Morgunblaðið - 28.02.1968, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. FEBRÚAR 1968
5
A að endurskoða íslenzku
stjórnarskrána?
Umrœður á fundi Stúdentafélags H. í
Stúdentafélag Háskóla fslands
— SFHÍ — gekkst fyrir almenn
um umræðufundi um endurskoð-
un jtjórnarskrár fimmtudaginn
22. febrúar síðastliðinn. Fram-
sögumenn voru þrir Tómas Árna
son hrl., Þór Vilhjálmsson pró-
fessor og Jón Ögmundur Þor-
móðsson stud. jur. Fundarstjóri
var Björn Teitsson stud. mag.,
en fundarritari Sigmundur Sig-
fússon stud. med.
Fundurinn tókst vel, og urðu
fjörugar umræður. Verður nú
birtur útdráttur úr því, sem þar
kom fram:
Tómas Árnason hrl. rakti 1
upphafi kosningu og starfsleysi
stjómarskránefnda þeirra, sem
falið var að endurskoða bráða-
birgðarstjómarskrána sem við
höfum nú. Taldi hann samstöðu-
leysi stjórnmálaflokka hafa
hindrað framgang endurskoðun-
ar. Breytingar taldi hann eiga
að miða að tryggingu lýðræðis.
Vald forseta við stjórnarmynd-
anir væri aukið, en ALþingi væru
sett tímamörk um myndun meiri
hlutastjórnar, t.d. sex vikur.Ein
menningskjördæmi yrðu um land
allt, kosningafyrirkomulag yrði
als staðar meirifhlutakosning og
þingmönnum yrði fækkað. Rakti
hann síðan kosti einmennings-
kjördæma, tengsl þingmanna og
kjósenda ykjust, samstæður
meiriihluti væri líklegur á Al-
þingi, 2ja flokka kerfi myndaðist
á löngum tíma, en núverandi
kerfi taldi hann mundu leiða til
flokkafjölgunar í framtíðinni.Þá
mætti vænta ábyrgari stjórnar
og stjórnarandstöðu og jafn-
framt aukinnar virðingar þings-
ins. Deildarskiptingu ætti að af-
nema. Hæstiréttur ætti að skera
úr um kosningu og kjörgengi
þingmanna í stað þingsins nú.
Jafnrétti í byggð landsins vildi
hann tryggja með því að stjórn-
arskrárfesta breytingar á sýslu-
<og hreppsfélögum. Að lokum
taldi hann endurskoðun aðkall-
andi verkefni og lagði til, að
henni yrði lokið fyrir 1974.
'Þór Vilhjálmsson prófessor
taldi stjórnarskrána ekki nógu
ýtarlega. Nauðsyn endurskoðun
ar hugði hann ótvíræða, enda
hefði stjórnarskráin ekki verið
aðhæfð gerbreyttum þjóðfélags-
háttum. Heildarendurskoðun
hennar væri æskileg. ekki taldi
hann þó æskilegt að fara að
dæmi Svía og ætla sér að gjör-
breyta öllu, byggja ekkert á nú
gildandi stjórnarskrá. Við end-
urskoðun yrði að hafa í huga
byggðabreytingar og atvinnu-
háttarbreytingar meðal annars.
Vék hann síðan nánar að þessu
og ræddi fyrst um sjálfstjórn
héraða og kjördæmaskipan. í því
sambandi taldi hann m.a., að
að þingmanafjöldi kjördæma
ætti að fara eftir kjósendafjölda
þeirra. Atvinnuháttabreytingum
voru gerð ýtarleg skil, og taldi
hann þurfa ákvæði um hagsmun
asamtök í íslenzku stjórnarskrá
og benti á erlendar fyrirmyndir.
Þá lagði hann áherzlu á, að lýð-
næðislegra stjórnarhátt væri
gætt. Taldi hann nauðsyn á-
kvæða, sem aðhæfðu stjórnar-
hætti framiþróuninni. Stjórnméla
flökkar væru nauðsynleg tæki
gegn ofurvaldi embættismanna,
sérfræðinga og ríkisstofnana.og
taldi hann, að gera yrði þeim
skil í stjórnarskránni. Loks taldi
Þór enn unnt að gera breyting-
ar á stjórnarskránni í lýðræðis-
átt t.d. með því að heimila minni
hluta þingmanna að krefjast
þjóðaratkvæðagreiðslu.
Jón Ögmundur Þormóðsson,
stud. jur. sagði, að stjórnarskrár
væru tiltölulega ungt fyrirbæri
en nú hefðu flest, ef ekki öll
ríki heims, sett sér stjórnarskrá.
Þótt þær væru almennt eins kon
ar kjölfesta réttarkerfisins, yrði
að aðhæfa þær breyttu þjóðfél-
agi og breyttum heimi, og gilti
slíkt um íslenzku stjórnarskrána
en stofninn í henni væri frá 19.
öld. Við endurskoðunina væri
hendi næst að hafa hliðsjón af
þeirri stjórnarskrá, sem skyld-
ust væri hinni íslenzku, m.ö.o.
dönsku stjórnarskránni frá 1953.
Gerði hann síðan ýtarlegan sam-
anburð á þessum tveimur stjórn
arskrám. Vék hann sérstaklega
að deildas'kiptingu þinga og þjóð
aratkvæðagreiðslum. Leiiddi hann
margvísleg rök að því, að Al-
þingi ætti að vera í einni deild,
m.a. væri stjórnmálaleg samsetn
ing deilda nú orðin hin sama.
Þá rökstuddi hann m.a. það, að
heimila ætti % þingmanna að
krefjast þjóðaratkvæðagreiðslu
um lagafrumvörp, þó með viss-
um undantekningum, og hitt, að
þjóðaratkvæðagreiðsíu fær ætíð
fram um frumvörp til breytinga
á stjórnarskránni íslenzku. Þá
lagði hann ríka áherzlu á það,
að fyrirmynda og hugmynda um
æskilegar reglur endurskoðaðr-
ar íslenzkrar stjórnarSkrár væri
leitað í stjórnarsknám ríkja um
víða veröld, en ekki einungis
grannríkja. Þá þyrfti að fjölga
ákvæðum stjórnarskrár, hafa m.
a. ýtarlegri ákvæði um dóms-
valdið, sérstakan kafla um land-
ið á alþjóðavettvangi, stjórnar-
skrárfesta stjórnarskipunarvenj
ur, t.d. þingræðið, og grund-
vallarreglur stjórnskipunar, t.d.
regluna um jafnrétti allra fyrir
lögunum. Stefna ætti að því að
hefja heildarendurskoðun af
kappi fyrir 17. júní 1969 og
ljúka henni 1974, á 1100 ára af-
mæli fslanidsbyggðar, en þá væru
jafnframt liðin 100 ár frá gildis-
töku fyrstu íslenzku stjórnar-
stjórnarskrá ætti formlega að
vera hin sama, m.ö.o. stjórnar-
skrá lýðveldisins íslands, nr.33
17. júní 1944.
Að loknum framsöguræðum
hófust almennar umræðnr.
Björn Guðmundsson fulltrúi
yfirborgardómara tók fyrstur til
niáls. Kvað hann alla sammála
um ófullkomleika stjórnarskrár-
innar. Ákvæðin í hinni endur-
skoðuðu stjórnarskrá yrðu að
vera þess eðlis, að unnt væri
að framfylgja þeim. Vék hann
síðan að hinum þremur þáttum
ríkisvald’sins. Spyrja mætti hvort
ástæðan væri ekki til þess að
leggja forsetaembættið niður í
sinni núverandi mynd. Drap í
því sambandi á stjórnarskipan
Bandaríkjanna og Sviss. Forseti
sambandsráðsins í Sviss, er kos-
inn væri til eins árs í senn og
rálðherrastarfi, væri jafnframt
forseti sambandsríkisins. Deilda
skiptingu bæri að afnema og
fækka þingmönnum í 30—40. Þá
vantaði mörg ákvæði um dóm-
endur í stjórnarskrána.
Jakob R. Möller lögfræðing-
ur 'kvað deyfð hafa ríkt um
stjórnarskrármálið, og þakkaði
hann auk annarra stúdentafél-
aginu frumkvæði þess með fund
inum. Væri æskilegt, að aðrir
færu einnig af stað. Þingræði
taldi hann ekki hafa gefizt sem
skyldi hér á landi. E.t.v. væri
ekki rétt að leggja deildaskipt-
lingu niður, heldur hafa efri
deild öðruvísi skipaða en hina
neðri. Tvíflokkakerfi taldi hann
ekki styrkja lýðræðið. Ekkert
réttlæti væri í því, að strjálbýl-
ið fengi fleiri þingmenn hlutfalls
lega en þéttbýlið, þrátt fyrir
aðstöðumun. Loks vildi hann ýt-
arlegri ákvæði um dómstólana í
stjórnarskrána.
Ármann Sveinsson stud. jur.
átaldi sofandahátt í hinu stór-
brotna stjórnarskrármáli, og
væri ábyrgðin stjórnmálafor-
ingja. Vakti hann síðan atlhygli á
ályktun þjóðmálaráðstefnu Vöku
félags lýðræðissinnaðra stúdenta
um stjórnarskrármálefni og viss-
um tillögum Sjálfstæðismanna í
stjórnarskrárnefnd þ.á.m. hug-
myndinni um einn varaforseta,
t.d. forseta hæstaréttar. Hann
tók undir það með fyrri ræðu-
mönnum, að þjóðaratkvæða-
greiðslur ættu að vera tíðari hér.
Þá vildi hann og einmennings-
kjördæmi, en vildi úthluta 10-15
uppbótarþingsætum til jöfnunar
milli þingflokka, þannig að
smærri flokkar legðust ekki nið-
ur, enda væri tveggja flokka
kerfið e.t.v. ekki æskilegt.
Steingrímur Gautur Kristjáns
son fulltrúi bæjarfógetans í Hafn
arfirði taldi stjórnarskrármálið
ekki eiga að vera einkamál lög-
fræðinga. Ræddi hann um stjórn
málaflokka, sem í reynd væru
hér ein grein ríkisvaldsins.Stjórn
arskrárbreytingar ættu að hníga
í átt til samræmis við nýjar þjóð
lífshræringar og ný viðhorf. Þá
taldi hann að hlúa ætti að for-
setaembættinu og veita forseta
e.t.v. aukin völd. í því sambandi
mætti minnast á breytingar á
frönsku stjórnarskránni, en þær
miðuðu að styrkingu framkvæmd
arvalds.
Sveinn Guðmundsson verk-
fræðingur taldi framkvæmdar-
valdið of veikt hér, enda væri
lagaframkvæmd ábótavant. Á-
hrif embættismanna og sérfræð-
inga taldi hann sennilega orðin
fullmikil. Persónufrelsinu vék
hann nokkuð að, og loks taldi
hann, að gæta yrði vel við end-
urskoðun stjórnarskrár helgustu
mannréttinda.
Að loknum almennum umræð-
um tóku framsögumenn aftur til
máls.
Tómas Árnason taldi m.a. slæ-
lega lagaframkvæmd áhyggju-
efni. Lýðræði og tveggja flokka
kerfi gæti vel farið saman, og
hefði brezkt lýðræði þannig gef-
ið góða raun. Taldi hann á-
stæðu til að óttast ofur vald
þéttbýlisins, sem síðan hefði var
anleg og óheillavænleg áhrif á
þróun þjóðfélagsins, ef þingmann
afjöldi dreifbýlis og þéttbýlis
væri eingöngu byggður á at-
kvæðafjölda, en ekki væri tekið
tillit til aðstöðumunar. Þá kvað
hann menn ekki hafa skipzt eft-
ir stjórnmálaflokkum á fundin-
um, en stjórnarskrána taldi hann
eiga að setja fyrir þjóðina, en
ekki flokkana.
Þór Vilhjálmsson kvað athygl-
isvert, að grundvallarskoðana-
munur hefði ekki komið fram
hjá ræðumönnum. Taldi hann
þannig, að unnt væri að afnema
deildaskiptingu án mikilla
átaka. Þá taldi hann m.a., að
finna bæri leiðir til að gera lýð-
ræðið virkt í núverandi tækni-
þjóðfélagi.
Jón Ögmundur Þormóðsson
kvað ýmsar hugmyndir og til-
lögur hafa komið fram, og væri
vert að athuga þær við væntan-
lega endurskoðun stjórnarskrár
innar. Þá benti hann á kosti
hlutfallskosninga, sem tryggðu
m.a. alljafna aðstöðu smærri sem
stærri þjóðfélagshópa til aðeiga
fulltrúa á þingi. Einnig lagði
hann ríka áherzlu á jafnrétti
kjósenda í þéttbýli sem dreifbýli
í sambandi við þingmannafjölda.
reynst illa hér, en niðurstaða í
einmenningskjördæmakosningum
yrði stundum fremur ósanngjörn
svo sem ákveðin dæmi sönnuðu.
Þá sagði hann m.a., að þing-
mönnum væri ekki rétt að fækka
meir en um tíu, þ.e. í fimmtíu,
á meðan fjöldi þeirra hefði þing-
starfið í hjáverkum.
Fréttatilkynning frá Stúdenta
félagi Háskóla fslands — SFHÍ
GRENSÁSVEGIZZ - 24
130280-32262
UTAVER
Pilkington4s tiles
postulíns veggflísar
Stærðir 11x11, 7J/2Xl5 og 15x15
cm.
Mikið úrval — Gott verð.
OLIUMOL
Þau bœjar- og sveitarfélög, sem œtla að fá olíumöl nœsta sumar, þurfa
að hafa samband við okkur í síðasta lagi 15. marx vegna pantana
á vegolíu og amíni.
VÉLTÆKNI
Fossvogi við Reykjanesbraut
Pósthólf 238. - Sími 24078