Morgunblaðið - 23.07.1968, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚLÍ 1968
Hernaðaríhlutun í Tékkdsldvakíu?
ASTANDIÐ í Tékkóslóvakíu
er komið á svo alvarlegt stig,
að margir telja, að Rússar
séu þess albúnir að grípa til
hernaðarlegrar íhlutunar, ef
fortölur duga ekki til þess að
fá nýju leiðtogana í Prag til
þess að breyta stefnu sinni.
Fjöldi rússneskra hermanna
er enn í Tékkóslóvakíu, og
þeir geta á hverri stundu
snúið við og haldið til Prag.
Þrátt fyrir allt eru Tékkó-
slóvakar bjartsýnir og vona
að allt fari vel að lokum.
Rússar hafa fundið margar á-
tyllur, sem þeir gætu notað til
hernaðaríhlutunar. Moskvublað-
ið Pravda skýrði frá því, að
bandarísk skotvopn hefðu fund-
izt í Vestur-Bæheimi í síðustu
viku, og þetta reyndist rétt. Rúss
ar vilja halda því fram, að
NATO reyni að færa sér ástand-
ið í Tékkóslóvakíu í nyt, en
Tékkóslóvakar velta þeirri
spurningu fyrir sér, hverjir það
voru sem komu vopnunum fyrir.
Voru það Rússar eða Austur-
Þjóðverjar?
Pravda hefur haldið því fram,
að bandaríska leyniþjónustan
CIA og bandaríska varnarmála-
ráðuneytið hafi áform á prjón-
Dubcek brosir þótt sovézku hers veitirnar séu ekki farnar, en sov ézki marskálkurinn Jakubowsky
er þungbúinn.
Observers bendir á, að hið al-
varlega ástand er skapast hafi
vegna deilu Rússa og Tékkósló-
vaka hafi versnað vegna þess,
að Rússar hafa. reynt í áróðri
sínum að sannfæra almenning um
toga. Ef þeir krefjast þess að
Dubcek verði vikið frá völdum
getur skapazt alvarlegt þrátefli
og Rússar verða ekki ánægðir
nema þeir fái örugga vissu fyrir
því að algerlega ný stefna verði
tekin upp. Af áróðri Rússa má
ráða, að þeir vilja sannfæra heim
inn um að þeir muni ekki hika
við að beita valdi ef þeir telji
að það sé eina leiðin til að koma
breytingu til leiðar í Tékkósló-
vakíu.
Leiðtogarnir í Prag hafa ekki
viljað fallast á boð Rússa um við
ræður í Sovétríkjunum. Fréttarit
ari Sundey Times í Prag bendir
á, að hefði Dubcek tekið boði
Rússa hefði það þýtt að hann
hefði sent æðstu valdamenn
landsins til óvinveitts ríkis, en
það hefði jafngilt því, að öll
brezka ríkisstjórnin yrði send
til óvinveitts ríkis á hættutíma.
Tékkóslóvakar hafa ekki gleymt
örlögum Imre Nagys, sem var
rænt og síðan komið fyrir katt-
arnef eftir að hann komst til
valda í Ungverjalands-uppreisn-
inni 1956.
í gær bárust þær fréttir, aS
sovézkir valdhafar hefðu fallizt
á boð Tékkóslóvaka um að við-
ræðurnar fari fram í Tékkósló-
vakíu, og er það mikill sigur fyr
ir Dubcek.
Rólegir og bjartsýnir
Eftirtektarvert er, að þrátt fyr
ir allar hótanir Rússa, hvort sem
þær hafa verið dulbúnar eða
ekki, þá eru Tékkóslóvakar ró-
legir og bjartsýnir. Þeir kipptu
sér ekki upp við vopnafundinn í
Bæheimi, og litu svo. á að hér
væri um að ræða agn, sem þeir
mættu ekki bíta á. Leiðtogar
Tékkóslóvakíu og þjóðin í heild
trúa því, að ef haldið verði fast
við hina nýju stefnu og ekki vik
ið um hársbreidd, muni allt
ganga vel að lokum. Þeir eru
svo bjartsýnir, að þeir telja að
Rússar hafi dregið í land þegar
þeir stungu upp á viðræðum leið
toga kommúnistaflokka land-
anna. Enginn asi er á neinum í
Prag, enginn ótti, engum dettur
í hug að grafa skotgrafir, ekk-
ert varalið hefur verið boðið út
og engar mótmælaaðgarðir hafa
verið haldnar.
Þjóðin stendur einhuga að
baki leiðtoga sínum, Alexander
Dubcek, sem nýtur' gífurlegra
vinsælda. Sjónvarpsræðu hans í
síðustu viku, þegar hann lýsti
Vestrœn blöð um atburðina í Tékkóslóvakíu:
„Skuggi Stalínismans"
Dubcek er hann ávarpaði þjóðin a í sjónvarpi í síðustu viku.
unum um ,,árás“ gegn Tékkósló-
vakíu, og er litið svo á í Wash-
ington, að hér sé um að ræða
viðvörun til Bandaríkjastjórnar
um, að hún skuli gæta hlutleys-
is, en um leið gæti hér einnig
verið um að ræða átyllu til íhlut
unar. Af opinberri hálfu í Wash-
ington hefur ekkert verið látið
uppskátt, hvað bandaríska
stjórnin hyggist fyrir, ef Rússar
grípa til íhlutunar í Tékkósló-
vakíu, en ljóst er, að hernaðar-
leg íhlutun mundi hafa alvarleg
áhrif á samskipti Bandaríkja-
manna og Rússa og auka spenn-
una í samibúð austurs og vest-
urs.
Heimta betri stefnu
Moskvufréttaritari blaðsins
að stjórnarkerfi kommúnismans í
Tékkóslóvakíu sé í hættu og
verði kollvarpað verði ekkert að
gert. í áróðrinum er almenning-
ur búinn undir það, að valdhaf-
arnir í Prag breyti stefnu sinni
vegna aðgerða af sovézkri hálfu.
Almenningi er talin trú um, að
öryggi Sovétríkjanna sé í hættu.
Mikilvægasta spurningin er
sú, hvaða lágmarksskilyrði Rúss
ar séu reiðubúnir að fallast á til
þess að komast að sámkomulagi
við Tékkóslóvaka. Ef til vill
sætta Rússar sig við það að va!d
hafarnir í Prag heiti því að
halda róttækustu öflunum í skefj
um. En einnig getur verið að
það eina sem Rússar geti sætt
sig við sé að skipt verði um leið-
Forystugreinar dagblaða á
Vesturlöndum, sem fjallað
hafa um þróun mála í Tékkó-
slóvakíu, hafa verið mjög á
eina lund. Blöðin hafa lýst
yfir andstöðu sinni gegn hin-
um „nýja Stalinisma" og sam-
úð með frelsisöflum Tékkó-
slcvakíu.
Þannig segir Times í Lund-
únum um svar Tékka við
kröfum Rússa og annarra A-
Evrópuríkja nú á dögunum:
— Orðsendingin, sem birt
var í gær, sýnir að Tékkar
standa nú auglitis til auglitis
vi’ð Rússa og fylgiríki þeirra
í deilu, er snýst um allar hlið
ar almennra mannréttinda og
þjóðfrelsis. Allar þjóðir aust-
urs og vesturs hafa hagsmuna
að gæta um úrslit þessara
mála. Hið nákvæmlega sama
gilti um átökin við Júgó-
slavíu, fyrir tveimur áratug-
um. í það skiptið bar Júgó-
slavía sigurorð af sameinuð-
um andstæðingum. Árið 1956
var það Pólland, sem stóðst
raunina og sigraði meir en að
hálfu leyti. Á sama ári var*ð
bylting í Ungverjalandi, bylt-
ing sem bæld var niður. A
síðustu árum er það Rúmenía,
sem farið hefur eigin götur
í utanrikismálum, og stendur
enn óbuguð.
Þá minnir Times á, að óhugs
andi sé að á sama tíma og
flestar þjóðir heims hafi kraf-
izt og endurheimt frelsi sitt
og fullveldi, á árunum eftir
stríð, eigi þjóðir A-Evrópu
að sætta sig við hlutskipti
sitt. Það var/einmitt þetta
atriði sem Tékkar lögðu á-
herzlu á í orðsendingu sinni
til Rússa og inntu þá eftir.
Svar þeirra og fjögurra fylgi-
ríkja var ótvírætt. Tékkar
skyldu um ófyrirsjáanlega
framtfð sætta sig við hið
gamla hlutskipti sitt.
—• Tékkneskum leiðtogum
bæri að sameina alla krafta
ríkisins til baráttu gegn „and-
stæðingum sósíalismans,"
endurvekja ritskoðun og snúa
að öðru leyti aftur á braut
„hins lýðræðislega miðstjórn-
arvalds".
— Times segir að lokum,
að ef draga mætti lærdóm af
fyrri átökum við Rússa í A-
Evrópu, yrði hótunom þeirra
bezt svarað einarðri en æsing
arlausri andstöðu.
f forystugrein hinn 19. júlí
sl. fjallar norska bla’ðið Aften
gjörið í austri."
— Þessar kröfur (þ.e. kröf-
ur Rússa um afturhald í ein-
ræðisátt) sýna, að þeir treysta
ekki eigin kerfi betur en svo,
að þegar frelsisvindar næða
telji þeir sig tilneydda að
taka upp gamlar aðferðir
Stalins, sem hann beitti gegn
Titoistum A-Evrópu.
Að vísu hafa þeir enn ekki
beitt hervaldi, en kröfurnar
sýna, að hin kommúnistiska
forysta hefur enn ekki lært,
að ný vandamál verða ekki
leyst með gömlum aðferðum
hótanna og valdbeitingar.
— Eina aðalástæ'ðuna fyrir
byltingunni í Prag, má telja
að eftir tuttugu ára kommún-
istastjórn í Tékkóslóvakíu, er
efnahagur landsins í hróp-
legu ósamræmi við efnahag
landa hins frjálsa heims. Það
sem nú á sér stað innan og
utan Tékkóslóvakíu mun í
framtíðinni verða talinn for-
smekkurinn af víðtækri þró-
un.
'Forystugrein International
Herald Tribune, hinn sama
dag nefnist: „Skuggi Stalinis
mans.'“ Þar segir m.a.
— Harkalegar aðfarir
Moskvu til að kúga frjáls-
lyndu öflin í Tékkóslóvakíu
undir hæl sinn, varpa skugga
Stalinismans langt út fyrir
mörk Tékkóslóvakíu. Þær
stofna í voða hagsmunum
Rússa á breiðari grundvelli,
jafnt sem hagsmunum margra
annarra ríkja.
Ef fylgismönnum hinnar ó-
vægu stefnu í Kreml tekst að
sveigja framfarasinnaða for-
ystu Dubceks til hlýðni, eföa
að beina Tékkum aftur af
braut lýðræðis, kynn: svo að
fara að frjáisíyndrri öfiim
' í Moskvu yrði útrýmt i leið-
inni eða færu alvarlega hall-
oka.
— Þá fjallar Herald Tri-
bune um áhrif valdbeitingar
við Tékka, á aðra kommún-
istaflokka í Evrópu. Segir
. blaðið, að slíkt geti haft í för
með sér hættu á algiörri upp-
lausn í he’mi kommúnismans.
Stjórnir Júgóslavíu og Rúm-
eníu hafi lýst yfir áhyggjum
sínum um a'ð slíkt ástand
geti skapast og flokkarnir í
Frakklandi og Ítalíu hafa var
að við þróun mála.
Lítt duldar hótanir Rússa
hafi þegar skaðað þá mynd,
er Rússar hafa reynt að skapa
af sér á síðustu árum, sem
baráttumenn þióðfrelsis og
hófsemdar í alþjóðamálum.
— Sovétríkin hafa ekkert að
vinna en miklu að tapa með
því að taka upp kúgunarað-
ferðirnar frá Ungverjalandi.
Þetta er ekki árið 1956.