Morgunblaðið - 04.02.1969, Blaðsíða 21

MORG-UNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 4. FEBRÚAR 1969.
21
- UM LYSISGJOF
Framhald af bls. 19
Þau voru öll af vestfj. stofni
eða blönduðum og flest mislit.
Sum af þessum lömbum voru hjá
mér frá því seint í sept. og fnam
yfir áramót. Önnur styttri tíma.
En upp í sveit fóru þau öll í fóð-
ur eða voru seld þangað.
Fóðrið var að sjálfsögðu hey,
stundum náði ég í gott úthey, og
svo fóðurblanda eða eitthvert
mél, t.d. klíð, það er bezta mél-
ið og síðast en ekki sízt lýsi.
Smábeit var á blettinum, en
aðallega notuðu lömbin hann til
útiveru og leikja. Oft nam fólk
staðar til að sjá til lambanna og
fyrrv. bændur höfðu orð á því
að þeir hefðu aldrei séð jafn-
miklar framfarir á lömbum. Mél
gjöf var talsverð, sérstaklega
handa sumum hrútunum. Lýsi
fengu lömbin minnat 5 gr. á dag,
oftast heldur meira, t.d. til að
yita hvað hrútar þyldu mikið.
Þetta var ufsalýsi — barna-
lýsi.
Aldrei var gefið meira fóður
en svo, að allt ázt upp. Matinn
gaf ég helzt á hreina jötu, en
stundum ofan á heyið, og lýsið
hrærði ég oftast samanvið mélið.
Grind var ofaná heyinu svo ekki
slæddist.
Gimbrarnar léku sér mikið og
hrútarnir voru ólmir í að berj-
ast. Þeir voru mjög sterkir af
lambhrútum að vera. Um þetta
mætti meira skrifa, en það yrði
of langt mál.
Þetta voru ekki neinar vís-
inda'legar tilraunir, heldur gert
til gamans og til að sjá hvað
mætti gera úr smálömbum á ekki
löngum tíma. En sérstaklega var
athugað með lýsisgjöfina.
Þó lömbin hefðu tekið góðum
framförum £tf matargjöf einni
saman þá er útilokað að þau
hefðu blásið eins i sundur og
þau gerðu, ef þau hefðu ekki
haft lýsið. Fæturnir urðu svo
sterkílegir og ullin óx mjög mik-
ið. Svo má fuilyrða að af þess-
ari lýsisgjöf hafi lömbin búið til
meira þroska áfram.
Um lýsisgjöfina er það að
segja að útilokað hefði verið að
gefa svona allan veturinn, enda
lömbin farin að fitna mikið, en
ég hafði ekki ástæðu til að vigta
nákvæmlega.
Allar gimbrarnar lifðu áfram
og hafa sem ær reynzt afurða-
samar og hraustar. Allir hrút-
arnir nema einn, sem var lág-
fættur ... lembdu á fyrsta vetri
og sumir voru notaðir áfram.
Þessi lömb voru af góðum
Stofnum.
Stundum hef ég tekið til mín
ær, sem ég hef átt í fóðri og
látið þær bera hjá mér, stundum
hef ég tekið þær nýbornar. Þá
hef ég gefið þeim ufsalýsi, helst
i mélið, annars ofaní heyið, stór-
um tvÚembum 5 gr. í mál. Er
það vafalaust að mjög gott er
að gefa lambám ufsalýsi á vor-
in. Ekki sízt nú, þegar alltaf er
bætiefnaskortur í heyinu og þær
því tæmdar af sumum efnum.
Og þar að auki eru heyin stund
um hrakin. Lýsisgjöf er ekkidýr
en kostar vinnu.
Þroskamikil unglömb, sem hafa
hóga mjólk fana að narta í strá
Bólahringsgömul. Þegar þau fara
fyrst að æla upp til að jótra,
þá tyggja þau lítið eða ekkert
en renna tuggunni strax niður
aftur. Þau kimna þessu stundum
hálfilla og vilja sofa í næði. Sex
daga gamalt lamb sem hafði
nóga mjólk, hef ég séð jórtra
fullum fetum. Að sjálfsögðu er
um þetta engin algild regla, en
þetta gefur mönnum bendingu
um, að gæta þess vel að ung-
lömb hafi strax aðgang að heyi
ef ær eru á húsi.
Talið var að yngst mætti færa
þriggja vikna gömul lömb frá.
Ég vissi til þess. Þetta var gimb-
ur. Hún var vel ulluð og snot-
ur um haustið.
Tveir bændur, sinn í hvorri
sveit, sem eiga margt fé, fóru
fyrir nokkrum árum að gefa lömb
unum lýsi ofan á heyið sitt. 5.
gr. skammt. Þeir láta mjög vel yf
ir árangrinum, segja að lömbin
hafi þrifist mjög vel og hafi orð-
ið stærri kindur en ella. Annar
þeirra lætur lömbin út á túnið,
pegar gott er veður, svo þau
geti hreyft sig eftir vild. Hinn
beitir lömbunum og sparar hey.
Annar þessara bænda er farinn
að gefa ánum lýsi 'líka.
Þeir beita báðir mikið.
Um lýsisgjöf handa kúm.
Aldraður bóndi vel efnum bú-
inn hætti búskap og flutti að Sel
fossi. Hann sagði mér að eftir
mikið óþurrkasumar hefði hann
gefið hverri kú tvær matskeiðar
af lýsi á dag og þakkaði hann
lýsinu betri útkomu með kýrnar
en búast hefði mátt við. Hann
var vanur að gefa kúnum eina
matskeið en vegna hinna
hröktu heyja hækkaði hann
lýsisgjöfina um helming.
Bóndi, .sem heldur búreikninga
og veit hvað hann er að gera,
sagði við mig: „Ég átti 10 vetra
gamla kú, sem var eiginlega orð-
in aflóga, samt setti ég hana á
vetur og fór að gefa henni lýsi
og kalk. Hún yngdist upp og
varð 17 vetra og mjólkaði lengi
eftir sinn síðasta burð, 20 merk-
ur í mál“. Eftir þetta fór hann
að gefa kúnum lýsi, en ekki sagð-
ist hann alltaf gefa kalk. „En
hvað um fituna í mjólkinni?"
spyr ég. Hann svarar: „Hún hef
ur aukist við lýsisgjöfina og hef
ég oftast yfir 4 prs fitu.“
Annar bóndi átti 9 vetra kú,
sem hann sagðist verða að farga,
hún væri orðin skar, og auk þess
langstæð og mjólkaði ekki mik-
ið. Ég sagði honum frá þessu
samtali mínu við hinn bóndann,
sem hann þekkti vel. Hann fór
að gefa kusu lýsi og hún varð
15 vetra. Hún fór að leggja sam-
an nytjar og ársmjólkin hækkaði
mikið. Hún varð strykin og fal-
leg útlits eins og ung kýr. Þessi
bóndi fékk einn veturinn tvær af
kúnum sínum með tvo kálfa. Þó
komst önnur þeirra í meiri nyt
en áður eða upp undir 30 merk-
ur í mál. Þakkaði hann þetta
lýsisgjöfinni. Þessar kýr mjólka
ágætlega á sumrin. Sennilega
hefur sumarmjólkin verið meiri
vegna lýsisgjafarinnar á vetrum.
Þessi bóndi fær talsvert jrfir
3000 1 af mjólk úr „búinu“ eftir
kúna, hefur því stórt heimili.
Hann gefur ekki mikið kjarn-
fóður er mér kunnugt um og beit
ir ekki á fóðurkál eða hafra.
Athugull bóndi sagði mér, að
ef kýrnar fengu klíð og lýsi á
vetrum, þá héldu þær betur uppi
gangmálum.
Svo vil ég segja þetta: Hollt
fóður ásamt lýsisgjöf gerir mjólk
ina hol'lari en ella.
Um lýsisgjöf handa hestum, hef
ég eniga reynslu, en þær upp-
lýsingar, sem ég hef getað afl-
að mér, sýna að hross eru mjög
næm fyrir of mikilli lýsis-
gjöf. Hestamaður hefur tjáð mér,
að hann gæfi reiðhestinum sínum
eina teskeið, ekki stóra af lýsi
á dag. Sagði hann að þeir yrðu
fallegri í hárfari og að hófar
yrðu blæfallegri.
Þetta hlýtur þó að fara eftir
ýmsu t.d. hvort hrossum er beitt
og eftir heygæðum.
Þegar lýsi er gefið, þá er sjálf-
sagt að gefa það daglega, en ekki
stóran skammt endur og sinnum.
Það er óhætt að stinga hendinni
í sinn eigin barm. Enginn gef-
ur barninu sínu stóran skammt
af lýsi við og við, héldur reyn-
ir hver og einn að hafa lýsis-
gjöfina jafna og yfir lengri tíma.
Það er skynsamlegast og verður
affærasælast að hafa það eins
með dýrin, þau eru svo skyld
okkur.
Það sem ég hef rekið mig á,
að smáskekkjur hafa orðið við
lýsisgjöf hjá mönnum, þá vil ég
leyfa mér sem gamall og vel vil;
aður kennari að gefa smá leið-
beiningar. Er þá miðað við að
sauðfé sé beitt eða hafa hreyf-
ingu úti eftir vild. í hreyfingar-
lausri innistöðu brennir kindin
minna, en lýsið er sterkt fóður.
Fyrst er þá að athuga hvort
lýsisskammturinn á að vera stór
en það þarf að athugast vel. T.
d. taka ti'llit til heygæða, hvort
það eigi að beita mikið og spara
hey o.s.frv.
Svo etr að fá sér ílát og vita
hvað það tekur mörg grömm. Til
þess að vita hvað matskeiðar eða
teskeiðar taka mikið er gott að
nota lítið meðalaglas, þar sem
grammatalan stendur á botninum
Barnapelar hljóta að vera réttir.
Þar sem lægsta talan er við 50
gr., þá er það ágætt til að at-
huga um minni skammta. Og að
sjálfsögðu eru þeir ágætir til að
mæla innihald stærri íláta.
Til slíkra rannsókna er sjálf-
sagt að nota vatn, eðlisþyngd
vatns og lýsis er það lík, að ekki
skiptir neinu í þessu.
Ég nota barnapela sem tekur
við efsta merki 250 gr. til að
mæla ílát, sem á að nota til lýs-
isgjafar. Og ég vil ráðleggja öll-
um, sem gefa lýsi að ná sér í
svona barnapela. Líka má nota
góða búvigt til að vigta ílátin
tóm og svo full, en það er slzrt
betra.
Alveg eins og með mélvörur,
það verður að vigta nákvæmlega
hvað ílátið sem mélið er mælt
með tekur mörg grömm, svo mað"
ur viti hvað maður er að gera.
Svo eru mélvörur misfyrirferða-
mikílar í samanburði við þyngd.
Ég á matskeiðar, sem taka 10—
18 gr. Nokkuð stórar teskeiðar
taka 5 gr. Þetta þarf að athuga
hjá sér sjálfum.
Ég hef hér box og dósir af
ýmsum stærðum. Ég nota að-
allega barnapela til að mæla
hvað þessi ílát taka mikið, einn-
ig búvigt.
Eitt boxið tekur 490 gr. Eins
kílós ávaxtadós reyndist ekki
taka nema 850 gr. Svo það svík-
ur ærnar að gefa hana sem pott
af lýsi eða 1000 gr. Hér eru tvær
liitlar dósir, önnur tekur 150 gr.
en hin 100 gr.
Eins pela mjó’lkurflaska tekur
jafnt og barnapelinn eða 250 gr.
Svo mæli ég eina flösku, sem tal-
in er taka hálfanannan pela eða
375 gr. en hún reynist ekki taka
nema 350 gr. Allar flöskur, stór-
ar og smáar, sem nota á til lýs-
isgjafar er sjálfsagt að mæla
hvað þær taka mörg grömm.
Ærnar geta ekki frekar en við,
borgað það sem þær hafa aldrei
fengið.
Þegar búið er að ákveða lýsis-
skammtinn, sem á að gefa og
vita um stærð ílátsins, sem á að
gefa í, þá er það að deila með
grammatölu skammtsins í
grammatölu ílátsins, sem gefið
er í. Þá er útkoman sá kinda-
fjöldi, sem ílátið er hæfilegt
handa á dag.
T.d. boxið sem tók 490 gr.
verður með 4 gr. skammti,
490:4 - 122 sk. með 6 gr. sk. —
490:6 - 81 skammtur eða handa
81 kind á dag. Boxið sem tók
85 gr. verður með 4 gr. sk.,
850:4 - 212 skammtar, en með 7
gr. sk., 850:7 - 121 skammtur.
Litla dósin, sem tók 100 gr. verð
ur með 4 gr. sk. 100:4 -25 skammt
ar. Barnapeiinn og eins pela
mjólkurflaska, sem taka 250 gr.
verða með 5. gr. sk. þ 250:5 -
50 sk. Réttt þriggjapelaflaska
750 gr. verður með 6 gr. skammti,
750:6 - 125 sbammtar. Litla flask
an, sem tók 350 gr. verður með
5 gr. skammti 350:5 - 70 sk.
Þetta eru bara dæmi til leið-
beininga og skýringa. En hver
og einn verður að koma með sín
ílát og mæla þau og ákveða hvað
hann vill hafa skammtinn mörg
grömm og reikna sem eftir þess-
um aðferðum.
Ef lýsið er ekki gefið hrært
saman við mé’l, þá þarf að dreifa
því sem jafnast yfir heyið í
garðinum eða jötunni. Bezt er
að hafa dós með loki á og setja
göt á lokið. Neftóbaksdós með
skrúfuðu loki á er ágæt.
Hvernig sem lýsi er gefið, þá
verður hver kind að fá slnn
skammt eftir því sem mögulegt
er.
Það er gaman að gefa á garða,
þegar féð er inni. Þegar hleypt
er inn á gjöf, þá má svo til eng-
inn tími líða frá því að fyrsta
kindin byrjar að éta og þangað
til sú síðasta kemst að garða.
Breiðar húsdyr. Rúmt á garða.
Kindur í forblautum húsum
þurfa sannarlega góðan skammt
af lýsi til brennslu.
Góð húsakynni og góð fjár-
mennska sparar hey og eykur af
urðir fjárins.
Nú skulu menn athuga, að þó
hver skammtur sé ekki stór, þá
dregur þetta sig saman. T.d.
kind sem fær 5 gr. ,sk. á dag er
búin að fá % pí. eða 500 gr. eftir
100 daga. Kind sem fær 7 gr. á
dag er í 143 daga með líterinn
eða 71 dag með hálfpottinn.
Eftir þessu er auðvelt að
reikna hvað lýsisgjöfin kostar á
kind. Og þegar ærin gefur af
sér, td.. frá kr. 800.- til 2000.- þá
getur það varla talist mikið þó
hún fái lýsi fyrir kr. 10,- til 20.-
yfir veturinn. Hún borgar það
áreiðanlega.
Náttúrlega er vinna við að
gefa lýsi en sú vinna borgar
sig vél.
Svo er sjálfsagt að gefa
ufsalýsi, barnalýsi, það storkn-
ar sízt í kuldum, ogþað er ó-
dýrast miðað við gæði. Barnalýs
inu er frekast hægt að treysta
sem gallalausri vöru. Fóðurlýs-
ið er auðvitað verri vara og síð-
ur treystandi.
Ufsalýsið er ódýrast að taka
það í stórum ílátum. T.d. 105 kig.
tunnum.
(Hjá Lýsi h.f. I Reykjavík
kostar ufsálýsi núna (í sept)
tunnan 105 kg. kr. 1575 eða kr.
15.- á kílóið.
Bændur ættu að hafa samtök
með að taka í félagi allar fóður-
vörur, lýsi sem fóðurblöndu eða
mélvörur, þá fæst ódýrast.
Þetta ættu fóðurbirgðafélög-
in að sjá um.
Gömlu pöntunarfélögin voru
góð. Að lokum þetta: Það er
sumarauki fyrir búfénaðinn okk
ar að fá hæfilegan skammt af
góðu lýsi á vetrum.
- GLÍMANN
Framhald af bls. 26
5 vinningia
Sigurður Jónsson, UV, hlaut
4% vinning
Elías Ámason, KR, hlaut
4 vinninga
Guðmundur Grétarsson, Á, hlaut
1 vinning
Stefán Ólafsson, Á, hlaut
0 vinning.
Mótið var sett af Eysteini Þor
valdssyni, varaformanni Ár-
manns, og annaðist hann einnig
verðlaunaafhendingu og sleit
mótinu.
- VALUR VANN
Framhald af bls. 26
I síðari hálfleik sóttu Vals-
menn meira og skoruðu 4 mörk
á stuttum tíma. Sum þeirra voru
nokkuð ódýr, en Valsmenn voru
ákveðnir og áttu ágæta leik-
kafla þar sem samstilling liðs
þeirra bar góðan ávöxt. Mörkin
skoruðu Þorsteinn Friðþjófsson
(bakvörður), Reynir Jónsson 2
og Alexander Jóhannsson. Her-
maim Gunnarsson skoraði svo
annað mark sitt í leiknum, en
fleiri landsliðsmenn komust ekki
á skrá skorenda.
Forföll voru í landsliðinu. —
Hvorugur Vestmannaeyingurinn,
Páll markvörður eða Sævar út-
herji komust til leiks, og komu
varamenn inná. Þá voru reyndir
nýir menn. í stöðu annars mið-
varðar lék Jón Alfreðsson frá
Akranesi. Hann sýndi góða takta
en var óákveðinn þegar á reyndi
og ekki nógu frakkur. Þetta kost
aði liðið mörk. En athygli vakti
samt Jón og þar er efni á ferð.
Athygli vakti einn, Gunnar
Austfjörð, bakvörður frá Akur-
eyri. í heild átti landsliðið dá-
góðan leik. Hreyfanleikinn er í
liðinu og samvinnuviljinn, en
það skortir helzt á nýtingu tæki
fæxanna.
Meiðsl urðu í leiknum. H'örður
Helgason sem tók stöðu mark-
varðar fékk og hlaut meiðsl á
kinnibeini — en ekki alvarlegt.
Guðni Kjartansson miðvörður
datt og fékk skurð á hné og varð
að taka 7 spor í á slysavarð-
stofunni. Er enn ebki séð fyrir
um hversu slæm meiðsli þau
eru.
Dómari í leiknum var Alexand
er Guðmundsson frá Vestmanna-
eyjum og dæmdi vel. Þar er dóm
ari á ferð sem á vel heima í
hópi okkar landsdómara.
— A. St
- ÍÞRÖTTIR
Framhald af bls. 26
aldrei góðan leik. Þórir Magnús-
son, sterkasti maður KFR-liðsinis,
gekk ekki heill til skógar, og
hafði það slæm áhrif á liðið i
heild. ÍS-liðinu hefur farið mik-
ið fram í vetur undir stjórn
Hjartar Hanssonar, hins kunna
landsliðsmanns úr KR. Hann hef
ur nú þjálfað liðið í rúmt eitt
ár og gjörbreytt leik þess. —
Leikurinp á laugardag var sem
sagt aldrei spennandi og höfðu
stúdentar öll tök á leiknum, og
sigruðu verðskuldað, 63:55, en
höfðu um tíma allt upp í 17 stiga
forystu. Stigin skoruðu fyrir ÍS
Jóhann Andersen 23, og Bjarni
13, fyrir KFR Þórir 23, og Sig-
urður Helgason 22.
ÁRMANN ÍS 44—34
Eftir sigur stúdenta yfir KFR
kvöldið áður var búist við að
þeir myndu sigra Ármenninga,
ekki sízt þar sem Ármannsliðið
vantaði þeirra bezta mann, Birg
ir Örn Birgis. Þetta fór þó á
annan veg. Eftir jafna baráttu
allt fram eftir síðari hálfleiík
náðu Ármenningar yfirhöndinni
og sigruðu nokkuð örugglega.
Eins og stigatalan ber með sér,
voru sóknir beggja liða mjög
slakar, og er langt síðan sézt hef
ur sivo lág stigatala í L deild.
Því var ekki að heilsa, að varnir
liðanna væru svona sterkar, held
ur var hittnin mjög léleg og mik-
ið um rangar sendingar. Fyrir
Ármann var Jón Sigurðsson stig
hæstur með 13 stig, og er hann
langbezti mdður liðsins, auk
Biirgis eins og áður gat. Björn
Qhristensen skoraði 11 stig, og
er hann mjög efnilegur leikmað-
nr. Fyrir ÍS skoraði Birkiir flest
stig, eða 9 talsins.
KR—KFR 80:51.
Eins og stigatalan ber með sér
höfðu KR-ingar algera yfiirburði
í leiknum og léku mótherjana
mjög grátt. Byrjunin var mjög
góð og gaf fyrirheit um jafnan
leik, eftiir nokkrar mínútur hafði
KFR yfir 7:5, en fyrr en varði
sást á töflunni 35:11 fyrir KR,
og öll spenna rokin út í veður
og vind. Leikur KR-liðsins var
mjög léttur og leikandi, hrað-
upphlaupin gengu mjög vei, en
reyndar verður þess að geta að
vörn KFR var mjög í molum og
réð, ekkert við hraða KR-inga.
Þetta varð þánnig annar ósigur
KFR yfir helgina, og er liðið
ákaflega ósamistillt um þessar
mundir. Þó gaf leikur þess við
Þór fyrir viku síðan fulla ástæðu
til þess að ætla að vænta mætti
góðra leikja af hendi þess í vet-
ur. Hjá KR var Kolbeinn bezt-
ur, og skoraði hann 24 stig, Stef-
án skoraði 20 stig, og er hann ört
vaxandi leikmaður. Hjá KFR
var Þórir stigahæstur með 18
'stig og Ólafur Thorlacius skoraði
ÍR — ÞÓR 61:56 (28—29)
Fyrri hálfleikur var mjög jafn
og höfðu Þórsarar í fullu tré
við komumerm, og stigi betur
meira að segja, og höfðu yfir-
höndina í hléi 29:28. ÍR-ingar
beittu svæðisvörn og áttu mjög
erfitt með að stöðva Einar Bolla
son, og skoraði hann viðstöðu-
laust úr sveifluskotum og víta-
skotum, sem honum voru dæmd
þegar ÍR-ingar reyndu að stöðva
hann á ólöglegan hátt. Hann var
langbezti leikmaður Þórs og skor
aði alls 37 stig, sem er frábær
árangur. Ef fer sem nú horfir
mun Einar slá stigamet Þóris
Magnússonar KFR, en það er 311
stig í tíu leikjum í 1. deild. Ein-
ar hefur nú skorað 109 stig i
þremur leikjum, eða 36.3 stig að
meðaltali i leik, og með sama
áframhaldi næði hann að skora
363 stig í tíu leikjum. — Svo vik
ið sé að leiknum aftur, þá mátti
ekki á milli sjá fram undir lok
leiksins að ÍR-ingar settu tvo
menn til höfuðs Einari og tókst
með því að trufla sókn Þórs-
ara og sigra naumlega 61:56. Hjá
Þór var Einar lagnbeztur eins og
fyrr segir með 37 stig, Magnús
Jónatansson, skoraði 10. Hjá ÍR
var Þorsteinn stigahæstur og Sig
urður Gíslason næstur með 13.