Morgunblaðið - 20.03.1968, Síða 11

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. MARZ 1968
11
Hugleiðing um minjar í borg og bæ, ís-
lenzkt sjómannasafn og varðskipið Ægi
— Eftir Svend-Aagie Malmberg, haffræðing
HER á landi h>efur blæ oig stögu-
leguim minjum í borg í foæ ver-
iö sinnt minna en skyld'i. Van-
natksla í ,þeim efnuim bitasir víða
við. Nærtæk dæmi og afatm úr
ReykjaVík eru sfaðisetninig Mlorg
U'nbl aðshúas i'ns neðist í Grjóta-
þorpi, „y'fÍT>bygging“ Út’vegis-
bamkans fyrruim fsiandtibanka
.oig niðuirníðslan í Örfirisiey. Svo
er það gaimla sa.gan uma Steóla-
vörðuna og margt fleira. Við-
hiorfin til Við'eyjarstofu og Við-
eyjar standa till bót*a oig Ár'bæj-
arsaifn ber fagran votlt uim ár-
ve'kni og er flesituim miikið
ánægjuetfni að tooma þar á suim-
ard'egi. Nýlega 'hefur og netfnd
verið Skipuó á veguim Reyfcja-
víkuiribongar til að kan.na k'anfiis-
.bundið menningarlegt og fa<gur-
fræóilegt gildi húlsa og hverfa í
höfuðlbiorginni með væntan'lega
varðveizlu í einlh'vetrri mynd í
huga.
í næsta nágrenni við Reylkja-
vik er Hafnarfjörðiur. Þar hef-
ur gam'li bærin.n suimis staða.r
verið illa leikinn, og .meira virð
iist stanida til. Á ég þar einkuan
við staðlsetninigu ýmisisa stör-
hýsa neðst í bænum, s«m eru í
emgu saimræmi við næsta um-
hlverfi, svo ekfci sé minnst á það,
s>eim að s'jlá/va rg öt un n i nýju
(Fjarðargata) og sjónuim snýr.
Hamarinn, siam er bæjarprýði í
Jfafnartfirði, ’verður seun um-
luk'tur stódhýtsum sjáivarmtagin
o.g horfinn sjónum. Ftlensborgar-
skóli og Nunnuklausitriið virðast
mér aft-ux á móti þa.n'nig stað -
sett, að byggingar þessar flá niat-
ið sín otg setja svip á bæinn.
Sum hlverfi Hafniarfjjarðar eru
bœði fögur ag tálkn s'ins tíima,
otg ber að varð*veita þau og friða
eftir getu. Nýbyiggingar í þess-
um Wverfum skylidi aðlaga næsta
nágrenni, svo sviipmlótið fái bald
izt.
f viðlborfi okikar fistendinga tfl
erlendra ferðamanna hættir olkk
ut til að vanmeta mannanTia
h'andverk, en setjum allt okkar
trauist og hald á hveri, eldtfjölS
og jökla, að sögunum ógleymd-
um. Bkki sfcal stkilja orð mín
svo, að ég harrni það né laisti, en
ég vfl benda á, að mia.ngar ná-
grannaþjóðir okkar væru löngu
búnar að hagnýta sé 'bæ eine ag
Hafnarfjörð til að llaða að flerða
menn, útlenda s@m innlenda.
Göimtu h'verfin, hiölfnin, rey.ndar
ein bezta höfn land'sins, bæjar-
stæðið og naesta nó'gren-ni bæj-
arins, allt er það vel úr .garði
giert ag til þess fallið að geðijaist
ferðamönnum, ef nétt er á haM-
ið. Mér virðist ein.nig, að mtann-
legt W'f í þessuim bæ beri enn
nök'kurn skeimmtitegan vott lið-
ins tíima. Jafnframt eru milklar
framtkv.æimidÍT í landi bæjarins,
í Straumisvik, sem eiga vonandi
eftir að eflla bæjartflélagið og
raimbelta vi'ð flortóðina. Viðhorf
þessi breytast og ekfki, þó að hug
leiðing uim flerðamenin sé niður
felld, en aftur hugað að íbúum
sitaðarinis niú og siðar.
Ofanritað á að sjtáMsagðii við
utm ýmtsa staði aðra á íslandi, en
.Hafnartfjörður nýtuir aiftuT þétt-
.býliisin's á alfla vegu.
En snúum okkui nú að meg-
ineflni greinarin.nar, íslenzku
sjóminjasafni.
Sjómimjasatfn hefur að geyma
iminjar úr þeim þætti sögunnar,
sem að sjónum snýr og er í
tengsfum við hanm í daglegu lífi
og starfi. Eniguim getur dulizt, að
safn af þessu taigi er fisltendinig-
um næsta skylt. Landáfundir,
sjósókn, farmenniska, útgerð,
skipafélög, skipasmiíðar, land-
helgismál, haf- og fiskiran.nisókn
ir, björgun úr sj.ávarhíádka, halfn-
arartól, og öfll þau álhöld og hlut-
ir, tfrá skipuim til snæris og
öngla, sem tengd eru ófannefnd-
um sviðuim, eru liðir i sjóaninja-
siögu íslendmga. Hllu't'verk sjó-
min'jas'a/fn.s er eins og annarra
m'injatsafna að varðheita og
glœða álhuga fyrir sögu,, liist og
reynslu horfinna kynsilóða, saim-
tíð o'g framitíð itil ifamsældiaj:.
Söf.n af þessu tagi er að finna
með ölluim niágxannaþjóðum ofck
ar. Ofanrituð ’Skýrgreinin'g á
minjasafni er að s'jiálÚsögiðiu lei'k-
miannis.þankar.
Á íslandi er sjáivarútvegur
miegimstoð atvinniuiveganna og út
fluitni'ngisverzl'unarinnar. Stór-
iója á öðrum sviðum en þeim,
þar'f áhuga ungra manna og
kvenna á mláletfnuim haÆsins og
stu'ðfa að aukinni fræftelu á
þeim sviðmim, er haifið varða.
Væri eikki úr vegi að taka þessi
viðlhiorf til gatgruger&rar athug-
,unar í gaignfræðaiskóluim og
rmenntaskólum landlsins. Sjó-
.m'injasaifn er einn þöttur leiks-
ins og heflur þannig hlutfverki
að gegna á fslamdi, þessari stóru
og hrjóistrugu eyju í gjaifimild'u
hafi.
Tillögur um stofnun sjóminja-
S'atfms á ísiandi hatfa kiomið fram
áður. Kan.n ég að nefna tidlöga
þess efnis í 'grein í Morguriiblað-
inu á siða'stíliðnu ári (1967) eftir
& Wain í Kaupmannahöfn, var
hleyþt af stoklkunuim 1929 og
ktom til ReykjavSku'r 15. júlí
sama ár. Skipið er iþvi senn fer-
tugt og er fyrir margra hluit'a
sakir hið mierkasta. „ÆGIR“ er
iknúinn einni þeirri úrvals diesel
véia, siem gerðu garðinn frægan
hýá þehn í Höifn. Skipið er 590
brúttólestir að stærð ag allt hið
.vand'aðaBita, sem dæmia má af
langri ag mifciH'i niotkun þess.
Geta skal þegs, að danska haf-
rannsókna'skipið „DANA“, sem
var hleyipt atf stokkunum 1936,
oig m'aTgir kannast við hér, er
systurgkip „ÆGIS“. Ég hvorki
get né reyni að nekja sögu skips-
ims og að lýsa því til hfttar. Það
væri glotit og þarft verk einlftvers
siam á sjómum byggja, hefuir fest
hér rætur og mun fara vaxandi
nú á tímum markacSs/bandalla.ga,
og dregur hún til sín starflslið
þrlátt fyrir alla sjálflvirkni. Ekiki
sfcal lasta þá viðteitni. Sá hóp-
ur manna, sem stói.ndar verzlun
og viiðiákipti og önnur almenn
þj'ónu'stustörf, fer og ört vax-
andi. En fisilendi.ngar mega ekfci
gleyma halfinu og þ*v»í, sem í því
hrærist, né vanmeta aðrar auð-
lindir þess.
AtóimöM ag geim'faraöfld getur
ailt eins verið kemnd við haíið,
sivo mjög leggja þjóðirnar, stórar
'sern smáar, kaipp á að kanna
leyndardóma haifldjúpan.na. Það
er sem fyrri daginn vonin um
.betri aflkiotou, roeiri roat og önn-
ur lífsinis gæði, sero og vöM og
ibetri aðstaða í ófriði, sem hvet-
ur þjóðirnar til iláða. fislending-
ar verða að vera þ'á'tltttakendur
í þeiim leik og vinna að þeirn
v.erikefnum', sam þeir eiga tök á
að leysa, sem og er gert á hinuim
ýmsu sviðum. VerðuT nokkurra
atriða getið hér til áréttimgaT.
Við Verðum að vera undir það
.búnir að leita á fjarlælg fisfciroið
á stærri og betri skipuim en nú
gerizit, og geta v.eitt sjómön.num
ýmisa þá þjónustu á 'hafi úti, sem
er þeim nauðsyníleg eigi síður
en þeiro, sam í landi stonfa og
búa. Við eigum einnig að búa
ökkur undir að nýta aðrar þær
auðlindÍT en sj/á'vardýr, sem í
hafinu felatst, og jaifn'framt að
þroslka með okkur hugarfar
bóndanis í viahorfi okkar til
nyt'ja háflsins. Við aku'ltuim vera
minnug þess, að mennirnir
munu leita í æ ríkara mæli á
ihaf út til starfa ag búsetu og
þeir tíimar munu renna upp, að
þeir atlhaifna sig j'afnlt á og í legi
sem á láði.
ílatf- og fiiskirann/sóknir 1 sem
víðtækustfum sikilningi ber því
að eflla eftir mætti, og glæða
nýútskrifaðan arkitekt, Gunn-
ar Jónasison að nafni, en próf-
verfcetfni hans var einmitt sjó-
minjasatfn, staðsett á Seltjarnar-
nesi. f borgarnáði Reykjaiv'íkur
var ag síðastliðið ár flultt til-
laga um stofnun sjófiékalbúrs, en
það er annars eðlis en sjóminja-
safn. Þau geta þó verið í tengsl-
um hvort við annað.
Drög að sjóminjasa'fni er að
finna á Þjóðminjaisaifninu í
Reýkjaví'k, og ýmis byggðasöfn
hafa eirnnig upp á sitó; hvað að
þjóða í þessum efnum.
Á sjóminjasöfnum erlendis
eru Víða varðveitt skip í heilu
lagi, eins ag t.d. vtfkingaskipin
á N'orðurlöndum. Skipið
,,FRAM“, sem flutti Nanisen og
féflaga hans um Nbrður-íghafið
1893—1896 og Amundlsen til
SuðurskautglancCsins 1910, er
varðveitt í Osló, og líki ftekans
„KON TIKI“, sem bar Heyer-
dahl’. og félaga hans um Kyrra-
hatfið, er þar einnig að finna.
,,GJÖA“, skip Amund'sens á
ferð han.s um norðvestfurleiðina
gvokölluðu 1903—1905, er í &an
Fran'sisoo, og „DISOOVERY“,
sem m.a. flutfti Saott í flyrstu flör
hans til Suðunskautelandsins
1901—1902, er vi'ð ána Thems í
Londön. í SWkklhó'lmi er að
finna „GUSTAV VASA“. Og svo
mætti senniflega lenigi teflija.
Sum þegsara skipa eru sérstök
sö<fn eða satfnd'eildir, og þjóna
þannig tvenns konar hluflverki,
bœði sem safn og ®em satfngrip-
ir.
Nú kemur a ð því að atfhuga,
hvort við eigum eteki einmitt
skip, sam á skilið að verða þess
heiðurs aðnjótandi að vera visir
að sjóminjasafni. Skip það, sem
ég hetfi í huiga er varðskipið
„ÆGIR“, og mun ég reyna að
s'kýra þá hugmynd nánar.
Varðdkipið „ÆGIR“ var s'mdð-
að í skipasmlíðaistöð Burmeister
-tfkiiplherrans í fliota Land'helgis-
gæzliunnar, sem stfýrt hefur skip
ínu fyrr eða síðar.
„ÆGIR“ var flenginn hingað
til lands til gæzlu á landflr'eflgi
í'slands og hefur allt til þessa
dagis stundað verteetfni sitftf með
,prýði. Að auki hefur ákipið unn-
i'ð að bfjöngunarstförtfum, mann-
flutningum, sjómælingum og
Síðast en ekki sízt við hatf- og
fiisteirannsóknir. Við s.íðast
netfnda sviðið er nafn ,,ÆGIS“
ten.gt órjúfandi böndum, jatfnt
ihér heim'a sem ertendib. Þtáíttur
skipsins við SíMarleit og hinn
míkiH árangur hennar er víðs-
fraegux með landismlönnum.
„ÆGIR“ er kcminn til ára
sinna og mun nú ihafa lokið Mut
verki sínu. Vil ég leggja til, að
■skipið verði ekki selt til niður-
ráfls, en að það fái enn að þjóna
la.ndi og þjóð í liki sjóminja-
satfns. Skipinu steýldi l'eggija á
landi eða við land. Er vel við-
eigandi, að staður Sá sé í nám-
unda við atlhaifnafl'if við sjiáv-
ansíðu til að tenglja fortíð við
nútíð og gefa saifninu lif og
dýpri skilning. Elliðaárvog-
ur, sem ex í næsifla nágrenni við
Sunda'hö'fnina nýju, kemuT vel
ti'l greina, og getur safnið þá
verið í tengslum við Árbæjar-
safn, i'em er borgarsa'fn í Reykja
v'i'k. Nefna skal aðra staði í
þessu samtoandi eins og Seltjarn-
arnes, Skerjafjörð, Örifiriisey eða
eyjarnar úti fyrirs Reyfcja-
vík, sem eiiga vonandi eftir dð
verða friðland Reykvíkinga og
þéttbýlisins í kring. Safninu
mæt'ti. og velja stað í Ha'fnar-
firði.
Skipið sikaíl búa ýmtsum þeim
þálttum, sem snerta starfsemi
þesis. Er þar margs að gæta.
Fyrstf skipið sjálflt, s'em er fagurt
á að ltfta og vel gert, vélin, sem
er dæm'igerð, og annar útibúnað-
ur aHur. Ýmsu þyrfti e.t.v. að
breyta í upprunategt horif, eine
og t.d. brúmni, svo að „ÆGIR“
yrði tiá'kn síns trma. Aulka skal
við skipið tækjum, minjum ag
mynidum, í borðlsali, klefa, brú,
ran n'.só'k nagtofur, ganga ogönnur
hýbýli. Hvert svið, sem um ræð-
ir og tengt er sögu skipsins,
hefði sinn samastað. Ran'nBÓkna-
tækjum ásamtf myncíum ag
meiru yrði komið fyrir í rann-
sáknastofulm ag yfirlitf igefið ytf-
ir þennan merka þátft í storf-
semi „ÆGIS“. Öðrum verksvið-
um eins og 1 a ndlhelgi'ss törfum,
•björgun úr s'já'varftiálska, fllutning
um, siiglingafræðilegum viðhorf
um, störfuim í vélarrúmi, sijó-
roennsku, o.s.frv. steyldi lýrsa á
sama veg.
„ÆGIR“ yrði þannig fyrsti
visir að sérstölku sjómimj'a®atfni á
íslandi og roumdi vonandi efla
átframlhaldandi miynd'un sjóminja
safns á breiðum gruind'velli. Slfktf
satfn gæti svio verið sem dieild í
Þjóðlminjasafni fslandls eða sem
bongarsafn í Reykjavák.
Mér er ljóstf, að framkvæmd
þetasa mfáfls er bœði uimfamglsmik-
il og toastnaðargöm og ýmtsuim
vandkvæðu/m bundin. Legg ég
tiT, að orð'ræður hefj.ilst um mál-
ið og að fulltrúar Landlhieligis-
gœzlunnar og sérfiróðir menn uim
söfn, skip, viðlhald þeirra og í
öðrum „praktísk,um,“ atriðunn,
ásamt öðrum þeim, s«m tefija
sig haf'a eitth'vað ti'l mfálanna að
leggja, láti í ljós áflit sitft þar að
lútandi að gera „ÆGI“ að sjó-
minj'asaifni.
Sýning sú, sem hal'din verðuir
í vor undir heitinu íslendingar
og hafið, gæti e.t.v. orðið til
eflingar þeim huigmynduim, sem
hér var ilýst. Málimu verðuir
varla hreýft nema til kfomi aðifld
ríkis eða bæja að meira eða
minna leyti. Undirbúningsistoirf
ætti þó að vera unnt að vinna
með sjiái' fboðaliðsstarfi, bæði frá
einstafklin.gum, félagssamtökum
og stotfnunum. Ef liktegt þyteir,
að málið nái fram að garnga,
þarf að iáta hendur standa fram
úr erihum, áður en það er um
s-eiraan, en „Ægir“ hefur verið
au'glýstur tifl- sölu og verða tilíboð
opnuð í dag, miðvikudaginn 20.
marz. Þar með er ekki sagt að
„Ægir“ sé aftur, og fler það eftir
undirtéktum tillögunnar urn
að gera „Ægi“ að sjóminjaisafni.
Og i samræmi við ríka
hneigð okkar fislendinga til að
.minnast aills kyns tómamóta
mteð því að gera ofckur dagamun
skyldi miðað að því að opna saifn
ið almenniragi á 49. aMursári
„ÆGIS“, sem er 1969.
Marz 1968.
Svend-Aage Malmbeirg,
Aðalfundur
Hjarta- og æðaverndarfélags Reykjavíkur verður
haldinn í gyllta salnum Hótel Borg fimmtudaginn
21. marz næstkomandi kl. 20.30.
Dagskrá: Venjuleg aðalfundarstörf.
Að því loknu verður skýrt frá starfsemi rannsókn-
arstöðvar Hjartaverndar og sýnd kvikmynd frá
rannsókninni. Stutt erindi flytja Nikulás Sigfús-
son, læknir, Ottó Björnsson, tölfræðingur, Ólafur
Ólafsson læknir, og prófessor Sigurður Samúels-
son.
STJÓRNIN.