Morgunblaðið - 27.10.1968, Blaðsíða 20

20
MORCrUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. OKTÓBER 1968
Almennur borgarafundur
um heilbrig&ismál
f LOK nýafstaðinnar heilbrigðis
málaráðstefnu á vegum Lækna-
félags íslands gat formaður fé-
lagsins, Arinbjöm Kolbeinsson,
þess að fjölmargir einstaklingar
aðrir en þeir, sem ráðstefnuna
sátu, hafi látið í ljós mikinn á-
huga og sumir viljað að haldinn
yrði almennur borgarafundur
um heilbrigðismál á næstunni. Ef
til slíks fimdar kæmi væri ekkl
úr vegi að kynna almenningi
sem flestar hliðar málanna fyrst
hleypidómalaust en af hrein
skilni, svo að fjrrirspumir og til
lögur megi verða sem viturleg-
astar og tíl gagns.
Samkvæmt upplýsingum Hag-
stofu fslands vorum við fslend-
ingar um það bil 200.000 talsins
í lok síðasta árs og í desem-
ber byTjun s.I. var skipting í
aldursflokka þannig:
15 ára og yngri 70.971 eða nær
57% þjóðarinnar
16—66 ára 113.873 eða nær
57% jþóðarinnar
67 ára og eldri 14.682 eða nær
7,3% þjóðarinnar.
Af þessum tölum má sjá að
þjóðfélagslegar þarfir okkar mið
ast að all veruíegu leyti við
æskulýðinn, þótt hjá okkur sem
víðar í heiminum færist hlutfalls
tala aldraðra sífellt í aukana ár
frá ári.
Hvort heldur við fullorðna
fólkið erum foreldrar eða frænd
ur yngri borgaranna er það okk
ar ábyrgð að móta og skapa lifn
aðarhætti samtíðarinnar og um
leið að leggja grundvöH að fram
tíðinni. í lífsbaráttunni höfum
við komizt að þeirri niðurstöðu
að góð heilsa sé dýrmætasta
eign hvers manns. Mikils er því
um vert að standa vörð um þau
verðmæti.
f þeim opinberu umræðum, sem
fram hafa farið á vettvangi heil
brigðismála undanfarin ár hér á
fslandi, hefur töluvert borið á á-
sökunum í garð þessa og hins
fyrir getuleysi, áhugaleysi,
klaufaskap o.s.frv. f þessum dúr
hefur verið minnst á yfirstjóm
af hálfu ráðherra og landlækn-
is, kennslu innan Háskóla fs-
lands, framkvæmdaatriði í hönd
um yfiríækna og héraðslækna, fé
græðgi ungra lækna, dvínandi
læknahug hjúkrunarkvenna o.s.
frv. Þótt ekki sé reynt að bera
blak af starfsmönnum heilbrigðis
þjónustunnar, þá finnst mér
hiran óbreytti borgari sleppa alltof
átölulítið frá borði, þegar draga
skal duluna ofan af áhugaleysi
og sofandaskap. Skoðun mín
byggist á þeirri trú, að sann-
leikanum sé hver sárreiðastur og
fari svo að einhverjum gremjist
orð mín kemst blóð hans e.t.v. á
örari hreyfingu, svo að hann
hugsar skýrar og með aukinni
framsýni.
Við vitum að hvar í heimi sem
er reynist mönnum nauðsynleg-
ur agi, aðhald, hrós og hvatn-
ing til að þeir afkasti eftir beztu
getu. f stjórnmálum og þjónustu
greinum hverskonar verður eft-
irspurn, aðhald og hvatning að
koma frá fjölda hinna almennu
neytenda til að skriður komist á
framkvæmdir og hagur manna
batni. Sé varan eða þjónustan
góð hlýtur hún að kosta sinn
skilding. Ef fjárhagurinn er
þröngur ríður á að verja hverj-
um eyri með hagsýni. Þótt greiðsl
ur falli í hlut ríkissjóðs eða
sveitarsjóðs, þá erum við, borg-
ararnir, eftir sem áður hinir
einu sönnu greiðendur, að
minnsta kosti ef við viljum
halda áfram að teljast sjálfstæð
þjóð. Þessi sanninidi þekkjum við
raunar öll ofboð vel, þótt marg-
ur landinn hafi oft hagað sér
eins og ábyrgð hins opinbera
komi einstaklingunum hreint
ekki víð og sömuleiðis að at-
hafnir einstaklinga, sem búa í
lúxus villum með æmum rekstr-
arkostnaði til viðbótar fleiri mill
jóna stofnkostnaði, séu algjört
einkamál þjóðarhag óviðkom-
andi.
Svo vikið sé raú beint að sviði
heilbrigðismálanna, þá skal þess
minnst að svo háttar til að full-
trúar hinna almennu borgara
eiga sæti í heilbrigðisnefndum,
er skulu vera starfandi í hverj-
um kaupstað og hverju kaup-
túni með yfir 500 íbúa, ennfrem
ur í öðrum sveitarfélögum, ef
hreppsnefnd eða ráðherra mælir
svo fyrir. Heilbrigðisnefndir
beita sér fyrir því, að settar séu
heilbrigðissamþykktir fjrrir um-
dæmi þeirra og þær endurskoð-
aðar svo oft sem ástæða er til,
sjálfkjömir aðilar að hefibrigð-
isnefndum eru héraðslæknar og
lögreglustjórar eða hreppstjórar,
sumstaðar líka bæjarverkfræð-
ingar, en aðra nefndarmerm kýs
hlutaðeigandi sveitarstjóra. f nú
gildandi lögum er engin fyrir-
mæli að firrna um, hvemig heil-
brigðissamþykktir skuli tryggja
sem bezt heilbrigði þjóðarinnar
í heiild, né íbúa þess svæðis, sem
hvert umdæmi spannar. En í lög
unum er heldur ekkert sem
bannar heilbrigðisnefndarmanni
að sýna framtak og dag við að
stuðla að framgangi þeirra mála
sem sveitungar hans hafa falið
honum.
f þeirri heilbrigðissamþykkt,
sem ég hef hér fyrir framan mig,
þ.e. heilbrigðissamþykkt fyrir
Hafnarfjarðarkaupstað frá 1955,
segir um hlutverk og valdsvið
heilbrigðisnefndar: „Heilbrígðis
nefnd sér um, að haldin séu á-
kvæði þessarar reglugerðar, svo
og annarra laga og reglugerða,
er að heilbrigðismálum lúta".
Ætla má að gildandi lög og
reglugerðir nái yfir þau atriði,
sem við ætlumst til af heilbrigð-
isþjónustunni í landinu, og fara
þau hér á eftir í stórum drátt-
um.
Við viljum að á meðal okkar
finnist sérlærðir einstaklingar,
sem skipulagsbundið fræða okk-
ur og leiðbeina um allt það, er
glæða má vit vort og vilja til
hefisuræktar og heiísuverndar.
Kennslan þarf að ná til verð-
andi mæðra og feðra, uppalenda,
skólaæskunnar, hins vinnandi
manns og gamla fólksins. Við
viljum að öll þessi fræðsla lúti
öflugri stjórn heilbrigðisyfir-
valdsins og heilbrigðisstarfs
manna, en með aðstoð skóla, út-
varps, sjónvarps og blaða, svo
að framkvæmdir hennar verði
markvissar og víðtækar meðal
allra aldursflokka.
Við viljum að sérfræðingar
fylgist vel með heilsufari barns-
hafandi kvenna og að öryggi
þeirra og barnanna sé sem bezt
tryggt, þegar að fæðingu kemur,
hvar sem búseta þeirra er á
landinu, án þess að skapa íbú-
um einangraðra héraða óhóflega
f járhagslega byrði.
Við viljum að bömin okkar
frá fæðingu til fulíorðinsára
eigi kost eftiriits sérhæfðra
lækna, sálfræðinga og annarra,
er bezt til kunna að fylgjast með
líkamlegum og andlegum þroska
vaxtarskeiðsins, þannig að vak-
að sé yfir velferð barnanna á
hehnilum, í skólum, i leik og í
starfi með gát og samvizkusemi.
Við viljum eiga þess kost að
læknar fylgist svo vel með
heilsufari voru, að skaplegir
sjúkdómar verði greindir á byrj
unarstigi og að lækningu sé
beitt 1 tæka tíð ef sjúkleika ber
að höndum, þar með taldir tann-
sjúkdómar.
Við viljum geta leitað læknis
— eða að minnsta kosti héraðs-
hjúkrunarkonu — ef þörf kref-
ur, án óhólegra tafa eða óvið-
ráðanlegra útgjalda. Rannsóknir
og aðra þjónustu, sem unnt er
að framkvæma án sjúkrahúss-
leigu, viljum við sem mest fela
heimilislæknum, því að þótt
sjúkrahús séu talin ómetanleg til
árangursríkra lækninga, finnst
flestum bezt heima að vera sé
þess nokkur kostur, ekki sízt
gamla fólkinu, enda er slíkt fyr-
irkomulag líklegt til mikils
spamaðar. Samfara þessu vex
þörf okkar fyrir heimahjúkrun
á vegum heilsuvemdarstöðva.
Við viljum eiga völ góðr-
ar sjúkrahússþjónustu, sem eng
an veginn þarf að vera til húsa
í höllum með turnum og mar-
maratröppum eða forsölum, sem
helzt minna á álfasali ævintýr-
anna — öllu fremur eiga þessi
sjúkrahús að vera búin örugg-
um tækjum og í umsjá kunn-
áttufólks.
Við viljum að híbýli okkar
stuðli að vellíðan og heifbrigði
og viturlegri hófsemi.
Við viljum að hirðusemi ríki í
umhverfinu, hvort heldur er í
þéttbýli eða strjálbýli og að með
ferð neyzluvarnings okkar
skapi heilsufarslegt öryggi.
Við viljum fyrirbyggingu
hverskonar smitsjúkdóma.
Við viljum slysavamir á Iandi
á sjó og í lofti.
Við viljum að stuðlað verði að
geðvemd meðal okkar og að geð
sjúklingar, þar með taldir áfeng
issjúMingar, fái ekki síðri
sjúkrahjálp og félagsstoð en
aðrir, er við vanheilsu búa.
Við viljum að öryTkjar og van
gefnir njóti styrktar, sem skapi
þeim sem bezta mögulekia til lífs-
hamingju.
Við viljum fá aðstoð og fjrrir-
greiðslu á sviði heilbrigðismáía
eftir þörfum einstaklingsins, án
beinna afskipta fleiri aðila en
nauðsyn krefur, svo að við glöt-
um sem minnstu af sjálfsvirð-
ingu og öryggiskennd, án þess
að fara þó á mis við kosti nú-
tíma tækni og vísinda.
Sú er raunin að í sumu ti'lliti
eru lögin ágæt, en framkvæmd
þeirra léleg, en líka eru til úr-
elt eða vansmíðuð ákvæði laga
og reghigerða, sem nauðsyn er
að endurskoða og lagfæra.
Nú nýverið hefur ríkisstjórn-
in ákveðið að leggja til við Al-
þingi að stofnað skuli sérstakt
ráðuineyti fjrrir heilbrigðis- og
tryggingamál. Þessu er mjög
fagnað af mörgum og þeir hin-
ir sömu leggja áherzlu á að heil
brigðismál séu ófrávíkjanlega
einn liður félagsmáía og að þjóð
félagsleg heilbrigðisvísindi verði
að efla til muna meðal okkar.
Skortur sérfræðinga hefur háð
landlæknisembættinu og háir
enn mjög tflfinnanlega og það
eitt að stofna sérstakt heilbrig-
isráðunejrti leysir lítinn vanda.
Sú ákvörðun að viðhalda og
efla störf og aðstöðu heimilis-
lækna fær nú mikið fylgi. Er
þetta eitt dæmið um víðtækari
viðleitni til að efla hið almenna
meðai ýmissa vísindagreina. Á-
hugi, einkum meðal yngri lækna,
beinast að því að heimilislæknar
fái aðstöðu til að starfa saman í
hópum (minrast 2 saman) á svo-
nefndum læknamiðstöðvum, sem
þjóna eiga ákveðnu svæði, hvort
heldur er í þéttbýli eða strjál-
býíi. Sameiginleg spjaldskrá er
þar fyrirhuguð yfir skjólstæðing
ana. Sérstök simavarzla á að
geta hindrað óþarfa truflanir á
viðtölum læknis við sjúklinga í
heimsókn. Timapöntunarfyrir-
komulag á að draga úr löngum
biðtíma eftir læknisviðtali.
Menn eiga að velja sér ákveð-
inn heimilislækni eftir sem áð-
ur en ef á Iiggur má leita til
hvaða tæknis stöðvarinnar, sem
auðveldast er að ná til á hverj-
um tíma.
Samtímis læknamiðstððvunum
er óskað eftir að upp rísi heilsu
gæzlustöðvar til húsa á sama
stað og með sameiginleg afnot af
spjaldskrá, rannsóknarstofum
o. fl. Verksvið stöðvanna ætti að
vera í samræmi við þá hugsun,
sem fram kom f almannatrygging
arlögunum nr. 50-1946. í lögum
þessum var hugtakið heilsu-
gæzla látið ná yfir sjúkrahjúlp
og heifsuvernd. Heilsugæzlu á
vegum trygginganna áttu heilsu
verndarstöðvar, sjúkrahús og
lækningastöðvar að annast. Svo
var kveðið á, að hlutverk heilsu
verndarstöðva skyldi vera að
rækja hverskonar heilsuvernd-
arstarfsemi (sbr. heilsuverndar-
'lög rar. 44-1956, þar sem upp eru
taldar 13 heilsuverndargreinar,
og þó vantar þar á slysavarn-
ir og almenna heilbrigðis-
fræðslu).
Á undanförnum áratugum hef-
ur þjónusta heilsuverndarstöðva
beinzt inn á brautir sérhæfing-
ar, þar sem læknar og hjúkr-
unarkomrr eða Ijósmæður hafa
fvrst og fremst sinnt berkla-
vörnum, mæðravernd, ungbama
vernd og skólaheilsuvernd.
Hver þessara liða hefur átt sitt
út af fyrir sig, án ýkja mikils
samstarfs við hina. Almennar
þrifnaðarráðstafanir undir eftir-
liti héraðslæknis (eða borgar-
læknis) hafa alls ekki talizt til
starfsemi heilsuverndarstöðv
anna og eiginlega er eins og að
heilbrigðisnefndir hafi álitið að
þetta væri sá eini liður heil-
brigðismálanna, sem þeim til-
hejrði að hafa nokkur afskipti
af. Mér virðast tfilögur nefndar,
sem undirbúið hefur frum-
varp tfl laga um hollustuhætti og
heilbrigðiseftirlit (lagt fjrrir síð-
asta löggjafarþing en hefur enn
eigi hlotið samþykktir) bera ein
mitt þennan svip. f nefndu frum-
varpi er lagt til að stofnað verði
Heilbrigðiseftirlit ríkisins, sem
ekki er ráðgert að sé innan
ramma landlæknisembættisins.
Ráðlegra hefði ég talið að orða-
lag 8. greinar lagafrumvarpsins
hljóðaði eitthvað líkt eftirfar-
andi:
Ríkið srtarfrækir stofnun, sem
nefnist Heilbrigðisstofnun ríkis-
ins (kemur í stað skrifstofu land
læknis). Skal henni stjómað af
Heilbrigðisráði ríkisins, sem í
eiga sæti ... Æðsti maður fram-
kvæmdastjórnar Heilbrigðis-
stofnunar ríkisins skal vera
landlæknir og undir stjórn hans
lúta allar deildir stofnunarinn-
ar. Deildaskipting stofnunarinn
ar skal vera nægi'lega sveigjan
leg til að sinna breytilegum
þörfum hvers tíma, en í aðal-
atriðum sem hér segir: o.s.frv.
I o.s.frv.
Þær fáu íslenzku hjúkrunar-
konur, sem stundað hafa sérnám
í heilsuvernd erlendis, hafa afl-
ar lært að æskilegast sé að hver
hjúkrunarkoraa við heilsuvernd
starfi að alhliða heilsuvemd inn
an afmarkaðs svæðis, fremur en
iranan aðsky'ldrar sérgreinar.
Slíkt er og í fullu samræmi við
þá stefnu, er heimilislækningarn
ar virðast vera að taka og að
framan greinir.
Eitt verðum við að gera okk-
ur ljóst: Það er ekki nóg að óska
eftir vel hæfum heimilislækn-
um og heilsuveradarhjúkrunar-
konum, til að sinna þörfum fjöl-
skyldna okkar. Við verðum að
skapa aðstæður tfi nægilega full
komins náms, sem gerir þetta
fólk hæft í starfi. Námið verð-
ur að verulegu leyti að fara fram
innan starfandi heilsuvemdar-
stöðva og hjá heimilislæknum. í
dag er mesta vandræðaástand í
þessum málum, enda árangurinn
harla lélegur.
Æskilegt væri að aðilar innan
Sambands íslenzkra bæjar- og
sveitarfélaga tækju höndum sam
an og leituðu samvinnu við heil-
brigðisyfirvöldin um að hrinda
í framkvæmd nýjungum og fram
förum, t.d. með stofnun náms-
styrkja og námslánasjóðs fyrir
heilbrigðisstarfsmenn, hvort
heldur er til náms hér heima eða
erlendis, en hið síðamefnda er
hhitfallslega erfiðara og dýrara
fjrrir okkur íslendinga en þjóðir,
sem veitt geta allt nám heimafyr
ir. Félagslegar þjónustugreimar
verða trúlega verr úti í þessu
efni en flestar aðrar, vegna þess
að hvert land miðar kennslu
sína við eigin þarfir og þjóð-
skipulag. Hvað hjúkrunarkon-
um viðvíkur t.d. skal þess getið
að staðgóð þekking væntaniegr-
ar héraðshjúkrunarkonu ætti
að byggjast á almennu hjúfcrun-
amámi, ljósmóðurfræðum (þ.e.
ljósmæðraprófi) og sémámi í
heflsuvernd, mismunandi löngu,
eftir því hver ábyrgð einstakl-
ingsins er í srtarfL
Verði ekki eitthvað fram-
kvæmt í þessum málum af meiri
festu og röggsemd en undanfar-
ið er mér Ijóst að mikil bið get-
ur orðið á æskilegum framför-
um í heilbrigðismálum okkar og
jafnvel ógnar afturför sem bitn
ar bæði á okkur sjálfum og af-
komendum okkar.
Þessi atriði bið ég ykkur les-
endur góðir að athuga alveg sér
staklega áður en haldinn verður
almennur borgarafundur um
heilbrigðismál.
Hafnarfi rði, 9. október 1968
EIín Eggerz Stefánsson.
„JÚDAS##
FRÁ KEFLAYÍK.
SILFURTUNGLIÐ
SILFURTUNGLIÐ
UNGLINGASKEMMTUN KL. 4—7.
POPS
skemmta.
í kvöld leikur hin nýia vinsæla hljómsveit