Morgunblaðið - 29.10.1969, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 29. OKTÓBER 19®9
21
Bería aöalþrjdturinn
í nýrri flokkssögu
Endurskoðuð túlkun á hlutverki Stalíns
BERlA em ekki Sbailín kemuT
fraim í hl'utvenki þrrjótsinig í
nýútíkominini sagu scxvézka
bomrnúniisitafk>kkisin£3 og fyrri
útgáifuir bókaTÍnmiair haifa ver-
ið rækilega endurakoðað'a r.
Felldar eru buirtu miangair til-
vitnianir í Krúsjeff og eiinmig
uimmæili, þar sem haann var
hafinm til skýjanina, etn í þess
stað sætiir harun harðri gagn-
rýni í fyrsta skipti í opimberu
riti fyrir mistöík í larudbúniað-
armáium.
Enidurskóðuiniin á hluitverki
Stalims er rmidarieg. Hann er
ekki settur á siinin fyirri stall,
en mymd hamis er hreimsuð og
fægð, sieppt er ýmiss komar
gagmrýni úr fyrri útgáfum og
sú gaignrýni, sem staðið er
við, hefuir verið milduð.
I>amnig vair Stalín í síðustu
útgáfu flokkssögumnar gagn-
rýmdur fyrir ranga afstöðu til
eiimmar af greimum Lemíms frá
árimu 1909, tii efmishyggju og
til gagnrýni gruimdvaliaðrar á
titnaumiuim, en alvarlagra var
að hamm var direginn í sama
dilk og Tomsky, merkur bolsé
vikaleiðtogi, sem se'imma týmdi
lífi í hreimsumium Staiímis. Nú
hetfur þessari máisgrein verið
sieppt. Eimmig hiefur verið
sleppt áisökun í garð Staiímis
þesis efniis, a'ð hainm hafi viij-
að samkomiulag við meirnsé-
vika mokkirum 'miámuðum fyrir
byitimgu bolsévífca 1917.
Frásögn atf frægum atburði
árið 1924, þegar Stalím tókst
að stimga umidir stól erfða-
slkrá Lemimis, þar sem flokk-
urirnn var beöinm að vikja hon
um úr forustummd, hetfur verið
emdurskioðuð. Því er nú haldið
fram, að þa'ð sem raunveiru-
lega 'hafi vakað fyrir Lemín
með bréfimu hatfi verið að auð
velda fkxkksiieiðtoguinum að
sigrast á ágöllum símuim og að
það hatfi verið „fluilt um-
hyggju fyrir eimimigu og valdi
miðstjórmar fliokkisáms". Þessi
nýtiikomima athiuigiasecmd er í
sarmræmi við þá afstöðu, sem
hetfúr verið ríkjamidi síðan
Krúsjeflf var settur atf, að ölíl
völd séu í höradiuim miðstjórn-
arimmar. Þess vegma er etftir-
tektairveirt, að sleppt er etftir-
fairaradi athugaisemd úr síð-
uistu útgáfu:
„En síðari aitburðiir sýmdu,
að Stalin hafðii ekki dregið
mauiðsymlegar ályktamiir af
gagmrými Lemnims. Hamm var
ekki verður þess trauists, sem
hamn naut í þimgimu, og sveik
loforð og fyrirhait. Af þeissu
ieiddi, að flokkurimm og sov-
ézika þjóðin uir'ðu sáðar að
gamiga gegmuim erfiðleikana,
sem stöfuðu af dýrkuniinmi á
persómu Stadims".
Mjög eftirtektarverð eru
ummæilim um hreiiimsanirmar
Krúsjeff
Bería
miklu, er fyigdu í kjöMar
morðisiims á Kimov, valdamiikl-
um flokksleiðtoga, í Lemím-
grad í desember 1934. Krú-
sjeff sagði afdráttarlaust, að
Staiin hefði notað rmorðið fyr-
ir átyllu til þess að gamiga
mJUi bols og höfuðls á and-
sbæ'ðiimigum símium og þetta
hefði verið upphaf víðtæbra
kúgumarréðstafama og hdmmia
frekleguistu brota á sósiíialist-
ískum iögum. Krúsjeftf, sagði
eimnág, að ýmiislagt væri grun-
samilagt í sambaimdi við morð-
ið á Kirov og að emm væri unm
ið að ranmisókn á krimgum-
srtæðum miorðsiims. Á þetta var
mimnzt í siíðuistu útgáfu flokks
söguinmiar, en ekki einu otfði í
síðuistu útgátfunmi, og þar með
er gefið í skyn að Kirov-mál-
imu sé iokið.
Mikilvægara er, að sett er
fram mý túllbun sem virðist
mæstum því réttlæta breins-
amirmar, sem fýlgdu í kjöltfar-
ið. Því er haddið fram, að
miorðið á Kiirov hafi breytit
flokkmum og þjóðimmL Það
hafi enm eimu sirani mirnnt
hamia á mauðsym þess að
styrkja bylitingarlega árvekmi.
Það hafi verið miaiuðlsiymlegt til
þess að veita tryggimigu gegn
framamdi öfliuim og til þess að
gera ómögulega stairfsemi
fjamidsamlega sósíalismamum
og hagsmiumum sovézka ríkis-
iihis í, hvaða mymd sem hún
birtiist.
I mýju útgáfuimmi er ábyrgð
Stalíms -á amidvairaleysi Rússa
gagmvart árás Hitleris eimrvig
tekim mildileguim tökum. Gef-
in er sú eimfalda skýrimg, að
Stalín hafi verið hræddiur við
að gefa Hitler mokkra átyllu
til þess að gera árás og vomiað
að árásima mætti draga á lamg
imin méð st j ómimálalegum
samnimgaumieitumum.
Mikilvæigustu breytiragam-
ar í nýju útgáflummi, þar sem
fjailað er um síðari hluta
valdatíma Stalíms, smer'ta
Bería, yfirmiamm ieymil'ögregl-
uimmar, NKVD og síðair MVD,
síðustu tíu valdaár Stalíns. I
síðustu útgáifunmi var aðeims
stuttlega vikið að fallli Bería
í tveimur málsgreimum, en
hamm var tekimin af lifi mokkr-
um márauðuim eftir dauða
Stalíms 1953. Þesisu máM er
veitt talsvert meira rúm í
síðustu útgáfurami. Þvi er hald
ið fraim, að Bería hafi „ekki
leyft rnokbur afskipti máð-
stjórmarimmar og ríikiisstjórmar
iimmar af málefnium MVD. Og
me'ð því að skipa í vaildiaem-
bætti manrn, sem voru per-
sómulega bumdruir honum,
reyradi Bería að setja MVD
ofar fliokkmuim og stjórmimmi
og má umdiir sig völdum í
fliokkraum og lamdinu. . Bería
og stuðmiimgsimieimn hamis voiru
leidd'ir fyrir rétt og tekmliir af
lífi og femgu makleig mála-
gjöld“.
í nýju sögummd segir síðam:
„Miðstjórmim diró pólitískan
lærdóm atf Bería-miálinu og
krafðist þess að allar stotfmam-
ir ríkisiimis yrðu settar uradir
stjórm flökksimis og Sovét-
stjórmiarimmar og að þær færu
að sovézkuim lögum“. Þessi
málisgrein er að því leyti mik-
ilvæg, að Bería en ekki Stalin
er kemnt um gerræði ríkiisims.
Stalín
Þeir kaflar bólkarimmar, sem
eru algerlega nýir, fjailla uim
fall Krúsjeffs og þá atburði,
sem hiaifa gerzt síðan. Stetfmia
haras er harðlaga gagnrýmd og
því haldi'ð fram, að „lamdbún-
aðarráðumeytið hatfi mæstum
því verið útilokað“ frá stjórm
laimdbúmiaðainmiáilia. Alvamleg-
asta ásökumim er sú, að h-ag-
vöxtur hafi mimnkað vegn-a
þesis að heildanstjórm jðmiaðar
og tæbni úr einmi miðstöð hafi
verið veikt. Þar með er því
haldið fram, að eragimn hag-
vöxtuir hafi átt sér stað imd-
iir stjórm Krúsjeffs.
Fátt nýtt bemur fraim um
utamrikiisistefmuraa. Fjallað er
um Kína á frerraur verajulegan
hátt. Tvö lofsamjleg uimmæli
um Mao úr siðustu útgáfu eru
felld burtu. Taluvert er dreg-
ið úr gagrarýmimni á júgóslavn
eska kammúnistafiokkinn, en
eimmig er sleppt gagnrýni á
Staiín fyrir að hafa tekið
Júgóslavíumiáiið römgum tök-
um.
Furðulegt er, að emgim
breytimg hefur verið gerð á
túlkuminni á þeirri rá'ðstöfun
Krúsjeflfs að svipta Zhukov
m-arskiálk völduim. Furðuieg-
ast atf öllu er, að í bókinmi
er atburðararaa í Tékkósió-
vakíu í fyrra að emgu getið,
bótt fjallað sé um heimsráð-
stefrnu komm-úmistafl'okka í
j úní á þessu ári.
Olof Palme og bandarískir
stríðsfangar í Vietnam
Stokkhólmi, 20. okt.
SUNNUDAGINN 19. þ.m. var
sjómvarpað, samtímis í Ba-nda
ríkjuraum og Svíþjóð, viðtali við
Olof Pa-lm-e, hinm nýkjörn-a for-
sætisráðherra, um atfskipti
sæns'ku r-íkisstjórnari'n'n'ar af
stríðinu í Víetnam. Þátturin-n,
sem viðtalið birtist í, Face the
Nation, var tekin-n upp af C.B.S.
og sjónvarpað í flestuim fylkj-
um Bandaríkjam-na-. Þeir, sem við
tail'ið tóku, voru Geonge Hermam,
stjórmandi þáttarims, Parísar-
fréttaritari C.B.S. Peter Kalisch
er og Don Cook, Evróputfrétta-
ritari Los Anigeles Times.
Viðtalið hefu-r vafcið mi’kla at-
hygli jafnt í Svíþjóð sem Ba-nda
rlkju-n.um, sérstaklega vegna
þess að Palme lét í það skíma,
að sænska stjórnin ynmi að því
á laun að fá upplýsin.gar u-m
banda-rísba stríðsf anga í Norður
Víetna-m, í því skyni að fá þá
látma lau-sa. En fjöldi bamda-
rískra kvenma, sem eiga mem-m
sína í haldi í Norður-Víetm-am,
h-efur snúið sér bréflega til
Palme og beðið han-n um aðstoð.
í samtalinu áttu m-eðal annars
eftirfar-andi orðaskipti sér stað:
Herman: Hefur Svíþjóð reynt
á nokkur-n hátt að fá upplýs-
ingar uim bandaríska stríðsfanga
í Norður-Víetnam, í þeim til-
gamigi að koma á stað fan-ga-skipt
um?
Palme: Ég vil ekki svara þess
a-ri spurnimigu að svo stöddu.
Herm.an: En þan-n 20. septem-
ber sögðuð þér að . .
Palme: Aðstæður mínar vofu
þá aðr-ar.
Herman vitnar hér í viðtal við
Palme í Eve-ning Star. Palme,
s-em var þá menntamálaráðherra,
var spurðu-r að þvi, hvort
sænska stjór-nin vildi hjálpa til
við að fá upplýsingar um fan-g-
ana, en svaraði þá:
— Þetta er í fyrsta skipti, sem
því er hreyf.t við mi-g, að hafast
eitthvað að fuillkomlega ótíL-
kvaddur. Við verðum fyrst að fá
opin.bera beiðni, áður en við
hefjums-t handa.
Dagblöðin reyna að ráða
hvaða ályktun me-g-i draga af
svari Palme. Afton-bladet (mál-
gagn stjórnarinnar) fer varlega
í sakirnar og spyr í stórri fyrir-
sögn: Getur Palme hjálpað
henni að fá manninm sinm aftur
heim? — og fyrir neð-an fyrir-
sögni-na er mynd af einni af þeim
Kon-u.m, sem hatfa s-krifað Palme.
Ekkert nýtt er hæ-gt að ráða af
gre-ininni.
Expressen fer hin.s vegax öð-ru
vísi í sakirnar og segir, að af
s-vari Palme megi draga tvær á-
lybtan-ir, sem báðar séu jafn lík-
le-gar:
1. Bandaríska stjór-nin hafði,
þegar þan-n 20. sept. beðið um
aðstoð, e-n Pal-me men-ntamálaráð
herra hafði ekki fengið
vitneskju um það.
2. Bandarís-ka s-tjórni-n hefur
s-íðan 20. sept. beðið um aðstoð.
Flestir telja þó að ekki hafi
borizt nein beiðni frá Banda-
Olof Palme
ríkju-num. f viðtalinu átti sér
einnig eftirfarandi orð-a-skipti
stað:
Cook: Þér hafið sagt að n-ú-
verandi stjór-n í Sa-igon sé ekki
fulltrúi Víetna-m þjóðarinnar.
Hver er það þá?
Palme: Þessu er erfitt að
svara. 1954 var kv-eðið svo á í
Genfarsáttmiálanum, að fram
ættu að flara frjálsar kosningar,
sem a-ldrei voru framkvæmdar.
Eis-enihower saigði, að færu fram
frjáls-ar kosnin.gar, fengi FNL
85prs. atkvæða. Ég veit ekki
hvort hann hafði rétt fyri-r sér,
en að okkar áliti á að efn.a til
frjálsra kosninga í Víetnam,
sem sýna svarit á hvítu, hver sé
rétbur fullltrúi þjóðarinnar. Að
mímu.m dómi túlkar FNL frek-ar
vilja þjóðarimnar, en stjórnin í
Saigon.
Cook: Hefur stjórn yðar í
hyggju að viðurkenin-a FNL?
Palme: Nei, venj.a okkar er að
fylgjia þeirri reglu, þegar um
viðurbennin-gu á stjórn er að
ræða, að hú-n verði að hafa fullt
vald yfir landin-u, áður en við
getum viðurkennt hana, hvort
sem okkur líka-r hún bet-ur eða
verr. Sömu reglu fylgdum við,
þe-gar Svíþjóð var eit-t atf fyrs-tu
löndum heims til að viðunken-ma
Bandaríkin.
Cook: Þér hafið sa-gt, að
sænska rí'kisstjórn-in túlki vilj-a
meirihluta þjóðarinnar. Nú er
talið, að ein mil-ljón af átta í
Svíþjóð, telji að viðurken-ma
beri FNL. Er þetta vaxamdi
hreyfing, sem stjórn yðar verð-
ur að taka tillit til?
Palme: Þessi hreyfing er vax-
andi, en við fylgjum ákveðnum
yenjum, þegar viðurke-nna á
stjórn. Ég get t.d. bent á, að
þega-r frelsisstríðið í Alsír stóð
s-em hsest, var það ljóst að upp-
reisn-arstjórnin var hinm rétti
fu-lltrúi fólksins, en við viður-
bemndum hana ekki fyrr en hún
hafði fullkomlega stjórn á land-
in-u og Frakkar höfðu dregið s-ig
í hlé.
Annað athyglisvert, sem kom
fram í samtalinu, var, að frá
1965 þar til Parísarviðræðurnar
hófust, hélt sæn-ska stjórn-in á
la-u'n uppi sambandi milli Hanoi
og Bandaríkjastjórniar. Það ligg
ur nú einnig ljóst fyrir, að Sví-
þjóð mun ekki veita Norður-
Ví-etnam neina aðstoð, fyrr en
stríðinu lýkur. Það er ekki krafa
sænsku stjórnarinnar að Banda-
rí'kin fari skilyrðislaiust frá Viet
Framhald á bls. 19
Stokkhólmsbréf
FRÁ HRAFNI GUNNLAUGSSYNI