Morgunblaðið - 07.09.1968, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. SEPTEMBER 196«
13
CYNnil Of, CFfifí II nilllM HFIMI “
v ■ Ivll^U tvLyy u i/LLUivi numi •••
HVERS vegna? Hvers vegna?
— Hvers vegna hafði þessi
hræðilegi harmleikur átt sér
stað? Hvers vegna var Tékkó-
slóvakía hertekið land? Hvers
vegna var Prag hernumin
borg? I>að voru þessar spurn-
ingar, sem jafnan voru lagðar
fyrst fyrir sovézku hermenn-
ina, þegar fólk gaf sig á tal
við þá, sem yfirleitt var með
blendnu hugarfari. Flestir
vildu hafa sem minnst sam-
skipti viö 'hermennina og það
var gjarnan litið illu auga að
tala við þá.
Tvisvar sinnum gafst mér
tækifæri til þess að tala við
rússneska hermenn með aðstoð
tékknesks fólks, sem talaði
bæði rúfcsnesku og þýzku.
Fyrra sinnið var við endann á
götu þeirri, þar sem CTK,
tékkneska fréttastofan stendur
við, en hana hafði hernáms'lið-
ið tekið á sitt vald strax á
fyrsta degi og hindraði alla um
ferð uim götuna með því að
koma fyrir bryndrekum við
báða enda hennar.
Við spurningu minni: —
Hvers vegna eruð þið komnir
til Prag? höfðu rússnesku her-
mennirnir strax svar á tak-
teinum: — Til þess að kveða
niður gagnbyltinguna. — En
hvar ej- igagníbyltingin?
Hér sést enginn bongarbúi
með vopn, kommúnLstaflokk-
urinn réð öllu og allt var hér
með friði og spekt, áður en þið
komuð. — Það er ekkert að
marka það. Vestur-þýzki her-
inn hefur sent þúsundir her-
mama inn í laindið, serni þykj-
ast vera saklausir ferðamenn,
en hafa vopn og áttu að frarn-
kvæma gagnbyltinguna. —
Trúið þið þessu? spurði ég.
Við þetta kom 'hik á Rússana,
þar sem þeir stóðu þrír saman,
fremur smávaxnir — mér
skilst, að Rússar séu yfirleitt
litlir — en engu að síður
gjörfulegir piltar, sennilega
um tutbugu ára gamlir. — Við
erum komnir hingað sam-
kvæmt skipun, sagði sá þeirra,
sem helzt hafði fyrir þeim orð-
ið og gaut af og til augunum
til liðsforingjans, sem sat uppi
á skriðdreka við hliðina og
fylgdist með samtalinu án þess
að blanda sér í það. Svo hélt
hann áfram: — Okkur varðar
sjálfa ekkert um, hvað hér er
að gerast. Við erum hingað
komnir samkvæmt skipun. Það
er allt og sumt. Þegar ég reyndi
að beina spumingum að liðs-
foringja hermannanna, hristi
hann höfuðið og neitaði að
svara.
Síðara sinnið talaði ég við
fjóra hermenn norðan Moldár.
Þeir voru miklu frjálslegri og
opinskárri, ef til vill vegna
þess að yfirmenn þeirra voru
inni í garði einum rétt hjá en
þó það langt í burtu, að þeir
heyrðu ekki það, sem okkur
fór á milli. Þessir mienn drógu
enga dul á það, að ástandið
væri allt annað í landinu, en
þeim hafði verið sagt. Þeir
höfðu búizt við að lenda í átök-
um við „gagnbyltingarmenn",
en játuðu, að þeir hefðu enga
séð. Þegar þeir voru spurðir
að því, hvort þeir tryðu því,
að fjölmennt lið úr vestur-
þýzka hernum hefði verið seint
iinn í Tékkóslóvaikíu, d'u’l búið
sem ferðamenn, hristiu þeiir höf-
uðið og brostu. Greinilegt var
að þeim fannst sú skýring ifjar-
stæð. Við frekari spurningar
færðust þeir uindain að svara og
sögðust hðlzt vilja fá að fara
heim. Hins vegar vildiu þeir fá
að vita allt um ísland og spurðu
m.a. hvort þar væri ekki mjög
kalt.
Helgina eftir hernámið mátti
greinilega sjá, að breytingar
höfðu verið gerðar á herliðinu
í borginni. Það varð æ algeng-
ara að sjá hávaxnari menn
með skásett augu og annað
andlitsfall og hvarvetna var
talað um, að orðið hefði að
senda stóran hluta þeirra her-
manna heim, sem fyrstir komu,
sökum þess að efasemdir um
réttmæti hernámsins hefðu náð
að festa slíkar rætur í hugum
hermannanna, að þeir létu
ekki lengur að stjórn. Liðsfor-
ingi einn átti að hafa tekið
skammbyssu sína upp á miðri
götu og skotið sig, eftir að hafa
rætt við nokkra borgarbúa um
rættmætingu hernámsins. Hvað
eftir annað heyrði ég sagt, að
mikið herlið hefði verið sótt
austur fyrir Úralfjöll til þess
að koma í stað þess herliðs,
sem senda varð heim til Sovét-
ríkjanna.
Dagarnir liðu og allir biðu
eftir því, hver yrðu úrs'lit
viðræðnanna í Moskvu.
Forsetinn, Ludvik Svoboda,
var orðinn að hetju í vitund
almennings. Honum höfðu
Rússar ekki þorað annað en að
sýna fulla virðingu, sökum
þess að hann var þjóðhöfðingi
og allir þóttust sannfærðiæ um,
að járnvilji þessa gamla her-
manns hefði komið í veg fyrir
það, að Rússar skipuðu lepp-
stjóm í landinu. Forsetinn
hefði staðizt allar þvingamir í
þá átt að skipa nýja ríkisstjórn
í stað þeirrar, sem fyrir var,
enda þótt ráðherrarnir væru
ýmist fangelsaðir í Moskvu,
færu huldu höfði í Prag eða
væru í útlegð.
Þriðjudaginn 27. ágús’t komu
leiðtogarnir aftur heim frá
Moskvu. Tilkynnt var um
morguninn, að Svoboda forseti
og Dufocek, leiðtogi kommún-
istaflokksins, myndu tala í út-
varp þá um dagimn, en ekkert
sagt hvenær. Mikil gleði ríkti
yfir heimkomu leiðtoganna,
enda þótt allir væru sannfærð-
ir um, að ótíðinda væri að
vænta. Það var þó einkum
ræða Dubceks, sem beðið var
eftir. Það var líkast því, að
fólk tryði því ekki, að hann
væri enn á lífi og gæti ekki
sannfærzt, fyrr en það hefði
foeyrt rödd foans.
Ég var staddur fyrir utan
heimili kunningja míns og var
að fikta við lítið ferðaútvarp,
þegar útvarpsstöðin „Frjáls
Prag“ tilkynnti, að nú myndi
Alexander Dubcek flytja ræðu.
Ég hafði ekki skilið, hvað út-
varpið sagði, en ókunnugur
maður, sem át'ti leið þarna
fram hjá, þar sem ég sat og
var að stiUa útvarpið, greip
skyndiiega í hönd mína og
lyfti henni af útvarpstækinu
heldur hranalega að mér
fannst. Þegar ég krafði hann
skýringa á þýzku, svaraði hann
aðeins: — Alexander Dubcek,
og benti á útvarpið. Slæðingur
af fólki átti leið þarna fnam
hjá og nam staðar til þess að
hlusta. Enda þótt ég skildi
ekki orð af því, sem DUbcek
sagði, gat ég lesið, það sem hann
sagði úr þeirri alvöru, sem
hvíldi yfir hverju andliti. Rödd
hans var slitrótt og hann tók
sér svo langar málhvíldir, að
ég var næstum búinn að
slökkva á tækinu oftar en einu
sinni, sökum þass að ég hélt,
að ræðunni væri lokið, en
hendi minni var jafman lyft aft
ut af tækinu. — Hann er ör-
niagna og gráti nær, hvíslaði
fcunmingi minn, sem nú
hafði slegizt í hópinn. Sjálfum
varð mér starsýnt á tvær ung-
ar stúlkur, sem numið höfðu
staðar til þess að hlusta, héld-
ust í foendur og gerðu ekkert til
þess að fela tárin, sem sífellt
runnu niður kinnamar.
Næsba imomgium kvaddi ég
Prag. Ég fór með járnbrautar-
lest til Vestur-Þýzkalands,
en áður hafði ég hringt í
danskan blaðamann og feng-
ið hjá honum upplýsingar
um, hvernig eftirliti væri
foáttað á landamærunum.
Sjál/fnr hafði han.n farilð til
Austuirríkis á foíl, en tekizt að
komast inn í landið aftur. —
Það var tmium erfiðiana, sagði
foamn, þeigar hanin giaf imiár heiil-
ræði fyrir brottförina. Svo
sa-gði hanin eninfremiur: — Það
er all't unidiir því komið, hvort
það eru Téklkar, sem hafa eftir-
iit á landamæriunuim, eða Rúss-
ar. Tékkaimir hleypa manmi
strax í gegn, en Rússar skoða
gjarniain allan farangur, sem
fólk hiefuir með sér og taka þá
alliar iilmiuir og myndavélair,
sem þeir finina. En miaðiur verð-
ur ekkii skotimn.
— En ég er með sæg af
átóknum filmium fyrir utan
myrndiavéiiina miína, sagði óg og
var heldiur óhriess yfir þessum
tíðiinidum. — Hvort tveggja er
í foætbu, sagði sé danisbi, og
bætbi viið svona tiil þess að örva
tmig svolítið upp: — En ég get
fuMvissað þig uim það, að þú
verður ekki skotimm, þó að þeir
finmi filimiur og myndaivél hjá
þér. Einfovem vegimn faanmsit
mér þetta lítil huggun.
Það var síðasba varfc mitt,
áður en ég yfirgaf hótelið, að
getfa penimga í blómisveig, sem
leggja átti á leiði tvíbugs piits,
sem stanfað halfði í eldlh'úsi
hótelsims. Hann hafði verið skot
inn til bama nokkirum kvöldum
áður, er foamn var að dreiifa f iug
ritum á Wemsesl'assbræti. Áður
en ég kvaddi, spurði ég konu,
sem starfaði í imóttöku hótelsjms,
hvað ihúm áliiti, að nú tæki við.
— Þór þurfiið ekki amnað em
að líta framan í mig og aðra til
þess að fá svar, svaraði húm. —
Ég fæ ókiki skilið, hvermig við
í þessu landi eigum að litfa
áfram. Mér finnst við hafa glat
að aiiiri von og hvað er þá
eftk? Öll sú míikla bjartsýmii,
sem við áttum áður, reymdisft
blekking og mú er vonleysið
komið í staðinn. Ég skil eklki
enm, hvemiig þetba gat árfat sór
stað. Þetba er aiit einlhvem
vegimn svo órauinveruiegt, rébt
eims og það væri vonidur drcuum-
ur. Það ér eins og það séu engin
takmörk fyrir því, hvaið þessi
þjóð þarf að Mða. Hversvegma
þarf ógæfam stöðugt að vitjia
okkar, á meðarn hún sér aðirar
þjóðir í friði? Hvers vegna?
Á jármbrautarsböðinni var
mikíl ös. Enn fóru aðeims fvær
•lest-ir úr landinu á hverjium
degi, önnur tii Vín, hin til
Franfcf'Urit. í lestinni var vairit
'Uim annað rætt á leiðinin'i en at-
fourði u'nidanfarinnar viiku. Fáilr
veitlu uindurlfögnu lanidsLagi
Bæheims nofckurin gaum, þar
Framhald á bls. 12
Hvers vegna?
6. grein Magnúsar Sigurðssonar blaða-
manns frá Prag — Niðurlag
Hvers vegna? Hvers vegna?
Þessi mynd er gerð eftir póstkorti, sem prentað var með leynd í Prag, en síðan dreift fyrst og fremst á meðal sovézku herma nnanna. Þar er spurt fyrst á tékk
nesku en siðan á rússnesku: — Hvers vegna?