Morgunblaðið - 04.02.1969, Blaðsíða 19

Morgunblaðið - 04.02.1969, Blaðsíða 19
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 4. FEBRÚAR 1969. 19 Um lýsisgjöf og fleira EFTIR JON KONRAÐSSON ALLIR viðurkenna ágæti lýsis- ins til aukins þroska og góðrar heilsu fólks og fénaðar. Vilhjálmur Stefánsson mann- fræðingur, landkönnuður og norðuTfari segir, að hollast sé hverri þjóð að lifa sem mest á þeirri fæðu, sem hennar land gef ur af sér eða sem fæst úr sjón- um kringum strendur lands hennar. Af öllum fæðutegundvim er ufsalýsið sennilega kraftmest og bætiefnaríkast. Það er framleitt úr lifur dýra, sem 'lifa í sjón- um, dýra sem fá að afla sér fæðu án sérvizkulegrar og dómgreind arlítillar íhlutunar mannanna. Og sjórinn er minna mengaður eiturefnum en þurrlendið, þar sem maðurinn hefur meiri tök tii áhrifa. Þær upplýsingar, sem ég hef getað aflað mér frá öðrum og samkv. minni liitlu reynslu benda til þess að gott ufsalýsi (bama- lýsi) sé það bezta sem nokkur bóndi getur gefið fénaði sínum. Þó mistök hafi orðið, stöku sinnum vegna ofmikil'lar lýsis- gjafar, þá er það ekki lýsinu að kenna, en það sýnir kraftinn. Fyrsta sinn sem ég gaf lýsi var snjóa og glerungsveturinn 1920, þá var ég við fjármennsku á Hofsstöðum í Helgafellssveit við Stykkishólm. Þetta stendur í Kindabókinni: „Þegar ég fór að gefa ánum lýsi, þá fóru húsin að mylsna". Innistaða var á án- um en lýsisgjöfin ofmikil af þekkingarskorti hjá mér, en kom ekki að sök, því lýsisgjafatím- inn var svo stuttur. Þetta atriði samfara lýsisgjöf virðist mér rétt vera. Húsin verða þurrari en ella. Náttúr lega sést ekki munur á þessu ef húsin eru forblaut. Er þetta ekki í samræmi við manninn. Lýsið eykur harðlífi, jafnvel svo að sumir geta ekki tekið það. Margt er líkt með skyldum. Fyrir nokkrum árum er ég staddur hjá bónda hér í Flóan- um. Stærðar kuldasformur var og frost, jörð var auð. Ærnar voru á beit úti í mýrinni. Mig undraði hvað þær stóðu lengi á beitinni í þeim kulda. Ég vissi að bóndinn gaf lýsi. Ég bað hann að sýna mér, hvað hann gæfi stóran skammt. Hann reynd ist vera 10—12 gr. á kind. Þarna var auðséð að ærnar voru að brenna lýsinu og fá nóg af létt- ingi með, því var fóður í beit- inni, þó ekki væri fullnægjandi, samanburði við fyrirferð. Þetta er í samræmi við það, sem er gert erlendis. Þar er hálm urinn gefinn til að fylla, og hjálp ar til að mélið notist betur. Um lýsisgjöf handa ám er þetta að segja. Það er mjög gott að fara að hygla mjólkurám sem Jón Konráðsson fyrst f.p. vetrar, og gleyma þá ekki lýsinu. Þær braggast betur og ullin vex og verður betri og hlýrri, og hún veitir betri vörn fyrir hrökum. Þetta býr ána vel undir veturinn, hún verður hraustari og þolnari, ef eitthvað kemur fyrir. Hún verður frek- ctr tvílembd. Þetta er undirstaða þess að sauðburður gangi vel að vori, og margborgar sig með mikið aukn- um afurðum. Ef hagkvæmara er t.d. fyrri- part vetrar, þá má alveg eins gefa lýsið, hrært saman við mél- ið, í stokka úti í haganum eins og í garða inni Dæmi: Bóndi, sem var með 68 ær á fóðri s.l. vetur, gaf ánum lýsi og fóðurblöndu í stekk úti í haganum frá því seint í október og fram í nóvemberlok, en þá versnaði tið svo hann varð að taka þær heim. Lýsisgjöfin var 6 gr á dag á kind allan tímann, en fóðurblönduna jók hann smátt og smátt upp í 115 gr. á kind. Hann sparaði hey og ærn- ar fóru vel að stofni. Nú var ákveðið að byrja að hleypa til 20. des., þurfti því fengieldið aðeins að byrja 6. des. Var ákveðið að haílda áfram með sömu lýsisgjöf, 6. gr. á kind. Fóðurblandan var svo aukin smátt og smátt upp í 200 gr. á kind og heyfóðrið var einnig bætt og aukið smátt og smátt eins og fóðurblandan, var eld- ið komið á toppinn 14. des. og því haldið áfram fram yfiir ára- mót svo síðbærur yrðu ekki ein- 'lembdar. Heyfóðrið var ágætt, taða og úthey, .sumt stör. Ærn- ar höfðu aðgang að vatni og þær lágu alltaf við opið. (Meðan fengieldi atendur yfir má ekki beita ám, þær verða að hafa það sem allra rólegast — líða sem bezt). Um vorið varð útkoman sú, að 131 lamb fæddist á þessar 68 ær, var þó ein algeld, en tvær voru þrílembdar. Lambahöild voru á- gæt og ærnar fæddu vel. Þetta er blandaður fjárstofn, ærnar stórar og virkjamiklar. Þessi bóndi gefur lömbunum oftast lýsi á vetrum og hann lætur lömbin fá nóga hreifingu annað hvort úti eða inni í ær- húsinu. Þegar ærnar eru að snultra um úti. Á þessum bæ er ekki hægt að beita á vetrum svo að neinu nemi. Það eru aðeins 6 ár síðan þessi bóndi byrjaði sín- ar kynbætur með tvílembingskví ... af frjósömum stofni, og með því að setja á tvílembingsgimbr- ar. En með bættu fóðri og lýs isgjöf tókst honum að fá ærnar stórvaxnari og virkjameiri en þær voru. Enn standa þessar kynbætur mikið til bóta. Veturinn 1929—30 var ég á Kaldárhöfða. Lömbin voru um 20, voru þau í húsi heima á túni, en ærnar við beitarhús. Ég gegndi þess- um lömbum um veturinn. Auk útiheysins sem þau fengu, hafði ég lifur í tunnu til að gefa. Var sjálfrunnið lýsi efst í tunnunni, fengu lömbin meðan það entist ofaná heyið sitt og svo lifrina óbrædda, þegar það’ var búið. Var hún eins og grautur og reynt var að hafa trefjarnar ekki stórar. Meira magn var gef ið af lifrinni en lýsinu. Því mið- ur var ekki athugað hvað dags- skammturinn var stór. Lömbin fóru alltaf út, þegar fært veður var en tíð var góð þennan vet- ur. Fóru þau upp á Hesthólinn og voru þar á beit állan daginn. Um vorið virtist mér fóðrið á þessum lömbum ekki eins gott og ég var vanur að hafa það, t.d. höfðu lítil eða engin horna- hlaup komið, en ég var vanur að fóðra svo að talsvert horna- hlaup yrði. Ég var vanur að gefa lömbunum alveg inni en þessi höfðu útivist og hreyfirugu. Þau hafa eflaust stækkað. Nú líður til hausts. Hef ég haft mesta ánægju af að sjá prúðar veturgamlar gimbr ar á haustdegi. Sjá breytinguna sem gemlingarnir höfðu tekið. Sjá hvernig hin væntanlegu ær- efni litu út. En eftir þennan vetur hef ég mest orðið undrandi á að sjá það stökk, sem gemsamir höfðu tek- ið. Veturgömlu gimbramar voru metfé. Einni þeirra var óvart slátrað fyrir gelda á. Þetta var gam'li fjárstofninn. Þessar miklu framfarir þakkaði ég lýsinu, hreyfingunni og beitinni á gott land. Svo má eflaust þakka þess ar miklu framfarir því að alveg óskyldur hrútur var fenginn til ánna og gimbrarnar voru und- an honum. Ég vill geta þess að stærstu og fallegustu gimbrarnar voru valdar til ásetnings. Þá var ekki hugsað um að fá tvílembt. Ég hef alltaf vanizt því að vænstu lömb in væru látin lifa, þau eru und- an beztu mjólkuránum, það er bezta ráðið til að auka vaxtar- hraða lambanna með kynbótun- um, en allir vilja fá sem vænsta dilka. Nú kemur 30 ára hlé í minni fjármennsku en alltaf fylgdist ég með í fjárræktinni. Ég flyt nið- ur í „svarta Flóann" og hef átt þar heima síðan, og hann hefur reynst mér vel. Kindaeign minni hélt ég áfram þar efra, þar sem sauðfé hefur afrétt milli Lyng- dalsheiðar og Skjaldbreiðar. Heyjaði fyrir sumt en kom öðru í fóður. Svo var mæðiveikin flutt inn. „Okkur skortir oft dómgreind en eðlishvötinni sem við höfðum í firndinni og dýrin hafa enn höfum við um of útrýmt“. Ég ákvað að hætta allri kinda- eign. Síðustu ærnar mínar voru reknar til Reykjavíkur. (Þá var ekki komið sláturhús á Selfossi.) Ég var staddur í bænum, var að útvega tæki til skólans þar sem ég var kennari. Ég fór inn í Sláturhús tiil að sjá og kveðja síðustu ærnar mínar. Þær munu hafa verið tæplega 10 talsins. Þær yngstu hafði ég ekki séð. Voru þetta góðar ær af samtín- ing að vera. Hef ég frá fyrstu tíð reynt að eiga fé yfir meðal- lag að stærð og afurðum. Svo flytzt ég úr sveitinni að Selfossi og er búinn að eiga þar heima um nokkurra ára bil, er ég fæ löngun ti'l að eignast kind- ur á ný. Haustið 1960, 27. sept. kaupi ég svo þrjár ær, 2 þingeyskar og eina Vestfirska. Þær voru all ar hyrndar en sú vestf. af koll- óttu fé í bland. Þessar ær höfðu gengið á slæmu haglendi og voru rýrar. Tek ég þær til mín í skúr, sem er fyrir utan gluggann á húsinu mínu mér til ánægju og til að geta braggað þær svolítið. i Báðar þingeysku ærnar voru steingeldar, en talsverð mjólk var í þeirri vestf., þó hold- grönn væri, græddist hún stór- lega við e'ldið, hefði getað mjólk- að unglambi að fullu. Ekki gleymdi ég lýsisgjöfinn.i enda hófust nú mínar tilraunir með lýsisgjöf. Ærnar fóru svo í [ gott fóður upp í sveit eftir smá tíma. Tveim árum seinna voru settir á tvílembingar undan vestf. ánni og vigtuðu þeir í byrjun nóvem- ber, er þeir voru teknir á gjöf, hrúturinn 51 kg. og gimbrin 40 kg. Hafði ærin gengið á venju- legri Flóamýri og ekki komið á tún eða fóðurkál, svo mikið hef- ur hún mjólkað það sumarið. Hún fékk lýsi um veturinn. Síð- asta sumarið sem hún lifði, gekk hún með tvo kollótta hrúta und- ir sér, höfðu þeir um 16 kg. fall hvor. Bóndinn gaf ánum lýsi á vetrum til aukinnar frjósemi og vænni dilka. Þetta haust, 1960, og næstu sjö haustin voru meðal þeirra kinda sem ég tók í skúrinn um lengri eða skemmri tíma, 10 smá tvílembingar, 5 hrútar og 5 gimbr ar. Þau höfðu undir 30 kg. með- alvigt, er þau voru tekin á gjöf. Framhald á bls. 21 SVEINN KRISTINSSON SKRIFAR UM: KVIKMYNDIR _____________i_V----. ..... Það átti ekki að verða btm. Þýzk mynd Leikstjóri: Ulrich Schamoni Aðalhlutverk: Sabine Sinjen Bruno Dietrich Ung „hjónaleysi“ eru leidd fyrir sjónir okkar. Við sjáum þau striplast í rúminu og úti í náttúrunni, þau eru hamingju- söm yfir því að vera til og elsk ast. Þau búa saman í lítflli og snoturri íbúð, hafa bæði góða atvinnu. Efnahagsleg vandamál trufla ekki hamingju þeirra. Manni finnst næstum að lífið brosi of mikið við þeim, til að um þau get myndast dramiatísk saga. — En sagt er, að sorgin gleymi engum. Þótt þau vinni bæði þannig störf, að ætla megi, að þau séu allvel upplýst, þá hafa þau víst ekki næga þekkingu á „pill- unni“. Raunar sýnast ung, barn- laus samasemhjón, sem búa sam- an og elska hvort annað, ekki í knýjandi þörf fyrir pilluna. En Hilke virðist sú hugsun óbæri- leg að eignast barn að svo stöddu „ekki nema tuttugu og tveggja ára gömul“. Hennifinnst það muni spilla hamingju þeirra Því tekur hún áhyggujr þungar, er hún kemst að því, að hún er sínum vanda vaxin. Þær útvega henni meðöl, sprautur og hvað eina, til að reyna að hindra sig- urgöngu hins tilvonandi þýzka ríkisborgara. En sá þýzki sækir fram af óskeikulli hollustu við lögmál náttúrunnar. f örvæntingu sinni tekur hún að ganga á milli lækna, til að vita hvað þeir geti fyrr hana gert. „Okkar hlutverk er að vernda líf, en ekki eyðileggja það“ svara margir, en aðrir beita öðr um, sannfærandi rökum til styrktar hinum smávaxna ferða- manni. — Hvað á hún að gera? Hún var að því komin að bera málið undir Manfred, en kom ekki orðum að því. Og Manfred grunar ekkert fyrr en dag nokk urn, að hann fær óvænta síma- kvaðningu. Mjög mikill hraði og tíð senu skipti eru í þessari mynd Fellur sá hraði vel að þeirri hamingju og áhyggjuleysi, sem einkennir fyrri hluta myndarinnar. Lifað ærzl og ástarleikir eru mestu ráðandi. Afbrýðisemi, smá rifr- ildisköst, sættir, enn heitari ást áeftir. — Brugðið er upp skyndi myndum af vinnu þeirra utan heimilis, einkum vinnu hans. Hann vinnur hjá fasteignasala, er duglegur starfsmaður. treyst ir sjálfum sér vel, vegnar vel. — Hún vinnur á teiknistofu, eignast þar fjölda vinstúlkna. Þó er sú útskýring hennar ekki sannfærandi, að hún vilji ekki eignast barn, þar sem hún muni þá missa vinnuna: Hún er ófrísk eftir mann sinn (þótt ógift séu) sem hún elskar. — Fleiri skýr- inga hlýtur a.m.k. að vera þörf. Sjálfsagt er kvikmynd þess- ari í og með ætlað það hlutverk að mæla gegn fóstureyðingum. Það gerir hún líka. En trúlega hefði hún gert það enn sterkar, orðið áhrifameira verk, ef unnt hefði verið að gera ákefð Hilke í að losna við barnið trúverð- ugri. Ástæðurnar fyrir þeirri ákvörðun hennar taka ekki á sig nógu sannferðuga mynd. Sú tilhugsun virðist henni frá upp- hafi óeðlilega óbærileg, að hún eigi að ala manni sínum þetta barn. Hin snöggu skapbrigði afbrýðis seminnar og smávægilegra á nekstra allt er þetta skiljanlegt hinum almenna áhorfanda, en úr því að „óhappið“ skeði á annað borð, fyrir „augnabliks óaðgætni" þá er lítt skiljanlegt, að ástin skyldi ekki geta breytt þessu óhappi í hamingju. f fáum orð- um sagt: mótívið fyrir glæpnum kemur ekki nógu skýrt fram. Mynd þessi hefur eigi að síð- ur ýmsa góða kosti. Hraðinn og hin snöggu og tíðu senuskipti koma í veg fyrir, að hún verði nokkru sinni þreytandi. Ástar- leikir elskendanna eru tilgerð ar'lausir, og óþvingaðir, án þess að vera óhæfilega „djarfir". Hin ir ungu leikendur, sem leika Manfred og Hilke njóta sín sem leikendur bezt í gleði og á- hyggjuleysi, en tekst miður, þeg ar þau eiga að fara að taka á sig sorgarhjúp. — Sumum þótti myndin fullendaslepp, en mér fundust lokin segja nóg og lofa góðu um framtíð hinna ungu elsk enda. Þau höfðu hlotið eldskírn Ferðafélag íslands heldur kvöldvöku í Sigtúni þriðjiudaginn 4. febrúar. Hún- ið opið kl. 20.00. EFNI: 1. Gunnar B. Guðmundsson, skólastjóri, segir frá Veiði- vatnasvæðinu og sýnir lit- myndir þaðan. 2. Myndagetraun, verðlaun veitt. 3. Ný íslandskvikmynd tek- in af Centralfilm í Stokk- hólmi fyrir SAAB-fyrirtæk ið. 4. Dans til kl. 1.00. Aðgöngumiðar seldir í bóka verzlunum Sigfúsar Eymunds sonar og ísafoldar. Verð kr. 100,00. sorgarinnar, sem kannski var nauðsynleg, til að þau lærðu að meta ti'l fulls þá hamingju, sem ungum, hraustum elskéndum er búin. — í lokin sá ég hilla undir nýjan, smávaxinn ferðalang, sem er að hefja nýja sigurgöngu. S.K. Einangrun Góð plasteinangrun hefur hita leiðnistaðal 0,028 til 0,030 Kcal/mh. °C, sem er verulega minni hitaleiðni, en flest önn- ur einangrunarefni hafa, þar á meðal glerull, auk þess sem plasteinangrun tekur nálega engan raka eða vatn í sig. — Vatnsdrægni margra annarra einangrunarefna gerir þau, ef svo ber undir, að mjög lélegri einangrun. Vé hófum fyrstir allra, hér á landi, framleiðslu á einangrun úr plasti (Polystyrene) og framleiðum góða vöru með hagstæðu verði. REYPLAST H.F. Armúla 26 - Sími 30978

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.