þá af sjálfu sér, að ihann
forfærir með sér sögupersónur
sínar: þær taka stakkasikiptum
með honum.
Fyrir kornungan rithöfund er
það í rauninni risafyrirtæki,
VÍBÍndaaifrek, að setja saman
hlutgenga skáldsögu. Það er
eims og að kortleggja heila
álfu. Ekki er þá að furða, þegar
um slíka frumsmíð er að rœða,
þó landamæri stangist á og
skæklar og drattihalar lendi jafn-
vel atveg út úr kortinu.
Raunsæishöfundarnir má't'tu
kenna á þessu í gamla daga. Þá
var 9V0 nærtækt að 'bera skáld-
verkið saman við veruleikann á
'líðandi stund.
f nútím'askláldsögu eins og
Vetrarbrosi, er hægara að dylja
misfellur á samskeytuim, þar eð
nú á tímurn er auðveldara að
skjóta sér á bák við það yfir-
varp, að þetta sé aðeins skáld-
skapur og hlutirnir „eigi að vera
svona“.
Víkjum þá að bakgrunninum,
sporum annárra höfunda í verk-
inu. Bókmenntaifræðingar
nítjándu aldar leituðu höfundar-
ins á hak við verkið. Nú þykja
það úre'lt vLsindi. Hins vegar
freistast fólk enn til að rýna í
álhri'f frá eldri höfundum í hvert
sinn, sem nýr höfundur kemur
fram á sjónarsviðið. Slík leit er
forvitnileg ekki aðeins vegna
sénhvers nýs höfundar, heldur
all't eins vegna hins, að þannig
má gileggst greina sjálfan undir-
Þorsteinn Jósepsson:
Harmsögur og hetjudáðir.
Myndskreytingar: Hringur
Jóhannesson, listmálari.
Bókaútgáfan Örn og Örlygur
h.f. Reykjavík 1967.
ÞORSTEINN Jósepsson var Lengi
með svipmestu blaðamönnum
landsins. Hann var mi'kill fierða-
maður; greinar hanis og lijós-
myndir bera ást hans á landinu
fagur.t vitni. Það er því engin
furða, að seinasta bókin, sem
hann bjó sjálfur ti'l prentunar,
sfcuii heita rammíslensku nafni,
sem segir meira en rnörg orð um
efni hennar: Harmsögur og
hetjudáðir í sitórhríðum á fjöll-
um uppi.
Hvaða íslendingur heyrir ekki
hin myrku veðurhljóð þjóðlífs-
inis, þegar hann les þetta bókar-
heiti? Og hvaða íslendingur
hefur ekki áhuga á slíku lestr-
arefni?
Bókin hefst á kafla, sem nefn
ist Leit að rjúpnaskyttu, og seg
ir hann frá leitkmi að Jóhanni
Löve, sem eins og flestir muna,
týndist í Skjaldbreiðarhrauni
fyrir tveimur ánum. Vel fer á
því, að hefja bókina á þessari
greinargóðu lýsingu, sem sýnir
okkur glögglega að enn enu til
þrekmenni á íslandi; það er
ekki einungis fortíðin, sem hef-
ur einkarétt á því að eiga hetj-
rr: þær er i þegar vej er að gáð
mitt á meðal okkar. Einnig fræð
ir þessi kafli okkur um björg-
unarstörf nútímans; ætli það
hefði ekki einhvern tíma komið
í góðar þarfir að geta sent þyrl-
ur inn á heiðar og fjallvegi til
að tína upp menn í nauðum
stadda?
Þorsteinn kemur víða við í
bók sinni; hann ritfjar upp lítfs-
baráttu og hjátrú liðinna alda
jafn'framt því sem hann niefnir
okkur dæmi úr nútímanum. Við
kynnumst fjölda manna og
kvenna, ýmist með beinni frá-
sögn höfunidarins sjálfs atf rauin-
um þeirra, eða viðtölum, sem
hann hetfur átt við þau á blaða-
mennskuferli sínuim.
Margt veuður minnisstætft úr
þessari bók, og má netfna Ör-
lagaþátt úr ævi Helgu frá Vík;
Gekk í berhögg við álögin; og
Með lík í lestinini og átján hunda.
Allir eru þættir bókarinnar fyr-
ir margar sakir forvitnilegir, og
blaðamennska höfundarins er atf
því tagi, að hún reyniist trú-
verðug. Hann er varkár og um-
hyggjusamur gagnvartf fólki, sem
örlögin hafa leikið grátt. Hann
fer aldrei að mönnum með
bægslagangi, reynir í staðinn að
skilja þá, og sýna þeiim saimúð,
og þanmg fær hann mun fleira
að vita en algengast er að frá-
sagnir í blöfflum segi okkur frá.
Einhverjir menn hatfa verið að
tala um það í blöðunum, að
blaðamennska geti hatft bók-
menntalegt gildi. Þetta er að
vísu óskhyggja hjá sumum, en
í bók Þorsteins Jósepssonar er
að finna blaðamennsku, sem í
heiil'd skapar þann andlblæ og þá
spennu fnásagnarinnar, að les-
andi verður fyrir sömu
áhriifum og í samfylgd glóðs
rithöfunidar. Góður blaðamaður
er alltatf góður rithöfundur, svo
má deila um það endalaust hvað
sé gott og slæmt.
Einkenni Þonsteins Jósepsson-
ar sem góðs rithöfundar koma
skýrit í ljós i löngum katfla, sem
kallast Vetrarangiur á Holta-
vörðuheiði. Þorsteinn bregður
sér í gervi fiæðiffnannsins, rifjar
upp sagnir um hrakninga og
slysfarir á þessari frægu heiði
um leið og hann eykur við heim
ildum um sjálfan sig, og segiir
samtímasögur, sem vanpa Ijósi
á andstæðurnar í lífi fyrri tíð-
ar manna og þeirra, sem einnig
lenda í villum á dögum geitm-
skipanna.
Þegar Þorsteinn var 16 eða 17
ára, fór hann í fyrsita skipti norð
ur yfir Holtavörðuheiði. Erindi
hans var að sækja brúna hryssu,
sem faðir 'hans hafði keypt í Mið
firði. Á heimleiðinni rak hann
Brúnku á undan sér suður heið-
ina vegna þess að færð var ekki
góð: „En þegar komið var suðuirá
heiðina, þar sem hún er hæst, og
Brúnka sá, að Norðurland, henn
ar gamla heimkynni, var að
hvenfa, greip hana alllt í eiruu
heimþrá. Hún sneri sknydilega
við, sveigði út atf götunni og tók
á sprett á leið til síns fyrri
heima.
Þótt ég væri vanur göngum
og hlaupum á þessum árutn, var
mér ljóst, að ég var ekki hest-
frár. En þarna hafði ég engan
umhugsunartímia, heldur brá á
sprett eins og Brúnka til að
reyna að komast í veg fyrir
hana. Ef hún sliyppi úr greipum
mér þarna, myndi það kosta mig
tveggja daga ferð á eftir henni
norður í Miðtfjörð, og síðan aðra
tvo daga suður yfir heiði. Það
væri meira en erfiðið ei'tt, það
Þorsteinn Jósepsson.
yrði hneisa, sem ég fengi ekki
undir risið.“
Þarna segist Þorsteinn hafa
hlaupið harðast á ævi sinni, enda
náði hann Brúnku; hryssan lenti
í skatfli og sat þar föst. En þesisi
litla saga er ein af mörgum í
bók Þorsteins, sem sanna getu
hans til að draga upp fróðlegar
myndir úr lífi sínu og annarra.
Þessarar gáfu nýtur bók hans,
verður lesanda sú skemmtun,
sem lýsir í gegnum hríðina, dap
urleik harmsagnanna.
Hringur Jóhannesson, lisbmál
ari hefur gert blýantsteikningar
í bókina. Þær njóta sín veL, eru
yfirleitt vel gerðar, þótt sumar
beri þess merki, að Hringur er
ekki vanur að fást við mynd-
skreytingar. En það er ánægju-
legt að hlutgengur liðlsmaður
bætist í fámennan hóp islenzkra
bókaskreytingamanna.
Útl'it Harmsaga og hetjuidáða,
er einstaklega vandað, þannig að
hún er með glæsilegustu bókum
á þessu ári. Það er alltaf gleði-
efni að geta sagt þau tíðindi um
bók, að hún sé þannig úr garði
gerð, að það auki hróður bóka-
gerðar í landinu.
Jóhann Hjálinarssou.