Morgunblaðið - 01.02.1968, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. FEBRÚAR 1966
Finnbogi Guðmundsson:
Stöðvun hraðfrystihúsanna
Undanfarna daga hefur mikið
verið rætt um stöðvun fyrstiiðnað-
arins og hefur margt af því bent
til þess, að ýmsir af þeim, sem
þar hafa komið við sögu, hafi haft
takmarkaða þekkingu á málunum
og oft rangt mat á aðstæðum og
jafnvel óvild í garð frystihúsaeig-
enda samtaka þeirra og stjórnenda.
í leiðara Morgunblaðsins, mið-
vikudaginn 24. janúar, var vinsam-
leg ábending til okkar, sem erum
i forsvari fyrir samtökin, að við
gerðum ekki nægilega grein fyrir
sjónarmiðum okkar og rökum fyr-
ir því, að við neyddumst til þess
að stöðva framleiðslu svo algjört,
sem raun varð á.
Ég vil gjarnan játa það, að æski-
legt væri að geta upplýst almenn-
ing sem mest um frystiiðnaðinn og
au vandamál, sem eru á vegi hans
hverju sinni, svo þýðingarmikill er
hann fyrir afkomu allrar þjóðar-
innar. Ekki verður það umflúið, að
velgengni eða erfiðleikar frystiiðn-
aðarins hljóti að hafa áhrif á af-
komu flestra eða allra borgara
þjóðfélagsins, en þar sem hér er
um framleiðslu- og sölusamtök að
ræða, sem skipuleggur og selur alla
frystiframleiðslu aðila þeirra, sem
að samtökunum standa, er oftast
nauðsynlegt að gæta varfærni um
upplýsingar á hinum ýmsu mörk-
uðum hverju sinni. Þótt kaupendur
gefi oft miklar upplýsingar um
markaðsstöðuna, hverju sinni, verð
um við þó að vita enn betur, og
reynum það a.m.k.
Ég skrifaði grein I Morgunblað-
ið í september s.l. og gerði þar
grein fyrir erfiðleikum sjávarút-
vegsins, eftir því sem þeir voru þá
þekktir og náðu yfir það, sem þá
var liðið af árinu 1967.
Afkoman á árinu öllu er nú að
mestu þekkt. Ég hefi nú nýlega
lesið yfir þessa grein mína frá því
1 september, og komizt að raun um
að allt, sem ég sagði þar, reyndist
satt og rétt og því miður ekki of-
mælt um erfiðleikana.
Þar sem ég geri ráð fyrir, að
mörgum muni finnast einkennilegt
að saman fari erfiðleikar við öfl-
un fiskjar og þar af leiðandi minni
framleiðsla hjá okkur og söluerfið-
leikar og lækkandi verð á afurðum
finnst mér rétt að minna á kjarna
vandamálsins, eða þær ytri að-
stæður, sem hér er um að ræða.
Undanfarin ár, 1963—1964—1965,
og fram á mitt ár 1966 var mikil
eftirspurn eftir flestum fiskafurð-
um. Ástæður til þess voru, að afli
hjá flestum fiskveiðiþjóðum hafði
farið ört minnkandi, en jafnframt
aukin fjölbreytni 1 nýtingu aflans,
sem varð til þess að neyzlan fór
vaxandi, og þar af leiðandi aukin
eftirspurn og hækkað verð. Á þessu
tímabili hefur verið frekar frið-
sælt, ófriðarhættan ekki alvarleg.
Stórþjóðirnar gátu því leyft sér að
draga úr vígbúnaði, en létu í þess
stað mikla fjármuni í stor og full-
komin fiskiskip og fljótandi fisk-
vinnslustöðvar. Stórfelldast hefur
þetta verið hjá Sovétríkjunum og
Japan, en einnig er um miklar að-
gerðir í þessa átt hjá Bretum, Þjóð
verjum, Frökkum, Spánverjum,
Portugölum, Pólverjum og fl. Þess-
ir stórkostlegu fiskiflotar hafa svo
spanað um öll heimsins höf og mok
að upp ógrynni fiskjar, og yfirfyllt
þá takmörkuðu markaði, sem fyrir
voru. Afleiðingin er of mikið fram
boð og lækkandi verð. Þetta hefur
komið harðast miður á freðfiskin-
um.
Ef afkoma útflutningsatvinnu-
vega okkar og efnahagsafkoma á
síðastliðnu ári hefði verið athuguð
til hlítar í septemer, sem auðvelt
hefði verið, og sjá má af því hvað
mér tókst að draga upp rétta mynd
af ástandinu í septembergrein
minni, sem þó varð að byggjast á
tiltölulega takmörkuðum athugun-
um. Þá hefði einnig verið hægt að
gera sér mjög rétta mynd af efna-
hagsafkomunni og efnahagsstöð-
unni, þá strax.
Ef þessar athuganir hefðu verið
gerðar ítarlega og samvizkusam-
lega, þá hefði komið í ljós, að rétt
hefðiverið og nauðsynlegt, að leið-
rétta gengisskráninguna sem næst
25% gengisskráninguna sem næst
ember s.l.
En vegna þess að staða útflutn-
ingsatvinnuveganna fór enn mjög
versnandi, vegna óhagstæðrar veðr
áttu og aflaleysis, og enn frekara
verðfalls afurðanna, og síðast en
ekki sízt gengisfelling sterlings-
pundsins, sem hafði mjög mikil á-
hrif á að auka á efnahagserfið-
leika okkar Þá þurfti jafnframt
annarra ráðstafana við. Það er of
mikið mál og flókið, að fara nánar
út í þessi atriði hér. En hver sem
hefur til þess þekkingu og vilja
getur sannfærst um þessi sannindi.
Það er því alveg augljóst nú, og
hefði átt að vera það strax, að
gengislækkun sú, sem framkvæmd
var í nóvemberlok sl., var hvergi
nærri nægileg til þess að leið-
rétt það, sem með þurfti. Gengis-
ísl. krónunnar hefði sennilega þurft
að vera helmingi meiri, ef hún ein
átti að nægja. Ég lét þessa skoðun
í ljós rétt eftir að gengislækkunin
var framkvæmd í vor í áheyrn
Gylfa Þ. Gíslasonar ráðherra og
Jónasar Haralz efnahagsráðunautar
en þeir tóku það ekki til greina.
Eftir að hafa hlustað á útvarps-
umræðurnar s.l. nóvember, um van
traust á ríkisstjórnina, var mér
Ijóst, að bæði sérfræðingar ríkis-
stjórnarinnar, svo og ráðherrarnir
og alþingismennirnir, sem tóku
þátt í umræðunum, höfðu ekki gert
sér grein fyrir þvi, hvaða áhrif
lækkun sterlingspundsins hafði haft
á afkomu okkar íslendinga til hins
verra. Virtist jafnvel svo, sem sér-
fræðingarnir og ráðherrarnir, hefðu
ruglað saman gengislækkun sterl-
ingspundsins og íslenzku krónunn-
ar, og teldu þær gjörðir verka I
sömu átt, til hagsbóta fyrir útfltun-
ingsatvinnuvegina. Er furðulegt að
gáfaðir og hámenntaðir menn
skyldu ekki hafa gert sér grein fyr
ir jafnaugljósum staðreyndum.
Efnahagsstofnunin hefur nú loks
lokið við að athuga afkomu frysti
húsanna, og komizt að þeirri niður-
stöðu, að útilokað sé, að þau geti
greitt það hráefnisverð og kostnað,
sem óumflýjanlega þarf að greiða,
með tekjum þeim, sem hugsanlegt
er að fáist út úr markaðsverði
afurðanna á þessu ári, og vantar
þar mörg-hundruð milljonir króna
til. Þó hafa þeir metið markaðs-
aðstöðuna mun djarfar en við höf
um þorað að gera.
Þessar athuganir hagfræðinga
Efnahagsstofnunarinnar eru byggð
ar á raunverulegri rekstrarafkomu
þeirra frystihúsa, sem störfuðu á
árinu 1966, og er síðan framreikn
að á árið 1968. Afkoma frystihús-
anna á árinu 1967 hefur enn ekki
verið athuguð af þeim, og ekki held
ur bókfærslulega af okkur. En þar
sem það er vitað, að afkoman var
mjög slæm á árinu, eða að ég áætla
ekki undir kr. 2 milljónir tap á
hús að meðaltali, er augljóst, að
skuldasöfnunar fáist í föst lang-
veruleg áhrif á afkomumöguleika
til hins verra á þessu ári. Vaxta-
byrðin hefur aukizt um kr. 160-
180 þúsund á hús að meðaltali, og
greiðsluerfiðleikar hafa vaxið mjög
mikið, þótt nokkur hluti þessarar
skuldasöfnunar fáist í föst lang-
tímalán, sem ekki verður komizt
hjá.
í leiðara Alþýðublaðsins mið-
vikudaginn 24. þ.m. var deilt hart
á okkur frystihúsamenn fyrir að
stöðva rekstur nú um áramótin, sér
Freiburg, 30. jan. — NTB
WALTER Scheel, fyrsti þróunar
málaráffherra V-Þýzkalands, var
í dag útnefndur formaffur Frjáls
Iynda demókrataflokksins, eina
stjórnarandstöffuflokksins í v-
þýzka Sambandsþinginu. Scheel
tekur viff af dr. Eric Mende, sem
dró sig í hlé til þess aff geta
helgaff sig kaupsýslu. Dr. Mende
var varaforsætisráffherra í sam-
steypustjórn Ludwig Erhards:
stjórn Kristilegra demókrata og
Frjálsra demókrata.
Við formannskosninigarnar í
dag hlauit Scheel 216 atkvæðd af
251 mögulegu. Átta greiddu at
kvæði á rnóti og 24 sátu hjá.
Frjálsir demókratar berjast nú
fyrir tilveru sinni, en flokkurinn
á á hættu að þurrkast igjörsam
staklega var það talið vítavert, af
forraðamönnum þeirra 20 frystihús
sem höfðu haft góða afkomu, eins
og mig minnir, að það hafi verið
orðað. Þar sem ég geri mér vonir
um, að það fyrirtæki, sem ég
stjórna, sé í þessum flokki, finnst
mér rétt að gera grein fyrir mínu
viðhorfi, og þá um leið þeirra ann-
arra, sem þar eru í sama báti.
Frystihísin munu vera um 90 á
öllu landinu. Þar af munu 68 hafa
starfað á árinu 1966, hin ca. 20-30
höfðu gefizt upp fyrir það ar,
vegna greiðsluþrots, með ýmsu
móti, og yfirleitt komizt í
eign ríkisins, eða ríkisstofnana. Af
þessum 68 frystihúsum voru 20,
sem höfðu lítilsháttar hagnað. Þó
ekki nægilegan til þess að greiða
arð af framlögðu fé eigenda. 28
frystihús koma út með mjög mikið
rekstrartap. Hin, sem eftir voru,
með stórkostlegt rekstrartap. Þau
frystihús, sem með einhverju móti
gátu náð út greiðslugetu eða til-
trú, héldu áfram starfsemi sinni,
þrátt fyrir augljóst tap. sem hef-
ur numið 2 milljónum króna á hús
að meðaltali Þetta var gert af þegn
skap við fólkið, sem hafði bund-
ið afkomumöguleika sína við þenn
an atvinnuveg, og þjóðfíélagið í
heild, í trausti þess að athugunum
þeim, sem voru á döfinni, yrði
hraðað, og ráðamenn þjóðarinnar
framkvæmdu fljótlega leiðréttingar
sem yrðu til þess að afkoman yrði
viðunandi. Af þessum 20 beztu
frystihúsum voru aðeins eftir 12
um síðustu áramót, 8 höfðu orðið
að hætta vegna greiðsluþrots, mis-
jafnlega snemma á árinu.
Nú er það svo, að landslög og
siðferðislegt lögmál banna afdrátt-
arlaust einkaaðilum að tapa vísvit-
andi fjármunum annarra aðila. Ég
held, að við 12, sem þraukuðum
út árið, þurfum ekki að biðja einn
eða neinn afsökunar, þótt við stöðv
um fyrirsjáanlegan taprekstur fyr-
irtækja okkar, áður en fjárhags-
staða þeirra er orðin þannig, að
óumflýjanlegt er að við verðum
svikarar við þá, sem hafa sýnt
okkur tiltrú. Eða ætlast ritstjóri A1
þýðublaðsins til þess, að við höld
um áfram starfsemi, þar til verka-
fólkið, sem hjá okkur vinnur, neyð
ist til þess að ganga út af vinnu-
stað, vegna þess að það hafði ekki
fengið greitt umsamið kaup í 2-5
víkur, eins og dæmi munu til. Vilja
þeir herrar, sem þannig hugsa,vera
í sporum þess fólks, sem neyðist
til þess að yfirgefa vinnustað, eft-
ir að hafa unnið kauplaust I marg-
ar vikur, og fara út. í atvinnuleysi
eða á annan vinnustað og fá þar
svipaða útreið?
Vegna þeirrar deilu, sem upp hef
ur risið milli S.H. og Bæjarútgerð-
ar Reykjavíkur út af afgreiðslu-
stöðvun á fiskumbúðum, sem nær
til allra frystihúsa, er þetta að
segja í stuttu máli.
Heildartap BÚR til ársloka 1966,
mun hafa numið nm 130 milljónum
króna, er það vegna útgerðar og
fiskverkunar. Enginn ber brigður
á, að stjórnendur BÚR hafa verið
og eru prýðismenn og staifi sinu
vaxnir, en þrátt fyrir það, hefur
verið tap á rekstri fyrirtækisins.
Að mínu mati má rekja þetta til
tveggja meginástæðna:
lega út í þingkosningunum næsta
ár.
Mesti keppinautur flokksins er
fllokkur hægrisinnaðra þijóðernis
sinna (NPD), en næstu kosning
ar munu skera úr um hvort það
verður NPD eð,a Frjálsir dernó-
kra.tar, sem verður þriðji flokk-
urinn á þingi, við hliðina á
Kristilegum demó,krötum og
Sósíaldemókrötuim.
Sdheel álítur, að Frjálsir demó
kratar hafi mikla möguleika á
að treysta aðstöðu sína í stjórn-
mála,heimi V-Þýzkalands í næstu
kosningum, þar sem kjósendur
muni greiða þeim atkvæði í mót-
mællaskyni vió hina miklu sam-
steypu Kristilegra og Sósialdemó
krata.
í fyrsta lagi hefur rekstrargrund
völlur bolfiskútgerðar og fiskverk
unar verið mjög veikur, og oft á
tíðum óviðunandi. Hefur það að
sjálfsögðu orsakað tap hjá BÚR,
sem flestum öðrum.
f öðru lagi hefur það ýtt undir
rg aukið hallarekstur BÚR, um-
fram flest önnur sambærileg fyrir-
tæki, að stjórnendur fyrirtækisins
hafa ekki og geta ekki tekið sjálf-
stæðar ákvarðanir um rekstur BÚR,
nema að t akmörkuðu leyti, þar
sem þeir eru háðir vilja og duttl-
ungum þeirra stjórnmálaflokka,
sem þeir eru raunverulega fulltrú-
ar fyrir.
Það er alkunnugt og viðurkennd
staðreynd, að rekstrarmarkmið
stjórnmálaflokkanna með BÚR
byggist fyrst og fremst á atvinnu-
bóta-sjónarsviðinu, óháð afkom-
unni Það er ekki meginatriðið með
rekstri BÚR, að fyrirtækið skili
hagnaði, en án slíks sjónarmiðs
gæti ekkert einkafyrirtæki þrifist.
Það er galli við bæj arútgerðir að
stjórnendur fyrirtækjanna eru full-
trúar sfjórnmálaflokkanna, sem
hafa valið þá, en ekki borgaranna
sjálfra, sem verða að koma til með
að greiða tapið.
Ég þekki fyrirhyggju stjórnenda
BÚR það vel, að það.er sannfær-
ing mín, að ef þeir hefðu ætlað
að halda áfram rekstri hraðfrysti-
hússins, þá hefðu þeir verið búnir
að tryggja sér nægar birgðir af
umbúðum í tæka tíð. Það er greini
legt að önnur öfl og annað mark-
mið felst á bak við aðgerðir út-
gerðarráðs BÚR gegn SH., heldur
en knýjandi þörf á að halda gang-
andi hraðfrystihúsi, sem sannan-
lega er rekið mið milljónatapi.
Um þátt sérfræðinga (haffræð-
inga, viðskiptafræðinga o.þ.h.) í
ÁTTATÍU ára er í dag 1. febrú-
ar, Helgi Daníelsson, Iaugar-
vegi 27, Siglufirði.
Hann er fæddur 1. febrúar
1888 í Austur-Húnavatnssyslu,
en er annars Skagfirðingur í bað
ar ættir, sonur hins kunna pósts
Daníesl Sigurðssonar á Steins-
stöðum og Sigríðar Sigurðar-
dóttur frá Víðivöllum. Bjó hann
á ýmsum stöðum í Skagafirði
framan af ævi, síðast að Sléttu
í Fljótum, en fluttist til Siglu-
fjarðar um 1930, og hefur búið
þar óslitið síðan, þótt stundað
hafi hann að nokkru búskap í
öðru héraði um stund og öðrum
þræði.
Mest orð hefir farið af Helga
sem hestamanni og ferðamanni,
enda á hann ekki langt að sækja
dálæti á góðum hestum og dugn
að og útsjónarsemi í ferðalögum.
Var faðir hans, svo sem áður er
sagt, Daníel Sigurðsson, póstur,
en af honum og ferðalögum hans
er sagt skilmerkilega í Söguþátt
um landpóstanna. Helgi hefur og
sjálfur oft komizt í hann krapp-
an í hinum mörgu vetrarferðum
sínum fyrr á árum, svo sem
skráðir þættir eru til um. Hef-
ir það þá oft komið sér vel og
bjargað lífi hans og annarra,
að þrátt fyrir kapp hans og á-
ræði í ferðalögum, hefir forsjá
og fyrirhyggju aldrei verið varp
að fyrir borð, þar sem hann hef-
málefnum atvinnuveganna, hlýt-
ur það að vekja bjóðarathygli, að
allur hinn mikli fjöldi þessara
manna, sem starfa hjá hinu opin-
bera í Seðlabankanum. Efnahags-
stofnuninni, Hagstofunni og Stjórn
arráðinu, hafa hvergi látið opin-
berlega þá skoðun í ljós, að þeim
þyki það athugavert, að haldið
skuli áfram taprekstri opinberra
fyrirtækja, eins og t.d. bæjarútgerð
um. sem munu liklegast hafa ver-
ið reknar með 3-400 millj. kr. tapi
til ársloka 1966, og eru þetta þó
aðeins þrjú fyrirtæki, En á sama
tíma finnst þessum ágætu sérfræð-
ingum, og eru þeir ósparir á að
setja fram þær skoðanir sínar, sjálf
sagt, að lögð skuli niður einkafyr-
irtæki, sem hafa staðið sig mun bet
ur við erfiðar aðstæður, þar sem
þau standa nú höllum fæti vegna
þeirrar neikvæðu þróunar, sem orð
ið hefur innanlands sem erlendis.
Álíta þessir sérfræðingar það
fræðilega æskilegra að betra sé að
halda áfram stórtaprekstri í opin-
berum fyrirtækjum og jafna því síð
an þegjandi og hljóðalaust á bæjar
búana, eða skapa einkafyrirtækj-
um, sem hafa sýnt betri útkomu,
réttan starfsgrundvöll, vegna
breyttra aðstæðna? Það kann að
vera , að hraðfrystihús landsmanna
séu orðin of mörg, en það breytir
ekki þeirri staðreynd, að vegna
þjóðarinnar, verður að starfrækja
meginþorra þeirra. Þjóðin, sem
heild, fer ekki í neinar grafgötur
um það, að fyrirtækin í einkarekstri .
hafa verið farsælli og skilað henni
jákvæðari árangri, heldur en hin
opinberu. Það vitum við einka-
rekstursmenn. Þess vegna gefumst
við ekki upp, þrátt fyrir skilnings
leysi og takmarkaða raunhæfa þekk
ingu sérfræðinganna á atvinnumál-
ir ráðið ferð. Yndi er að hlusta
á Helga Daníelsson segja frá
hinu og öðru, sem á daga hans
hefir drifið í fjölmörgum vetrar
ferðum hans yfir fjöll og fim-
indi íslenzkra heiða og öræfa.
Er þá ekki laust við, að sum-
um, sem á hlýða og engir eru
ferða-og fjallamenn, finnist ferð
ir hans sumar hafa nálgsst svað
ilfarir, bótt allt hafi jafnan lán-
ast fyrir honum farsællega að y_
lokum. Svo sem að líkum læt-
ur af jafnmiklum ferðamanni og
Helgi er, hefir hann átt margan
gæðinginn um dagana, sem hann
hefir kunnað vel að meta og vel
með að fara. Er ekki örgrannt,
að hann hafi enn ánægju og
raunar yndi af þessum vinum
sínum og geti vel sprett úr spori,
þótt kominn sé hann á þennan
aldur, sem hann ber þó svo, að
ókunnugir myndu ætla hann að
minsta kosti 10 árum yngri en
hann er. Hann er fæddur fjör-
kálfur, glaðvær og orðheppinn
og hrókur alls fagnaðar í hverj-
um hóp. Rausn hans og höfð-
ingsskap er viðbrugðið og marg-
ir eru þeir, sem minnast ótalinna
ánægjustunda á heimili hans
fyrr og síðar. En Helgi Daníels- $
son fer ekki staðið einn í lífi
sínu og starfi. Hann kvæntist ár
ið 1919 Guðbjörgu Jóhannsdótt-
ur, ættaðri úr Skagafirði. Hún
hefir hvergi verið eftirbátur
manns síns í rausn og höfðings-
lund og vakið hvers mann traust
og virðingu, sem henni hefir
kynnzt, með ljúflyndi sínu og
hógværri rósemi. Þeim Helga og
Guðbjörgu hefir ekki orðið barna
auðið, en þáu ólu upp Daníel
Helgason, nú starfsmann flug-
þjónustunnar og gengu honum í
foreldra stað.
Son eignaðist Helgi áður en
hann kvæntist, Steinþór, útgerð-
armann á Akureyri.
Helgi Daníelsson er maður stað .
fastur í skoðunum, traustur og
hollur fylgismaður Sjálfstæðis-
flokksins um langan aldur.
Margir munu hugsa hlýtt til
Helga á þessu merkisafmæli.
Þakka margar ánægjustundir á
heimili hans og utan þess, þakka
drenglyndi hans, greiðasemi og
göfuglyndi og óska þess af heil-
um hug, að hann megi enn njóta
margra ánægjustunda á ókomn-
um árum yið hugðarefni sín.
E.L
Scheel lormaður
Frfúlsra demókrata
um.
Helgi Daníelsson
Siglufirði — áttræður