Morgunblaðið - 27.10.1968, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. OKTÓBER 1968
19
Kal í túnum og áburðarnotkun
Eftir Gest Jóhonnsson
NÚ ER mikið skrafað og skrifað
um margskonar hallæri og þreng
ingar til lands og sjávar, hafís-
inn, kal í túnum og erfiðleika í
sambandi við aflabrögð og af
urðaverð.
Hugurinn hvarflar til baka og
ég minnist hafísáranna um og
fyrir aldamótin á æskustöðvum
mínum norður á Vatnsnesi. Hafís
iinn kom venjulegast á þorra, eða
góu og lá langt fram á sumar.
ísinn varð samfrosta landinu,
strá-drap æðarfuglinn og hreins
aði fjörurnar af ö'llum þara-
gróðri. Þegar ísinn var orðinn
landfastur var veður oft stillit,
en frosthörkur miklar. Vermenn
fóru þá fótgangandi til 'sjóróðra
á Vestfjörðum, gengu frá Vatns
nestánni og yfir á Strandirnar.
Enginn ísbrjótur hefði getað rof-
ið þessa íshellu og oft var kalt í
baðstofunni, enda ekki um neina
upphitun að ræða.
Svo komu vorannirnar, litlu
lömbin og folöldin. Mikið var af
kargaþýfi í túninu og var mykj-
an og það sauðatað, sem ekki
var haft til eldsneytis 'lamið í
sundur með klárum, sem ekki
voru einu sinni alltaf járnbrydd
ar. Eftir að áburðurinn hafði
verið mulinn, var honum ausið á
þúínakollana úr trogum. Það
sem slétt var af túninu var slóða
dregið og var það ólíkt verk-
legra. Slétturnar voru á þessum
árum unnar með ristuspaða og
reku. Ég var látinn vaka yfir
vellinum og hafði þá aukavinnu
að bera afrakið af túninu. Á næt
urnar var oft þoka og allt renn-
blautt og þessi afraksturhreinsun
því heldur leiðinlegt verk, en
allt í einu kom blessuð sólin
upp, þokan hörfaði á svipstundu,
loftið var tært og hreint og óm-
aði af fuglasöng. Spóinn og ló-
an voru mínir eftirlætisfuglar.
Þetta voru dásamlegar og ógleym
anlegar stundir.
Fráfærurnar voru leiðinlegar,
jarmur lambanna var svo sár. Ég
var látinn sitja hjá einsamall all-
langt frá bænum. Ég undi þessu
starfi sæmilega, þegar veður var
gott, en gamanið fór af þegar il'l
viðri og þoka réðu ríkjum. Á
þessum árum var einhver slæð-
ingur af álfum og öðrum yfir-
náttúrulegum verum, sem tóku á
sig sérkennilegar myndir í þok-
unni. „Káraborgin" var bústað-
ur álfakonungsins. í Káraborg-
inni er fegursta og reglulegasta
stuðlaberg, sem ég hefi séð.
Óhugnanlegasta fyrirbrigðið í
sambandi við búskapinn á þess-
um árum var bráðapestin eða
bráðafárið, eins og það var kall-
að. Féð, venjulega það vænsta,
hrundi niður úr þessari pest.
Missti faðir minn oft margt fé.
Aldrei sá ég, né heyrði talað
um kal í túnum á þessum árum,
svo teljandi væri, enda var þá
aðeins um að ræða lífrænan á-
burð og túnin yfirleitt ekki beitt
að vorlagi. Þá var heldur ekki
búið að gjöra ánamaðkinn útlæg
an, eða drepa hann með gerfiá-
burði. Flestir munu vita að ána-
maðkurinn er bezti samherji
þeirra sem við ræktun fást.
Hann er sístarfandi, losar jarð-
veginn og flytur jurtaleifar frá
yfirborðinu niður í moldina. Þess
utan framleiðir hann sjálfur tölu
vert af fínasta áburði. Ánamaðk
urinn er einnig einhver ör-
uggasta tryggingin fyrir því, að
jarðvegurinn sé nokkurnveginn
mettur af þeim efnum, sem jurt-
ir og garðávextir þarfnast, ef
góð uppskera á að fást. Hverfi
hann af sviðinu má ganga út frá
því sem vísu, að eitthvað sé at-
hugavert við ástand og efnaskift
ingu ræktunarlandsins.
Um og uppúr aldamótunum fer
að rofa til. Nýbakaðir og áhuga
samir búfræðingar. frá búnaðar-
skóla Torfa í ólafsdal, komu
með plóga og herfi. Taðkvarnir
voru smíðaðar til að mala áburð-
inn. Farið var að bólusetja fé
gegn bráðafári. Hafísinn hætti að
fylla flóa og firði. Áhuginn fyr
ir Ameríku-ferðum dvínaði, en
trúin á landið og framtíðina óx
að sama skapi.
Þrátt fyrir hafís, harðæri,
frumstæð verkfæri, frumstæðar
vinnuaðferðir og allskonar erfið
leika er eins og minningarn-
Gestur Jóhannsson.
ar frá þessum árum séu sveipað-
ar einhverjum dýrðartjóma, sem
verður skærari og hreinni, eftir
því sem árin færast yfir.
Fyrir tæpum fjörutíu árum
keypti ég hús á Seyðisfirði,
fylgdi því dálitið tún og garð-
hola. Seinna fékk ég allmikla
viðbót af óræktuðu landi, sem
var mestmegnis skriðuhlaup og
lítt gróið. Ég byrjaði á að brjóta
og ryðja ca 200 fermetra, fyrir
matjurtagarð, í hallanum fyrir of
an aðalskriðuna. Var þarna grýtt
mjög og varð ég því nær ein-
göngu að nota haka og járnkarl.
Á milli steinanna var þó töluvert
af mold, sem var nokkuð leir-
kennd. Ég gætti þess að vinna
garðinn sem bezt. Úr aðalskrið-
unni tók ég stærsta grjótið og
fékk því næst nokkur bílhlöss úr
skurðum, sem bærinn var að láta
grafa, og var þetta að mestu
leyti mór. Dreifði ég þessu yfir
skriðuna, en bar einnig dálítið af
því í garðinn ásamt sagi. Mín
reynzla er siú, að bæði sag og
mó sé ágætt að nota í matjurta-
garða, enda þarna um juxtaefni
að ræða, sömu tegundar og gras
og garðávextir þurfa að hafa.
Hvorttveggja er lengi að rotna
og endizt því sem áburður svo
árum skiftir.
Hin fyrstu kynni mín af verk-
smiðju-áburði voru þau, að ég
keypti tvo poka af útlendum á-
burði, sem mér var sagt að myndi
vera svipaðrar tegundar, enda
sama verð. Útkoman varð þó sú,
að annar pokinn skilaði kafgrasi
en innihald hins pokans reyndist
ná'lega alveg áhrifalaust, eða
jafnvel eins og visnun kæmi
fram sumstaðar, sem líktist helzt
kali. Var þó um nákvæmlega
eins jarðveg að ræða. Þetta vakti
mig til umhugsunar um, að trygg
ara myndi að vita einhver deili
á samsetningu jarðvegsins og á-
burðarins, áður en borið væri á.
Hélt ég svo áfram að bera dálít
ið af verksmiðjuáburði á túnið,
en venjulegast ásamt mykju og
síldarmjöli. Ég hafði hálfgjörða
ótrú á þessum verksmiðju-á-
burði, fannst túnið vilja brenna
undan honum, ef hann var bor-
inn á í þurrkatíð. Væri sumarið
þurkasamt, sáust áburðarkorn-
in óuppleyst þegar álegið var. Þá
rakst ég á grein í amerísku tíma-
riti, þar sem fullyrt var, að all-
an verksmiðjuáburð ætti helzt
að bera á uppleystan, sparaði það
áburðarmagnið um ca 5-6. (fimm
sjöttu), þessutan verkaði upp-
leystur áburður miklu fljótar. Ég
ákvað að reyna sannleiksgildi
þessara upplýsinga strax. Fyrir
neðan hús mitt, sem byggt er á
gamalli skriðu, er móldarlagið
mjög þunnt, og vildi túnið
brenna í miklum þurrkum.
Spretta var aðeins byrjuð, en
brakandi þurrkur hafði verið und
anfarna daga. Var þegar farið
að votta fyrir bruna aða visnun.
Ég tók hálfan poka af áburði
og skifti innihaldinu í einn á
móti fimm. Skifti svo blettinum í
tvo jafna hluta með línu, sem ég
strengdi niður hann miðjan. Setti
því næst sjötta hluta áburðar-
ins í tunnu, lét vatn renna í hana
og hrærði í með spaða. Jós ég
því næst vatninu með skjólu á
þann hluta blettsins, sem hærra
bar og byrjaður var að skrælna.
Tunnuna færði ég til eftri þörf-
um. Sjálfsagt þykir þetta frum-
stæð aðferð, eða jafnvel hlægi-
leg, en hún náði tilgangi sínum.
Loks dreifði ég óuppleysta áburð
inum (5-6. af heildarmagni) yf-
ir hinn blettinn. Þurrkarnir
héldust áfram Á fimmta degi kom
í ljós, að sá hluti túnsins, sem
hafði fengið uppleysta áburðinn
var allur að lifna og skilaði
endanlega ágætis grasi. Hinum
hlutanum hafði stórhrakað. Þessi
blettux náði sér aldrei og varð
með graslausum smáskellum, sem
líktust kali. Hafði hann þó feng-
ið fimm sjöttu áburðarmagnsins.
Ég hélt svo þessum tilraunum á-
fram og al'ltaf með svipuðum ár-
angri, þótt ég tæki fyrir önnur
svæði í túninu. Uppleysti áburð-
urinn sýnidi jafnan sína yfir-
burði. Ég reyndi að koma þess-
um athugunum mínum á fram-
færi, en árangurslaust að ég
hygg, enda skal sú saga ekki
rakin hér.
Kal í túnum og orsakir þess
hafa verið mjög ofarlega á dag-
skrá undanfarið. Haft er eftir
hr. Pálma Einarssyni, landnáms-
stjóra, að misnotkun verksmiðju
áburðar og skortur ýmissa nauð-
synlegra efna í jarðveginn
myndu vera ein af höfuðonsök-
um kalsins. Tilraunir á Hvann-
eyri, Egilsstöðum og víðar benda
einnig til þess, að víða skorti
kalk í jarðveginn. Hitt er minna
rætt, að gjöra má ráð fyrir til-
finnan'legum skorti hinna ýmsu
tegunda snefilefna, sem jarðveg-
urinn þarfnast, ef sæmileg upp-
skera á að fást. Eftir hina hóf-
lausu notkun hins kalklausa köfn
unarefnisáburðar (,,Kjarnans“)
á liðnum árum, skyldi engan
undra, þótt gengið hefði veru-
lega á þann forða snefilefna,
sem í jarðveginum kann að hafa
verið.
Þegar litið er yfir tún í dag,
ber graslagið á fjölda þeirra
þess greinilega vott, að það
er kyrkingur í grasinu, sem ætla
má að orsakist meðal annars, eða
ef ti'I vill fyrst og fremst af því,
að í jarðveginn vanti t.d. kalk,
eða ýms snefilefni, nema hvort-
tveggja sé. Hey af slíkum tún-
um er þyrkingslegt og hart, og
vantar ylm og mýkt þess
heys, sem ræktað er með líf-
ræ num áburði. Sem fóður er
þetta hey varhugavert.
Hvað er svo helzt til úrbóta
í þessum ræktunarmálum? Það
spursmál verða bændurnir sjálf-
ir, sérfræðingar þeirra og ráðu-
nautar að leysa.
Ljóst er að allan húsdýraá-
burð verður að nýta, sem al’lra
bezt.
Af öðrum lífrænum áburði má
t.d. nefna síldarmjöl, loðnumjöl
og beinamjöl. Ekkert virðist
vera betra en síldarmjöl, þar
sem kal eða einhverjar veilur
eru í túnum. Síldarmjölið verk-
ar mjög fljótt og tel ég því bezt
að bera það á mjög snemma að
vorlagi, með sérstöku tilliti til
seinni sláttar, en tæplega kem-
ur til greina að vorbeita þann
hluta túnsins, sem síldarmjöl hef
ir verið borið á. Fé sem vant
er síldarmjöli myndi ganga of
nærri rótinni.
Lýsi og grútur er ágætur á-
burður, en naumlega mikið fram
boð af þeirri vöru til áburðar.
Þarinn og fjörugróðurinn er
tilvalinn áburður í matjurta-
garða og ætti að mega gjöra ráð
fyrir hliðstæðu notagildi hans í
sambandi við nýræktun og end-
urræktun.
Þá er það mórinn, sem hlýtur
að te'ljast lífrænn áburður. Er
þarna ef til vitl lausn gátunn-
ar? Á uppvaxtarárum mínum
var brennt miklu af mó heima,
enda virtist ótæmandi uppspretta
af honum. Ég tók eftir því, hve
vel spratt þar sem hann var
þurrkaður. Sumt af þessum mó
varð mjög hart við þurrkun, en
ekki virtist spretta miður undan
þessum mó heldur en hinum, sem
torfkenndari var. Ekki ættu að
vera nein veruleg vandkvæði á
því að vinna móinn til áburðar.
Ef til vill þarf ekki annað en
ryðja honum í hauga með viðeig
andi vélum, og blanda svo haug-
ana einhverjum rotnunar- eða
gerjunarefnum til þess að gjöra
móinn meðfærflegri til áburðar.
Einnig mætti mala hann.
Gjöra má ráð fyrir að mór-
inn sé ágætis áburður í alla ný-
ræbtun, eða þar sem um endur-
ræktun er að ræða. Það verð-
ur því naumlega sagt að þeir sem
við ræktun fást þurfi að verða
með öllu úrræðalausir, þótt eitt-
hvað yrði dregið úr notkun
„Kjarnans".
Eins og áður fram tekið, þá
þykist ég hafa sannreynt, að
verksmiðjuáburður nýtist langt-
Framhald á bls. 21
Það jafnast
ekkert
á við
Lark."

IARK
FILTER CIGARETTES
MADE tN U. S. A
Lark filterinn
er þrefaldur.
RICHLY REWARDING
UNCOMMONLY SMOOTH
Reynið Lark, vinsælustu nýju amerísku sigarettuna