Morgunblaðið - 10.10.1968, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. OKTÓBER 1068
15
ERLENT YFIRLIT
H Dubcek hótar að segja af sér
H Rússneskir hermenn í Búlgaríu
iV Wallace talinn hœttulegur
21. september, að hún hefði af-
hent búlgörsku stjórninni orð-
sendingu, þar sem þess hefði ver
ið krafizt, að fjölmennt so-
vézkt herlið, sem dregið hefði
verið saman í Búlgaríu, yrði
flutt á brott. Albanir lýstu opin
berlega yfir því, að þeir hefðu
..óyggjandi sannanir" fyrir því
að rússneskar hersveitir væru
komnar til Búlgaríu og sögðu
að þ;ssi iiðssafnaður þjónaði ár-
ásartilgangi.
Nokkrum dögum síðar vísaði
hin opinbera fréttastofa í Búl-
garíu ásökunum .Albana á bug
og sagði að þær væru „upp-
spuni“.
Hernámsliðið kyrrt
I iLEIðTOGAR Tékkóslóvakíu
hafa enn neyðzt til að láta und-
an ofurvaldi Rússa. Viðræður
Alexanders Dubcek, aðalleiðtoga
kommúnistaflokksins, Oldrich
Cernik forsætisráðherra og Gu-
stavs Husak, leiðtoga kommún-
istaflokks í Slóvakíu við leið-
Wallace: Tekinn alvarlega.
toga Sovétríkjanna í Moskvu á
dögunum leiða til þess,að sov-
ézkt herlið verður til lang-
frama í Tékkóslóvakíu og
að drottinvald kommúnista-
flokksins ' verður endurreist.
Hert verður á eftirliti með blöð
um, útvarpi og sjónvarpi, og
samskipti Tékkóslóvakíu við
önnur Austur-Evrópuríki verða
efld, Rússum hefur að öllum lík
indum tekizt að grafa undan á-
hrifum Dubceks, og hann veld-
ur þeim greinilega ekki eins
miklum áhyggjum og áður.
Að því er fréttir frá Prag
herma hafa Dubcek, Cernik, Jos
ef Smrkovsky þingforseti og
Ludvik Svoboda forseti hótað að
segja af sér í stað þess að ganga
að kröfum þeim, sem Rússar
gerðu í viðræðunum, og mun
fundur sá, sem boðaður hefur
verið í miðstjórn . flokksins,
væntanlega leiða í Ijós, hvort
þeir láta verða af hótun sinni.
Fjórmenningarnir telja sér
naumast annað fært en að
segja af sér vegna kröfu Rússa
um áframhaldandi dvöl hernáms
liðsins, kröfu þeirra um hreins-
un menntamanna og stjórnmála-
manna, sem gagnrýnt hafa inn-
rásina, og kröfu þeirra þess efn
is, að „ráðunautar" verði skip-
aðir í helztu ráðuneyti.
„EÐ1 TLEGT ÁSTAND"
í Moskvu-viðræðunum hótuðu
bæði Dubcek og Cernik að segja
af sér, en Husak vildi ekki
ganga eins langt, þótt hann neit
aði að ganga að kröfum Rússa.
f raun og veru er hið nýja sam-
komulag, sem gert var í Moskvu
aðeins staðfesting á hinu svo-
kallaða samkomulagi, sem tékkó
slóvakískir leiðtogar voru
neyddir til að samþykkja sex
dogum eftir innrásina. Rússar
neita enn sem fyrr að flytja
herliðið úr landi fyrr en „eðli-
legt ástand“ kemst á. Þótt sam-
komulag næðist um brottflutn-
ing „stig af stigi“, er ekkert um
það sagt, hvenær brottflutning-
urinn skuli hefjast, og ljóst er,
að Rússar geta alltaf lengt dvöl
liðsins á þeirri forsendu,
að „eðlilegt ástand“ sé ekki
komið á. í viðræðunum settu
Rússar auk þess fram kröfu um,
að gerður yrði samningur, þar
sem gert yrði ráð fyrir, að so-
vézkt herlið dveldist í landinu
um óf "rirsjáanlega framtíð, en í
lokayfirlýsingunni sagði aðeins,
að nýr samningur um hernáms-
liðið ði gerður bráðlega. Við-
ræði um þennan samniing eru
nú h’ >ar í Moskvu.
Ljóst er, að þótt Dubcek segi
af sír verður honum kennt
um að látið hafi verið und-
an kröfum Rússa og hann
getur hæglega orðið skot-
mark þeirrar miklu reiði, sem
Tékkóslóvakar hafa bælt með
sér á undanförnum vikum. En
fréttaritari brezka blaðsins Ob-
servers í Moskvu segir að þótt
Rússar séu vafalaust ánægðir
með að hafa grafið undan áhrif-
um Dubceks, hafi þeir engar á-
hyggjur af honum lengur, þar
sem þeir hafi fengið alla helztu
leiðtoga Tékkóslóvaka til að
ganga að kröfum sínum. Því
telji þeir sig engu skipta, hvort
hann verður áfram leiðtogi
Tékkóslóvaka eða ekki. En ljóst
er, að ef Dubcek segir af sér,
getur svo íarið að eining þjóð-
arinn-ar fari út um þúfur og að
bilið milli flokksins og þjóðar-
innar breikki. Þess hefur þegar
orðið vart í Slóvakíu, þar sem
Husak þykir hafa gengið of
langt til móts við Rússa og
menntamenn telja að honum sé
það síður en svo þvert um geð
að herða á ritskoðun og eftir-
liti með dagblöðum, þótt hann
segist neyðast til þess að herða
á eftirliti vegna þrýstings frá
Rússum.
VONSVIKIN ÞJÓÐ
Fréttaritari Observers í
Prag
hverfa á aftur *til skrifstofuveld
is Novotny-tímans. Gefa á allar
vestrænar tilraunir upp á bát-
inn og loka Tékkóslóvakíu bak
við járntjaldið. f utanríkismál-
um verður forðazt að hafa of
náið samneyti við vestræn ríki,
ef til vill í viðskiptum engu síð
ur en á stjórnmálasviðinu.
Nýja samkomulagið getur leitt
til þess, að nokkrir hinna gömlu
íhaldssömu stalínista verði
hækkaðir í tign, segir fréttarit-
arinn, en ekki margir, þar sem
Rússar hljóta að gera sér grein
fyrir að þeir hafa engin áhrif og
að aðeins 2 af hundraði þjóðar-
innar fylgja þeim að málum, þar
af margir óánægðir flokksstarfs-
menn og embættismenn, sem um
bætur Dubceks hafa bitnað á.
Ef tékkóslóvakískir leiðtogar
hafa neyðzt til að ganga að ó-
þolandi skilmálum, glata þeir
stuðningi þjóðarinnar í einu vet
fangi. Ef þeir hafa neitað að
fara yfir þau mörk, sem þeir
hafa sett sér, heldur þjóðin á-
fram að vona, segir fréttaritári
Observers.
Uggur rikjandi
á Balkanskaga
TALSVERÐS uggs gætir á
KINVERJAR SAMMALA
Fyrir rúmri viku lýsti Chou
En-lai forsætisráðherra Kína, yf
ir stuðningi við ásakanir Albana
og sagði í ræðu: „Sovézka end-
urskoðunarklíkan hefur ný-
lega safnað liði í Búlgaríu und-
ir merki Varsjárbandalagsins til
þess að herða eftirlit sitt með
búlgörsku þjóðinni og auka rán
sitt í landihu og hefur þar með
stofnað öryggi sósíalistaríkisins
Albaníu og þjóðum Balkanskaga
í alvarlegá hættu.“
Seta rússnesks herliðs í Búl-
garíu mundi fyrst og fremst
ógna grannríkjunum Rúmeníu
og Júgóslavíu. Albanía er ekki
í eins mikilli hættu, þar sem Jú-
góslavía skilur landið frá Búl-
garíu.
Þessar fréttir bárust um sama
leyti og Ivan Yakubovsky, yfir-
maður herliðs Varsjárbandalags
ins, ferðaðist um höfuðborgir
Austur-Evrópu. Hann kom sein-
ast við í Rúmeníu, og hafa rúm-
enskir leiðtogar ekkert viljað
segja um heimsókn hans. Það
eina sem er vitað um heimsókn
hans, er að hann ræddi við aðal
leiðtoga rúmenskra kömmúnista,
Ceusescu, um „sameiginleg á-
hugamál", er snertu Varsjár-
bandalagið.
Josef SmrKovsky, forseti tékkóslóvakiska þingsins, tekur á móti Alexander Dubcek við komu
hans frá Moskvu.
segir, að ástandið í Tékkósló-
vakíu sé komið á nýtt stig.
Landsmenn finni, að þeir muni
bíða ósigur fyrir Rússum. Misk-
unnarleysi Rússa hefur valdið
vonbrigðum, og vonbrigðin eru
enn meiri vegna þess að forystu
menn Tékkóslóvaka neyddust til
að ganga að hinum hörðu skil-
málum þeirra.
Daginn eftir komu Dubceks
frá Moskvu birtist í Rude Pra-
vo grein, sem Rússar geta ver-
ið hæstánægðir með. Höfundur
greinarinnar var Josef Spacek,
sem talinn hefur verið einn
helzti umbótasinninn í Prag, og
lagði hann áherzlu á forystu-
hlutverk kommúnistaflokks-
ins. Á þetta atriði Moskvu-sam
komulagsins leggja Rússar meg-
ináherzlu, en það táknar að
Balkanskaga vegna fregna um,
að Rússar hafi sent hersveitir til
Búlgaríu. Einkum eru Júgóslavar
uggandi vegna tilkalls þess, sem
Búlgarar gera til allrar Makedó-
níu, sem að mestu leyti tilheyrir
Júgóslavíu.
Að sögn brezka blaðsins
Daily Telegraph herma áreiðan-
legar heimildir í Austur-Evrópu
að tvö sovézk fallhlífahérfylki
séu í Búlgaríu. Auk þess er sagt,
að rússneskar „fjarskiptasveit-
ir“ hafi nýlega komið til lands-
ins. Sovézkt herlið er í Austur-
I Þýzkalandi, Póllandi, Ungverja-
landi og nú í Tékkóslóvakíu, en
opinberlega er sagt, að ekkert
j sovézkt herlið dveljist í Búlgar-
íu.
' Albanska stjórnin tilkynnti
RETTLÆTING PRAVDA
Rússar hafa stöðugt aukið á
þrýstinginn á Rúmena, sem for-
dæmdu innrásina í Tékkóslóvak
íu, eins og sjá má á grein, sem
birtist í Pravda einum sólar-
hring áður en Yakubovsky mar
skálkur kom til Búkarest. f
greininni var reynt að finna rök
fyrir rétti Rússa til að hlutast
til um innanríkismál annarra
kommúnistalanda. Þar með var
beinlínis afneitað hinni mikil-
vægu sjálfstæðisyfirlýsingu rúm
enskra leiðtoga frá apríl 1964.
Þar var skýrt tekið fram, að so-
vézki kommúnistaflokkurinn
hefði engan rétt til að líta á
sig sem æðsta kommúnistaflokk
heims og telja sig hafa rétt til
að neyða óæðri flokka til að
lúta vilja sínum.
Tito: Liðssafnaður í Búlgaríu
vekur ugg.
Óvild i garð
menntamanna
SÚ ákvörðun George Wallace
að velja Curtis LeMay hershöfð
ingja varaforsetaefni sitt hefur
vakið undrun og ugg blaða í
Bandaríkjunum. New York Tim
es segir, að val varaforsetaefnis
ins sýni, að Wallace sé ekki hæf
ur til að stjórna kjarnorku-
vopnaforðabúri Bandaríkjanna.
Baltimore Sun segir, að fram-
boð Wallace og Le May geti
valdið sprengingu, sem stofnað
gæti framtíð landsins í hættu.
Talsvert ber á því, að Wall-
ace og stuðningsmönnum hans
sé líkt við fasista. Þótt þeir séu
ekki beinlínis kallaðir því nafni
er sagt, að þeir séu á góðri leið
með að verða fasistar. Josep Al-
sop, hinn kunni stjórnmálafrétta
ritari, segir, að tími sé kominn
til að taka Wallace alvarlega, en
hingað til hafa margir neitað að
. gera það þrátt fyrir það mikla
fylgi sem hann nýtur samkvæmt
skoðanakönnunum.
AFTURHVARF
Alsop segir, að raunverulegt
skotmark Wallace séu ekki
blökkumenn heldur miklu frem-
ur frjálslyndir menn, sem mótað
hafi þá stefnu sem fylgt hefur
verið í Bandaríkjunum síðustu
þrjá áratugi. Með ræðum sínum
hverfi Wallace þrjátíu ár aftur
í tímann og gefi í skyn að pró-
fessorar og blaðamenn sitji á
svikráðum við heiðarlega verka
menn og að leiðtogar stóru flokk
anna hafi brugðizt þeim með því
að fara að vilja stjórnleysingja
og kommúnista. Raunar telur A1
sop, að meirihluti frjálslyndra
manna geti að miklu leyti kennt
sjálfum sér um þessa þróun, þar
sem þeir hafi sýnt ofstopa
vinstrisinna og öfgasinnaðra
blökkumanna kjánalegt umburð
arlyndi.
HATUR Á ANDMÆLENDUM
Alsop segir, að á kosn-
ingafundum Wallace, megi finna
hatur múgsins í garð hinna fáu
blökkumanna og stúdenta, sem
þangað koma til að mótmæla og
grípa fram í, liggja í loftinu.
En hann segir að framíköll þess
ara andmælenda séu ómissandi
liður í kosningabaráttu Wallace,
því að þau stappi stálinu í stuðn
ingsmenn hans. Enn sé þróunin
ekki komin á það stig, að Wall-
ace láti stormsveitir halda uppi
röðum og reglu á fundum sín-
um, en Alsop gefur í skyn að
það geti gerzt áður en kosn-
ingabaráttunni lýkur.
Mikið er um það rætt hvaða
áhrif varaforsetaframboð Le
Mays muni hafa. Sumir telja, að
það muni sameina Demókrata-
flokkinn og jafnvel tryggja hon
um sigurinn. Repúblikanar gera
aftur á móti ráð fyrir, að fram-
boð LeMays auki enn sigurlík-
ur þeirra. Þeir segja, að kjós-
endur, sem langi til að kjósa
Wallace en geti ekki fengið sig
til þess, muni sætta sig við Nix
on. Báðar þessar tilgátur byggj-
ast á þeirri almennu skoðun, að
framboð LeMays í varaforseta-
framboðið spilli fyrir Wallace.
En aðrir segja, að þeir sem
ityðji Wallace séu í senn öfga-
fullir þjóðernissinnar og óánægð
ir þjóðfélagsþegnar og menn
eins og Le May kunni að njóta
miklu meiri virðingar en gera
megi ráð fyrir.