Morgunblaðið - 09.11.1968, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. NÓVEMBER 1968
17
- í VESTURVÍKING
Framhald af bls. 10
þiggjum við hálfan bolla gegn
því að mega spyrja frúna
einnar spoirningar.
— Hvernig lízt svo frúnni
á? spyrjum við.
— Mér finnst nú sök sér
fram að jólum, segir hún. Það
er í sjálfu sér efkkert lengri
útivist en þó hann vseri hér
við land. En það verður erf-
iðara að fá fréttir af þeim,
býst ég við.
— Eitthvað verður að reyna
segir Ingólfur. f>að er að
verða vandamál, hvað gera
skuli við þessa stóru báta,
sem keyptix voru til að ausa
upp síldinni, ef hún heldur
áfram að bregðast hér við
land. Það þýðir ekkert annað
en bregðast rétt við og leita
fyrir sér á nýjum slóðum. Ef
þessi tilraun okkar gefiur já-
kvæða raun, er sjálfsagt að
hafa í huga, að það er lika
kostnaður að láta bátana
hanga yfir engu lengst norð-
ur í hafi.
aði Örn fyrir um 3,4 milljónir
króna, en í ár fyrir um 2,3.
Þetta segir lika sína sögu og
ég held, að við þurfum ekki
að verða ýkja heppnir vestra
til að útgerðin (haíi það að
minnsta kosti ekki verra, en
þó við væirum að reyta hér
land. Sem sagt: þessi tilraun
er allra góðra gjalda verð.
— Ætli BandarSkjamenn
hafi hug á að læra tæknina
af ykkur?
— Eftir því sem ég hef
heyrt, eru Bandaríkjamenn
ekki miMir sjómenn. En ef
þeir hafa áhuga .... Rúss-
arnir nota nú nákvæmlega
sömu aðferðir og við.
— Á hvernig samning farið
þið í þessa ferð?
— Yið förum á sams konar
samningi og ef við værum hér
við land, en þó er sú breyt-
ing, að nú hefst nýtt úthald
hjá okkur, sem að öðrum
kosti yrði ekki fyrr en um
áramót.
— Hvaða verð fáið þið fyr-
ir aflann?
— Að þvl er ég bezt veit
er verðið mjög nálægt því að
vera það sama og fyrir síld-
ina ^em við settum í flutn-
ingaskip í sumar, en það var
1 króna og sex aurar fyrir
kílóið. Ég held, að samning-
ar um verðið fyrir vestan
gildi út maímánuð nk.
— f>ið brugðuð ykkur í
Norðursjóinn?
— Já, við fórum eina ferð
þangað, meðan Sævar var
fyrir vestan að athuga að-
stæður. Við vorum 3—4 sólar-
hringa á miðunum við Hjalt-
landseyjar, fengum 71 tonn og
seldum aflann til bræðslu í
Leirvik.
— Fyrir?
— Við fengum 1 krónu 37
aura fyTir kílóið.
— En ef þið hefðuð selt
aflann í bræðslu hérlendis?
— í>eir borga 1 krónu 28
aura fyrir kílóið.
I>að var farið að líða á
kvöldið, þegar hér var komið
samræðunum. Við lukum úr
'kaffibollanum og kvöddum.
'Ingólfur fylgdi okkur til dyra
og um leið og við skutumst
'út í rigninguna sagði hann:
„Auðvitað er ég sPenntur." —
„Hver er það ekki?“, kölluð-
um við til baka — og hver er
það ekki?
- ALÞINGI
Framhald af bls. 11
Norðurlandaþjóðirnar hlotið
miarkað fyrir sauðfjárafurðir á
hagstæðara verði en þeir eiga
nú kost á erlendis. Þá er þess
að geta, að meðan íslendingar
standa utan Fríverzlunarsamtak
anna, verða þeir að greiða tolla
af öllum vörum, sem þangað eru
fluttar, meðan framleiðendur sam
keppnisafurða t. d. í Noregi og
Danmörku geta selt sínar afurð-
iir tollfrjálsar, þ.e.a.s. fyrir mun
hærra verð. Þannig hlýst bein
verðhækkun á íiflenzkum útflutn
ingsafurðum af aðild að Fríverzl
unarsamtökunium. Mundi það t.
d. hafa veruleg áhrif á síldar-
lýsisverðið. Einnig mundi það t.
d. hafa hagstæð áhrif á freð-
fiskmarkaðinn í Bretlandi.
Það er á hinn bóginn fjarri
mér að gera lítið úr þeim erfið-
leikum, sem aðild að Fríverzl-
unarsaimtökunum mundi hafa í
för með sér. Þeir erfiðleikar lúta
að þrennu. Við yrðum á ein-
hverju tilteknu tímabili að af-
nema alla verndartolla. Öllum
tollum, sem eingöngu er ætlað
að afla ríkissjóði tekna eða svo-
nefndum fjáröflunartollum, mætt
um við halda. Afnám þeirrar toll
verndar, sem íslenzkur iðnaður
hefur notið jafnvel þótt á til-
tölúlega löngum tíma væri, mundi
að sjálfsögðu hafa ýmsa erfið-
leika í för með sér. Um leið ber
að geta þess, að tollvernd ís-
lenzks iðnaðar er minni en marg
ir telja, og samtök iðnaðarins
sjálfs telja afnám allra verndar
tolla enga frágangssök, ef hún
gerist á löngum tíma samkvæmt
fyrirframgerðri áætlun og henni
fýlgir mótun alhliða stefnu í iðn
aðarmálum, sem tryggir vöxt og
viðgang iðnaðarins á grundvelli
jafnræðis við aðrar atvinnugrein
ar og út á við. í þessu sambandi
er og þess að geta, sem ég nefndi
áðan, að í stað verndaðra iðn-
greina sem sumar hverjar myndu
e. t.v. verða að leggjast niður,
a. m. k. í núverandi mynd, skap-
ast skilyrði fyrir stofnun nýrra
iðngreina til útflutnings. Ég held
að óhætt sé að fullyrða, að þegar
á heildina er litið, mundi aðild
að Fríverzlunarsamtökunum ekki
leiða til minnkandi iðnaðar, held
ur þvert á móti til aukins iðn-
aðar á íslandi og þá fyrst og
fremst til fjölgunar stórra fyrir-
tækja í iðnaði, en hins vegar
hlutfallslegrar fækkunnar smá-
fyrirtækja, sem mörg hver hafa
þróazt í skjóli totlverndar og
innflutningshafta.
f EFTA-skýrslunni er frá því
greint, að miðað við árið 1966
sé áætlað, að um 3800 manns
hafi unnið að iðnaðarframleiðslu
þar sem mætti ætla, að beinna
áhrifa mundi gæta af afnámi
tolla og hafta samfara aðild að
EFTA. Eru það tæp 5% atls
vinnandi fólks á íslandi og um
19% þeirra, sam þá istörfuðu
í iðnaði. Þær framleiðslugreinar
£ matvælaiðnaði, sem einkum eru
taldar verða fyrir áhrifum af
breytingu verndar, eru kex- og
súkkulaðigerð, drykkjarvöruiðn
aður, kaffibræðsla og matarefna
gerð. Ýmsar aðrar greinar í mat-
vælaiðnaði skipta hér ekki máli,
þar sem þær fálla ekki undir
ákvæði EFTA-sáttmálans, svo sem
smjörlíkisgerð og vinnsla íslenzk
ar landbúnaðarafurða. Reyndar
á þetta eimnig við um kaffi-
brennslu, þar sem kaffið er ekki
EFTA-vara. Aðrar iðngreinar, er
ákvæðin um fríverzlun taka til
og mundu verða fyrir beinum
áhrifum af niðurfellingu tolla,
þótt í mjög mismunandi mæli
sé, eru gólfdreglagerð,prjónles-
húsgagniasmíði, innréttingasimíði,
skinna- og leðuriðnaður málning
óu-gerð, sápugerð, sementsfram-
leiðsla, raftækjasmíði, sútun, og
spuni og vefniaður. Með hliðsjón
af þeim breytingum, sem gera
má ráð fyrir á næstu áratugum
á tölu atvinnufólks og skiptingu
þess milli atvinnugreina verður
ekki talið, að vandamálin varð-
andi atvinnu 3800 manns á næstu
áratugum sé alvarlegt. Efnahags
stofnunin hefur gert ráð fyrir
því, að atvinnufólki muni fjölga
um 45% á ánuinum 1905—1986
eða um 34 þús. En á þessu tíma
bili verður fyrirsjáanlega um að
ræða önari aukningu en áður
hefur átt sér stað. Hinn mikli
mannfjöldi, sem bætist á vinnu-
markaðinn á komandi árum, hlýt
ur að hafa grundvallarþýðingu
fyrir allt mat á þróun efnahags
mála á íslandi og aðgerðir á því
sviði. Samkvæmt áætlun Efna-
hagsstofnunarinnar er gert ráð
fyrir, að mannfjöldi, sem stund-
ar fiskveiðar muni sstanda í
stað og vera um 5000 manns. f
landbúnaðinum mundi verða lítils
háttar fækkun, hækkun í bein-
um tölum, en hlutfalls'lega lækk
un úr 19% árið 1966 í 13%
1985. Jafnhliða þetfsu er gert
ráð fyrir nokkurri hlutfallslegri
aukningu í úrvinnslugreinum eða
úr 49% í 50%. En það
mundi þýða beina aukningu þessa
atvinnufólks úr 37 þús. í 55 þús.,
þ.e.a.s. um 18 þús. manns. f þjón-
ustugreinum er gert ráð fyrir
hlutfallslega mestri aukningu eða
úr 31% árið 1965 í 37%
árið 1985. En þá aukist fjöldi
þessa atvinnufó'lks úr 23. þús. í
40 þús. eða um. 17 þús. manns.
Auðvitað þarf að gena margs
konar ráðstafanir til þess að iðn-
aðurinin geti lagað sig að þeim
breytinigum, sem eiga sér istað í
iðnaði vestrænna landa. f fyrsta
lagi þa-rf að ráða sérstalka bót á
þeim fjánhagsvandamálum, sem
verða á vegi iðnaðarins vegna
aðlögunarinnar. í örðu lagi þarf
að láta iðnaðinium í té aukna
leiðbeiningarþjóniustu að því er
varðar rekstrartækni og sölumál.
Emnfremur getur saimvinna eja
jafnvel samruni íslenzkra fyrir-
tækja orðið til hagsbóta. Sam-
'Starf við erlend fyrirtæki, sem
gætt hefur mjög á Norðurlönd-
unum undanfarin ár mundu og
geta haft aukna þýðingu.
Lengd aðlögunartíma rain
einnig veita verulegt svigrúm.
Ekki verður nein skynditeg
breyting á aðstöðu íslenzks iðm-
aðar þótt -gengið yrði í EFTA.
Hráefnis- svo ég vélatöllar, eru
nú svo háir að nettóverndin
þyrfti ekki að mininka til muna
í mörgum tilvikum fyrstu árin.
Þann tíma er hægt að nota til
að endurbæta rekstur eldri fyrir
tækja og afskrifa fjármagn í
fyrirtækjum, sem þurfa að leggja
út á nýjar brautir. Ef verndar-
hráefnis- og vélatollar eru af-
numdir á t.d. 10 ára tímabili í
ákveðnum stigum samfara því
að iðmaðurinn fengi strax að-
gang að stóru markaðssvæði,
mundu viðhorf öll í iðnaðar-
málum breytast. Þá yrði hægt að
hefja undirbúning iðnþróunar á
ákveðnum forsendum, en ein-
mitt óvissa um stefnuna í tolla-
og viðskiptamálum hlýtur að
draga úr áhuga manna á því að
leita að nýjum verkefnum.
Annað aðalvandamálið í sam-
bandi við aðild að firíverzlunar-
samtökunum eru þau áhrif, sem
tollalækkunin hefur á fjármál
ríkissjóðs. íslendingar hafa nú
hærri tolla en nokkur nálæg
þjóð, og þeir afla sér hærri
hundraðshluta af ríkistekjunum
með innheimtu tolla en nokkur
önnur þjóð, isem um er vitað. Af-
nám verndartolia miumdi því
hafa gagnger áhrif á fjármál rík-
isins, en það rnundi að sjálfsögðu
draga úr áhrifum, ef samkomu-
lag fengist um, að afnám vemd-
artollanna ætti sér stað á tiltölu-
lega löngum tíma. í EFTA-
skýrslunni er þess getið, að
te'kjutap ríkissjóðs við að allir
verndartollar svo og hráefniis-,
véla- og orkutollar iðnaðarins
hefðu ekki verið lagðir á 1967,
hefði að öðru óbreyttu numið um
1000 miíljónum króna. Þetta er
þó ekki vandamál, sem mundi
bera að í náinni framtíð. Hugs-
anlegur aðildarsamningur að
EFTA gæti þýtt, að tollalækk-
anir okkar hæfust árið 1970. Þó
ekki sé gert ráð fyrir lengra
aðlögunartímabili en 10 ámm,
yrðu íslenzkir tollar enn tiltölu-
lega mjög háir fyrstu 2—3 ár-
in eftir gildistöku aðildarsamn-
ingsins, og tekjur því ekki veru-
lega skertar. Engu að síður er
að sjálfisögðu tímabært að tekið
verði tií gagngerðrar athugunar,
hvernig bregðast megi við því
vandamáli, sem ríkissjóði v-erð-
ur á 'höndum ,vegna hugsanlegr-
ar aðildar laindsins að fríverzl-
un. Tveir möguleikar eru fyrir
hendi að bæta ríkissjóði tekna-
missinn veg-na afnáms vemdar
tolla'laganna.
Annars vegar kæmi til greina
hækkun á söluskatti, en hann er
víða um lönd mun hærri en hér.
Hins vegar kæmi til greina hækk
un fasteignagjalds, sem alls stað-
ar í nálægum löndum er miklu
hærra en hér tíðkast, þótt yfir-
leitt sé þar um að ræða tekjustofn
sveitarfélaga en ekki ríkissjóðs.
í því sambandi væri þó til at-
hugunar að tekjuskattur yrði
fyrst og fremst skattur fyrir rík
issjóð en hins vegar fengju sveit
arfélögin fasteignagjöldin sem
tekjustofn fyrir sig.
í þriðja lagi mundu viðskipt-
in við Austur-Evrópu verða nokk
urt vandamál. Þó er þetta vanda
mál ekki erfitt og miklu síður
en áður var. Kemur þá hvort
tveggja til, að þessi viðskipti eru
ekki eins mikilvæg og áður og
fara ekki að öllu leyti fram á
jafnkeypis grundvelli. Austur-
Evrópuþjóðirnar geta nú einnig
háð miklu harðari samkeppni
hvað snertir verð og vörugæði
en áður var. Á það má einnig
benda, að bæði Austurríkismenn
og Finnar hafa getað haldið mikl
um viðskiptum við Austur-Ev-
rópu þrátt fyrir þátttöku í Frí-
verzlunarsamtökunum. Samning-
urinn gerir ráð fyrir að innflutn
ingshöft séu afnumin en um
89% alls innflutnings til lands-
ins er nú frjáls, 11% háð leyf-
um. Verulegur hluti þeirra vöru
tegunda, sem háðar eru leyfum
eru á landbúnaðarvörulista
EFTA., en fríverzlunarákvæðin
taka alls ekki til hans, og mætti
því beita innflutningshöftum að
því er snertir þær vörur, þótt
Island væri orðið aðili að sam-
tökunum. Langstærsti flokkur-
inn, sem háður er leyfum enn,
er olíur og benzín, en nauðsyn-
legt er að viðhalda óbreyttu fyr
irkomulagi varðandi viðskipti
með þær vörur, vegna viðskipta
við Sovétríkin. Um þetta atriði
yrði væntanlega að semja sér-
staklega við EFTA.
Aðrir vöruflokkar, sem háðir
eru leyfum og falla undir fri-
verzlunarákvæðin eru ef til vill
ekki mikilvægir fyrir austur við
skiptin.
Gera þarf erm fremur sérstak-
an gaum að þeim áhrifum, sem
tollalækkun gagnvart EFTA-
löndunum hefði á jafnkeypisvið-
skiptin við Austur-Evrópu.
Árið 1967 námu kaup okkar á
vörum frá Austur-Evrópulönd-
um, þar sem um tollamismun
yrði að ræða um 163 millj. kr.
Af þeirri upphæð námu skipa-
kaup frá Austur-Þýzkalandi 111
millj. kr. Innflutningur skipa er
tollfrjáls, þannig að sala þeirra
frá löndum utan EFTA mun á
engan hátt torveldast, þótt ís-
land gerðist aðili að samtökun-
um. Þau vörukaup, sem sæta
mundu tollamismunun, ef ísland
hefði verið aðili að EFTA árið
1967, námu því raunverulega að-
eins um 50 millj. kr. eða rúml.
6% af heildarinnflutningnum frá
þeim löndum, en hann var 1814
millj. kr. á þessu ári. Þessi 50
millj. kr. innflutningur var svo
að segja allur frá öðrum Austur-
Evrópulöndum en Sovétríkjun-
um, þ.e.a.s. Póllandi, Austur-
Þýzkalandi og Tékkóslóvakíu.
Jafngildir þetti því, að breyting
tolla vegna aðildar íslands að
EFTA mundi engin áhrif hafa á
viðskipti okkar við þá þessara
þjóða, sem langmestu máli skipt-
ir, Sovétríkin. Helztu vöruteg-
undirnar, sem hér er um að ræða,
frá þrem fyrrnefndum löndum
eru vefnaðarvörur, en það er um
40% tollur, fatnaður með 65%
toll, skór með 60-65% toll og
súkkulaðivörur ferðabúnaður o.
fl. með 90-100% toll. Augljóst er,
að jafnhár tollur og er á þess-
um vörum mundi torvelda mjög
sölu þeirra hingað frá löndum
utan EFTA. En ísland hefur að
sjálfsögðu fullt frjálsræði til
þess að lækka þessa tolla og aðra
verndartolla að vild gagnvart
löndum Utan Fríverzlunarsamtak
anna. Væri eflaust rétt, að þess-
ir tollar væru ekki hærri en svo,
að þeir torvelduðu ekki austur-
viðskiptin. Sjálfsagt er að gera
á engan hátt iítið úr erfiðleikum
þess fyrir ísland að tengjast frí-
verzlunarsamtökum. Engu að síð
ur er það skoðun ríkisstj., að við
skiptahagræði, sem af því mundi
hljótast bæði { nútíð og þó eink-
um í framtíð, væri mun þyngra
á metunum. Auk þess má ekki
meta þetta mál, sem hér er um
að ræða, út frá þröngum stund-
arhagsmunum Hér er um stærri
sjónarmið að tefla. íslendingar
eru hluti af Vestur-Evrópu. Þar
er ekki aðeins stærsta viðskipta
svæði þeirra, heldur er menning
Islendinga grein vestur-evrópskr
ar menningar. íslendingar hafa
komið á í ríki sínu þjóðfélags-
háttum, sem eru grundvallaðir
á sömu hugsjónum um frelsi og
mannhelgi og mótað hafa iðnað-
arríki Vesturlanda, og landið
liggur miðsvæðis í þeim heims-
hluta, sem lýðræðisrikin beggja
megin við Atlantshaf hafa bund
izt órjúfandi samtökum að
vernda. Allt bendir þetta til
þess, hversu ríka hagsmuni ís-
lendingar hafa af því, að sú mik
ilvæga þróun, sem nú á sér stað
í Vestur-Evrópu verði ekki til
þess að losa um tengslin milli
ríkjanna, sem eru miðdepill þess-
arar þróunar, ekki aðeins vegna
þess að viðskiptahagsmunir séu
í hættu í bráð, heldur einnig
vegna hins, að þegar til lengdar
lætur er um að ræða allsherjar-
tengsl okkar. menningarsam-
starf og stjórnmálasamstarf við
þær þjóðir, sem okkur eru
skyldastar og búa við líkt þjóð-
félag því, sem hér er og við
höfum öldum saman haft saman
við að sælda.
Aðildarumsóknin er leið til
þess að kanna, með hvaða kjör-
um ísland getur orðið aðili að
Fríverzlunarsamtökunum. Þegar
samningaviðræður hafa leitt það
atriði í ]jós, kemur að því, að
íslendingar taki ákvörðun um
það, hvort þeir vilji gerast að-
ilar eða ekki. Mun þá málið 1
heild verða lagt fyrir Alþingi og
það taka endanlega ákvörðun.
Ólafur Jóhannesson (F) Ég tel
að ákvörðun um aðildarumsókn
íslands að EFTA eigi að fresta.
Ég er ekki andvígur því að
kanna með hvaða kjörum ísland
getur tengst EFTA en ég tel það
ekki tímabært eins og sakir
standa. Ég býst við, að það geti
orðið óhjákvæmilegt að ísland
tengist EFTA með einhverjum
hætti en áður verðum við að lag
færa margt hjá okkur sjálfum.
Ég tel að við séum ekki tilbún-
ir til þess að gera þær stökk-
breytingai, sem þarf.
Við stöndum frammi fyrir
hrikalegri efnahagsvandamálum
Framhald á bls. 27