Morgunblaðið - 16.01.1969, Síða 8

8
MORGUNBIjAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. JANÚAR 1969
Guðm. G. Hagalín
skrifar um
BÓKMENNTIR
Samtíð og framtíð
Gunnar Dal:
örlög og auður. Skáldsaga.
Reykjavík.
Bókaútgáfan Skarð. 1968.
f Ekki er það nýtt á voru landi
íslandi, að rithöfundar njóta eða
gja.di afstöðu sinnar og fram-
komu í stjórnmálum. Oftast mun
sú hafa verið raunin á síðustu
aldarþriðjungi, að þau skáld, er
andstæð hafa verið hinum komm
únistísku máttarvöldum og við-
henglum þeirra, hafi sætt óvægi
legri gagnrýni en hin, sem haft
hafa á sér rauðleitan eða rauð-
skjöldóttan farfa, og svo hefur
þá mörgum ístöðu- og skoðana-
litlum byrjendum á rithöfunda-
brautinni fundizt öruggast að
halla sér að hinni yfirleitt ó-
fyrirleitnu kommúnistísku for-
sjón, ýmist heilt eða hálft —
og þótzt menn að meiri, því að
iallt fram að þessu hefur það
þótt „fínt“ að vera „róttækur"
\ og þeir menn fyrst og fremst
kallaðir það, sem aðhyllzt hafa
kommúnisma, þó að það sé í raun
inni fyrir alllöngu orðið hverj-
‘ um manni ljóst, að sama sé, hvort
húri er brún eða rauð, sú böð-
ulshönd, sem lyftir svipunni eða
Sverðinu.
Gunnar Dal hefur gefið út
Ijóðasöfn og ljóðaþýðingar, og að
mínum dómi er það allundarlegt
og jafnved beinlínis óeðlilegt mat
á ljóðlisrt að meta að litlu eða
engu Ijóðabækur hans Október-
ljóð og Raddir morgunsins —
eða þýðingu hans á hinum merka
Ijóðabálki Spámanninum. Hinir
kommúnistísku ritdómarar hafa
ekki séð sér hag í að hylla Gunn
lar Dal sem ljóðskáld eða ljóða-
þýðanda, þar eð hann hefur ekkl
gengið undir þeirra merki, og
—hjá mörgum öðrum hefur hann
einnig goldið að nokkru óþjállr-
ar og oft dintóttrar framkomu
sinnar á opinberum vettvangi,
én ennfremur þess hjá sumum,
Sem ekki eru rauðskjöldóttir, að
hann hefur látið í ljós þær skoð
[ ániir á gildi íslenzkra menningar
í- erfða i ljóðlist, sem eru þeim
síður en svo geðfeldar, er er-
lend bókmenntatízka hefur leik-
r íð jafngrátt og Magnús heitinn
Bálarháski tíkina sína forðum.
[ Um bækur Gunnars Dal um heim
Bpekisögu tel ég mig ekki bæran
í að dæma, en mér hafa þótt þær
í skýrt og oft skemmtilega skrif-
I áðar, og víst er um það, að ís-
lenzkur almenningur hefur tek-
ið þeim svo vel, að Gunnar Dal
hefur séð sér fært að skrifa og
gefa út hvorki meira né minna
en á annan tug slíkra bóka.
Nú hefur þessi einföruli og
um margt sérstæði maður og rit-
höfundur gefið út skáldsögu, sem
er hin fyrsta í flokki nýrra ís-
lenzkra skáldsagna, sem hinn
vandvirkni og kunnáttusami
prentmeistari, Hafsteinn Guð-
mundsson hefur ákveðið að gefa
út, og hvað sem öðrum kann
um þessa fyrstu skáldsögu Gunn
ars Dal að finnast, þótti mér
hæfa að lesa hana tvisvar all-
vandlega, áður en ég segði um
hana nokkur orð 1 þessu víð-
Gunnar Dal
lesnasta blaði okkar íslendinga.
Það var hið fyrsta, sem ég
tók eftir í gerð sögunnar, að
enginn viðvaningsbragur er á
máli og frásagnarhætti — og að
þar gætir heldur ekki neins af-
káraskapar eða fálms eftir frum
leik. Málið er eðlilegt og rök-
víst og stíllinn látlaus og þó í
samræmi við breytilegt efni, —
og yfir samtölunum, sem stund-
um eru orðaskipti um viðkvæm
og umdeild vandamál, er yfir-
leitt svo náttúrulegur blær, sem
þarna væri að verki þjálfað og
orðnæmt sagnaskáld.
f>á verður og lesturinn þess
fljótlega vís, að höfundurinn ætl
ar sér ekki fyrst og fremst að
segja sögu af samskiptum þess
fólks, sem fram kemur í bók-
inni, og áhrifum þeirra samskipta
á örlög þess, heldur hyggst hann
deila hart og óvægiilega á sam-
tíð sína. Hann beinir skeytum
sínum að flestu því sem hann
telur, að á síðustu áratugum hafi
mengað hið íslenzka þjóðfélag og
verið ærið áberandi og örlaga-
þrungið í einkalífi fjölmargra
manna og viðhorfum þeirra við
þjóð sinni, högum hennar og
menningu, svo sem múgsefjandi
fjárhyggju og eftirsókn eftir
meira og minna fánýtum þæg-
indum og skemmtanalífi, stjórn-
málalegu flokksræði, sem nálg-
ast hjá sumum ofríki einræðis
— og síðast en ekki sízt ein-
stengingslegum stefnum, hunzku
niðurrifs og afkára- og apakatt-
arháttar í bókmenntum og list-
um.
Svo eru þá þær persónur, sem
skáldið teflir fram, ekki aðeins
einstaklingar, meira og minna
mótaðir af uppeldi, aðstæðum og
eðli, heldur mismunandi fulltrúar
og að nokkru leiksoppar þjóðfé-
lagslegra stefna og strauma ó-
venjulegra tíma og þeirra lífs-
og stjórnarhátta, sem eru afleið-
ing þeirra. Það er mikill og við-
sjáll vandi að gæða slíkar per-
sónur jsá'lfstæðu og eðlilegu lífi,
og Gunnar Dal tekst það að von
um misjafnlega — svo sem raun
ar flestum öðrum skáldsagna-
eða leikritahöfundum, sem geng-
ið hafa erinda fyrir fram ákveð-
inna og fastmótaðra þjóðfélags-
legra viðhorfa. Enginn úr hópi
sögufólksins er þó án persónu-
legra sérkenna, enginn með öllu
lit- og líflaus gervibrúða, sem
aðeins hreyfi sig, þegar höfund-
ur hennar kippir í leynda stjórn
taug.
Tvær ógeðslegustu persónur
sögunnar eru gæddar allt að
því óhugnanlegu lífi, Ólafur
Hreinn, magister í kínversku og
og kínverskum bókmenntum, —
og ráðherrasonurinn og landeyð
an Álfgeir Erlendsson. Magister-
inn er státinn, dómhvatur og
allorðheppinn, og hann lætur mik
ið til sín taka, en er í rauninni
mergsoginn og dálaus siðleysingi
Hann er jafneðlilegur sem ein-
staklingur og hann er dæmigerð
ur fulltrúi sýndarmennsku,
hunzku og svokallaðra róttækra
viðhorfa í bókmenntum, listum
og þjóðmá'lum, kveðst ekki vera
kommúnisti, nei, nei, — en vinstri
sinnaður menntamaður, sem telji
það hlutverk sitt að hjálpa til
að brjóta niður gerspillt þjóð-
félag og innantómt og úrelt menn
ingar- og siðferðislíf. Álfgeir er
aftur á móti aðeins ósvífið dusil
menni, sem hefur látið föður 3Ínn
ráða kvonfangi sínu í þeim vænd
um að fá áfram aðstöðu til að
lifa því eyðSlu- og hóglífi, sem
hann hefur vanizt frá barnæsku,
en þykist svo verða að hefna
sín á þjóðfélaginu og aðstand-
endum sínum og svífst einskis,
einmitt skákandi í skjóli valda
föður síns, þess manns, sem hann
telur sér trú um, að hafi lagt
lífshamingju hans í fjötra.
Þá eru það fésýslumennirnir,
Alexander og Þorvaldur. Þeir
eru bræður, uppaldir í fátækt á
koti norður í landi, hafa flutzt
snauðir til Reykjavíkur, en eru
nú orðnir stóreignamenn, sem
eiga sín lúxushús í nýjasta og
fínasta hverfi borgarinnar. Þeir
hafa hvorugur verið fyrirleitnir
í fjársöfnun sinni, en hafa not-
ið tryggs fylgis síns við mesta
ráðamann landsins og eru honum
ærið háðir og hans flokki. Þeir
vita þetta og una þvi í rauninni
hvorugur vel, en þótt þeir séu
bræður, er skapgerð þeirra ó-
lík. Alexander sættir sig við að-
stæðurnar og leggur síðan mikla
áherzlu á að koma fé sínu tryggi
lega fyrir, hvað sem í kunni að
skerast í fjármálalífi þjóðarinn-
ar, og einmitt skuldabréf i hús-
unum í lúxushverfinu hefur hann
talið öruggasta fjárfestingu. Þor
valdur er hins vegar að skap-
lyndi hreinskiptinn ofsi. Honum
líður undir niðri allt annað en
vel — og þetta kemur einkum
fram, þegar hann hefur bragðað
vín. Báðum þessum bræðrum er
vel lýst og án il'lkvittni eða
hunzku. Hins vegar verður eftir
læti höfundarins, Stefán Snæfell
ingur, alls ekki eins litrík og
eðlileg persóna og nauðsyn kref
ur, svo miklu hlutverki sem hann
gegnir í sögunni. Konum þeirra
Alexanders og Þorvalds og all
ólíkum viðhorfum þeirra við
bændum sínum lýsir höfundur
af næmum ski'Iningi — en hins
vegar kemst hann alls ekki vel
frá að gera það eðlilegt, að Þor
valdur fái sætt sig við að taka
konu sína í sátt, eftir viðskipti
hennar við Ólaf Hrein, enda
lætur hanm þau Þorvald í raun-
inni hverfa þann tíma, sem hon
um virðist henta, en lesandan-
um hentar alls ekki. Af kven-
lýsingum sögunnar sker sig úr
lýsingin á Mónu, dóttur Alexand
ers og unnustu Stefáns. Þrátt
fyrir það eftirlæti, sem hún nýt-
ur hjá höfundinum, teksthonum
að gæða hana eðlilegum töfrum,
gera hana annað og meira en
þá kvenlegu fyrirmynd, sem
honum hentar að hún sé vegna
hlutverks hennar í sögunni...
Mörgum mun finnast, að lýsing-
in á ástum þeirra Stefáns — og
raunar fleiri lýsingar höfundar-
ins á samförum karls og konu
séu um of berorðar, og óhætt er
að fullyrða, að þar sé óþarflega
nákvæmt í sakirnar farið, en
þar gætir þó hvergi sóðaskapar
eða andstyggilegrar ónáttúru, —
ekki einu sinni þar, sem skepn-
an Ólafur Hreinn er annars veg
ar.
Sitthvað má finna þessari sögu
til foráttu, en hún er þó ótví-
rætt verk hugsandi skálds — er
fer sinna ferða, og manns, sem
gæddur er alvöru og geðríki,
sem með nokkurri slípun og tamn
ingu mun gefa orðum hans auk-
ið áhrifagildi.
Mörgum mun virðast, að hið
óvænta og hrikalega niðurlag
sögunnar sé næsta óeðlilegt —
ekki sízt sakir þess, að það er
tengt umhverfi, sem allir þekkja
og mönnum finnst óhugsanlegt
Bútasala - bútasala - bútasala
Axminster, Grensásvegi 8
ÚT S ALAN
ER BYRJUÐ
STÓRLÆKKAÐ VERÐ
ÚLPUR - JAKKAR - SKYRTUR PEYSUR - BUXUR O. M. FLEIRA
GERIÐ GÓÐ KAUP pfluj) 0
(J bCtðrr* laugavegi 31.
að geti orðið vettvangur slíkra
atburða. Sagan endar sem sé þann
ig, að fell eitt í nánd við höfuð-
staðinn tekur að gjósa — og
glóandi hraunstraumur flæðir yf
ir hið dýra lúxushverfi, tortím-
ir þar öllum verðmætum og mörg
um íbúanna, meðal annara Al-
exander, sem þar á al'lt sitt efna
hagsöryggi — og ekki því að
gleyma, að óvænt seilist það til
ólafs Hreins, sem ekki hefur
við slíkum aldurtila búizt, en
séu þarna af saldistískri gleði
eins konar upphaf þeirrar eyð-
ingar, sem hann hefur vænzt
og viljað að vinna. En í augum
þess lesanda, sem skilur, hvað
fyrir höfundinum vakir, verður
hinn óvænti dramatíski endir
sögunnar hreint ekki áhrifalaus
fjarstæða. Sjálft ísland, hiðharð
býla land út norður langt í sæ,
er hefur um aldir lagt margvís-
legar hörmungar á litla og fá-
tæka þjóð, sem hlaut það hlut-
verk af hálfu forsjónarinnar að
skapa og síðan varðveita handa
veröldinni stórbrotna menningu
þetta land rís í ægiveldi þeirra
náttúruafla, sem hafa mynd-
að það endur fyrir löngu — og
tortímir einmitt því og þeim, sem
eru táknrænast dæmi þeirrar
spillingar, sem hefur máð háska-
legum þrælatökum á hinum áður
af þrautum hertu og þjálfuðu
börnum þess. Margur lesandinm
mun þá minnast orða hins mikla
kraftaskálds, Bjarna Thóraren-
sen: „En megnirðu ei böm þín
frá vondu að vara og vesö'ld
með ódyggðum þróast þeim
hjá ... “
Og hvað ber svo framtíðin 1
skauti sínu?
Guðmundur Gíslason Hagalín.
TIL SÖLU
2ja herb. 55 ferm. kjallara-
íbúð við Akurgerði, vand-
aðar innréttingar, hagstætt
verð og útborgun.
2ja herb. 1. hæð í tvíbýlis-
húsi við Ásvallagötu, allt
sér, bílskúr með hita og
rafmagni fylgir. Verð kr.
750 þús, útb. kr. 350 þús.
3ja herb. 2. hæð í tvíbýlis-
húsi við Þinghólsbraut, lóð
að mestu fullfrágengin, hag
stætt verð og útb.
3ja herb. 95 ferm. 4. hæð við
Stóragerði. Vandaðar inn-
réttingar, hagstætt verð og
útb.
3ja herb. 3. hæð við Ljósvalla
götu. íbúðin er öll nýstand-
sett og lítur sérlega vel út,
hagstætt verð og útb.
4ra herb. 117 ferm. endaíbúð
á 1. hæð við Laugarnesveg,
hagstæðar útb.
4ra herb. 108 ferm. 4. hæð við
Háaleitisbraut, vandaðar
innréttingar, suðursvalir,
fullfrágengin lóð.
5 herb. 115 ferm. 2. hæð í tvi-
býlishúsi við öldutún, mik-
ið af skápum, vönduð íbúð,
hagstætt verð og útb.
6 herb. 130 ferm. 3. hæð við
Háaleitisbraút, vandaðar
innréttingar, bílskúr, fullfrá
gengin lóð, skipti á 4ra her-
bergja íbúð koma til greina.
Á Seltjarnamesi
er parhús að mestu fullfrá-
gengið á 1. hæð er bílskúr,
geymsla og kyndiklefi, á 2.
hæð er stór stofa, eldhús,
bað, hol og 2—2 svefnherb.,
allar innréttingar úr harð-
viði og plasti, stórar suður-
svalir, hagstætt verð.
Fasteignasala
Sigurðar Pálssonar
byggingameistara og
Gunnars Jónssonar
lögmanns.
Kambsveg 32.
Símar 34472 og 38414.
Kvöldsími sölumanns 35392.
15.