Morgunblaðið - 08.11.1969, Blaðsíða 10

f_________________________________________________________________________________
f- 10 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAiGUR 8. NÓVEMBER 1009
Heydglir. GunnairstLndur í bak sýn
Breiðdalur er
blómasveit
Breiðdalur er blóm-aaveit.
Það var á s.l. vori að undir-
ritaður átti leið u-m Breiðda-linn.
Bankirun „Grænka og gróðiur" h.
£.“ va-r þegar búinn að vena op-
inn í noKkrar vikur. Var það
talsvert fyrr en undanfa-rin ár.
Síðan hafði verið stöðug ös bæði
af mönnam og málleysi-ngjum.
Samt var ekki nein tregða á út-
borgun-um. Varminn og vætan
sán um að in-n-stæðan gefck ekki
til þurrðar. Með hverjum nýjum
degi sem leið þynntist þelinn í
móður jörð og að sam-a skaipi
urðu ál'etra-nir sólarinnar á
ásjónu hennar grænni og greini
legri en
Geisl-ar h-ennar út um all-t
eitt og sama skrif-a
á hagann græn-an hj-arnið kalt:
Himneskt er að lif-a.
En enda þótt þes-si sigursön-g-
ur sum-ars og sólar ómaði í loft-
inu þá er því svo furðulega far-
ið að m-ann-i fi-nnst alltaf eitt-
hvað þyngsl-alegt yfir þe-ssari
byggð. >að er ekki gott að skýr-a
í hverju það er fólgið. Máski er
það bar-a misSkilningur. En m-áski
stafair það líka af því að ferða-
la-g um þessa suð-austurfirzku
sveit geymist í minningunni um
óvenju mikið regn sem belltist
úr loftinu, ösl-andi vatn á öll-
um vegum og þokuna s vo þykka
að hún lagðist ei-ns og grátt ullar
-reyfi fast upp að bílrúðunum. Já,
svona er tillveran og umhverfið
þegar sunnlenzkt rok og regn
sameinast í efcta sl-agviðri í Breið
dal og atburðir dagsins mjakast
áfram í gegndrepa húmorleysi.
En þe-gar sólin Ljómar frá vor
bláum hirnni og lýsir upp þen-n-
an breiða dal og blikar á ól-
Ihví-tt haf — þá er fagur-t á
Bneiðda-1.
í breidd sin-ni er ha-nn eigin-
Lega ekfcert austfja-rða-Legur. Hér
er hvorki þröngur, langur fjörð-
ur né mjónalegt undirlendi með-
fram háum, bröttum skriðuru-nn
um hlíð'um. Hér er vinaleg vík,
að nokkru varin af Selnies-tang-
anum fyrir stórsjóum útbafsins.
Upp atf henni tekur svo við d-al-
urinn sjálfur sem (fyrst) nefn-
ist Útsveit áðuir en ha-n-n grein-
ist í tvennt — Suðurdal og Norð
urd-ail. Fyrir botni Norðurdals er
hátt fjall og sköruleg-t með
með stuttu yfirlætisilia'usu nafni
— Tó. Fram af því er l'ágt fjalil
með löngu nafni: Ásunnarstaða-
fell, sem læ-kkar sig niðlur á slétt
lendið með lágum hálsum og hjöi;1
um. I báðum þessum dö-ium þyk-
ir gott undir bú. Norðurdalur er
þrengri, þar eru nú þessir bæir
í byggð: Skarð (byggt upp í Dís
arstaðaseli), Engihlíð (nýbýli)
Tóarse-1, Tungufe-11, Þorvalds-stað
ir, Hlíðar'endi, GMisé og Gilsár-
stekkur. Allir eiga þeir sína sögu
sumir langa, allt frá fyrri öld-
um. Norðurdalur er að no-kkru
skógi vaxin-n. Þar er fagurt land
og stórbrotin og tignarleg fjöl'l.
Það er því sannarlega ómafcsins
vert að bregða sér upp í Norð-
urda-1 þótt víkja þurfi þangað af
G. BR. SKRIFAR
þjóðbrautin-ni. Hún liggur um
Suðurdal þega-r komið er s-uður
yfir Brei'ðda-lshieiði. Han-n er grös
ugur og s-létttendur og virðist
hér gott undir bú. Eftir honum
felliur Breiðdalsá. Fremstu bæ-
irn-ir austan ár eru Þ-orgrímsstað
ir, Höskuldsstaðasel og Höskulds
staðir. Ekki kan-n sá er þetta rit-
ar skil á húsbændum á öðrum
bæj-um en í Hösfculds-staðaseli.
Þar búa Björgvin Ma-gnússon og
Ragnheiður Hóse-asdótti-r. Þaing-
að er gott að koma, ge-strisni mik
il og rauisnar-legt um að litast
bæði utan bæjar og inn-an. Þar
ha-fia milklir fr-amfar-amenn bú-ið
síðasta mann'Salduri-nn.
Næsti bær fyrir utan Höskulds
staði er Jórvík,' einn af fjórum
bæjum með því n-afni hér á landi.
Hinir eru í Hjaltastaðaþimghá, í
Álftaveri (Jórvíkurhryggi-r) og í
Flóa. í la-ndi Jórvíkur og nýbýl-
isins Linda-rbakka er mesta s-kóg
lendi í Breiðdal. Þær jarð-ir vor-u
báðar gefnar sfcó-grækt ríkisins.
Síðan- hefur þar ekki verið
byggð.
NæSti bær fyri-r ut-an Jórvík
eru Á-siunnarst-aðir. Er þá komið
í svonefnd-a „Mið-s-veit“, en svo
nefnist yzti hluti Suðurdals. Þar
eru bæirni-r Hóll (Dísastaðahólil)
og Kleif'ar-niar tvær Ytri oglnnri
Sunnan Breiðdalsár er Flaga, nú
fremsti bær í byggð í Suð-u-rdal.
Síðan- er bæj-aröðin út efti-r
dalnum þannig: Skriðustefckur,
Sfcriða, Bandver'Sstaðir og
Br’efckuborg og eru þeir kaMaðir
Suður'bæir á Miðs-veit. Um mið-
bifc h-ennar er gra-slendi víðátt-u-
mikið og slétt. Það er Bláin —
Skriðlublá. Áð-ur en
hófst, va-r þa-r aðallheygkapu-r
þeirra bæja er áttu þar lianö.
Þeir voru nefndir Bl-áar'bæir. Nú
mun í ráði að athuga m-eð land-
þurrkun og e.t.v. áveitur á
Blán-ni. Er það lofsvert fr-a-mtak
og gæti orðið til mifcils hags fyr
ir heyöflun og allan tmskap á
Bláarbæjun-um.
Fyrir uba-n Miðsv-eit bekur við
Útsveitin. Það mun Lengja þessa
grein of mikið að belja þar a-lLa
bæi, hvað þá h-e-ldur að gera
þeim einhver skil. Hér skulu að-
eins nefndir Heydalir, prestssetr-
ið k-unna og kostaríka, þar s-em
svo margiæ klerka-r hafa gert
garðinn frægan fyrr og síðar. Um
Heydali segir Sigurjón í Snæ-
hvaromi í Br-eiðdælu, að þar sé
landrými á við fjórar bújarðir
og eru þá efcki varpeyjarnar
tekmar með. Hlunnind-i voru, a-uk
reka talin vera u-m 100 pund af
dún og 90—120 kópar. Svo var
eyjagan-ga fy-rir féð á vetrum.
Heysfcapur óupp-vinnantegur,
vetrarbeit ágæt og nokbur skóg
ur“. En mikinn mannskap og mik
il vinmuatfköst hetfur þurft til að
nýba öll þessi landgæði og
hllunni-ndi. Það er víst eitt afþví
sem ekfci miunidi „bonga sig“ nú á
þessum tímiurn þegar a-llt verðu-r
að lút'a í lægra haldi fyrir kröfu
gerð 1-a-unþeiganna um greið-slur
fyrir aukavi-nnu, yfirvinnu, næt
urviinnju, oblof og allls konar fríð-
indi.
Ai Heyda.lafcle-rfcum ber er. Ei-n
ar vitan-lega hæst, þótt þar hafi
liíka setið ýmsir aðrir m-erkis-
klerkar. Enn- hrærum við vöggu
jóla-ba-rnsins við vísnasöng sr.
Einiars og e-kki er úr vegi að
minnast þess að hann varð fyrst
ur ísfendinga til að yrfcja ætt-
j.arðar,,kvæði“ og nefndi það
„gæði ís-land‘s“ þót-t h-vorki kyn-n-i
hann s-kil á hag-nýtingu jarðhita
né fa-lliva-tn-a ti-1 h-ags-bóta fyrir
la-ndsfólkið:
Oftlega hetf-ur mig an-grið hitt
að fsland ma-rgir hæða.
En móð'urjörð er mér svo kær
miig hefur langað, Guð m-inn skær
að geta þess allr a gæða.
Sr. Eiraar var pr-esbu-r í 69 ár
og sön-g m-es-s-u síðasta h-el'gan
dag ævi gi-nna-r. Ham-n and-að-ist
15. júlí 162-6 og van-taði þá 2 ár á
n-ír-æitt. „Jaf-n-an var hann á fót-
um og svo ninn síða-sta dag er
ha-n-n litfði", segi-r Esphólín.
„Ba-uð han-n þá ölliuim góða nótt,
er í baðstofunni voru og gekk
síðan með stuðningi upp á loft
það er hann var van-u-r að sofa
í, fól'l f-ram sem ha-nn var van-ur
á sæn-g sína til bænar og lagð-ist
upp lit-lu síðar og sotfnaði úr
þess-uim heimi.“
Þann-ig la-uk ævi þessa kynsæl
asta manns í íslenzkri pres-ta-
s-tétt, „því að sv-o er mikill kyn-
stotf-n af hon-um að naumast mun
nofcku-r uppi nú meðall fstend-
inga, að ekki eigi að rekja ætt
til hans ef vel er að gáð“. (P.E.
Ó.)
Núverandi prestur í Heydöl-
-um er sr. Kristinn Hós-easison. Á
staðnu-m er my-ndarleg kirkja
í srraíðum en mið-ar hægt. Ennþá
stendur samt gaml-a kirkjara,
byggð af Þor-grími s-nikikara Jóns
syni árið 1856. H-etfur hú-n verið
hið ve-gtegasta hús á sínumtíma,
en mjög farin að láta á sjá, enda
ekki stoeytt um viðhald hen-nar
síðan söfrauðurinn sn-eri sér að
by-ggi-nigu nýrrair kirfcju á staðn-
u.m. Á Staðarborg, -hinum forna
þin-gstað Breiðdæla, er fyrir
nókfcrum árum ri-sinn heimavist
arskóli og samk'om-uhús-, reisuleg
bygging með myndarLegu hóteli
á suimrin-. Þesi skóllii er bæði fyr
ir sv-eitina o-g þéttbýlið (Breið-
dalsvík). Þó miu-n nú hafin
fcennsla í þorpin-u síðan fólkinu
tók að fjöl-ga þar, því að e-n-ginn
mlá við margnum, hér fr-ekar en
a-n-na-rs Sta-ð'a-r.
Á Br-eiðdals-vík býr nú tæp-
te-ga helmingur hr-eppsbúa. Vík-
iri, sem þorpið stendur við, heit-
ir Se-lnesbót, en það natfn er nú
a-ð hverf-a, Á Seln-eisinu er bryggja
og athatfnapláss st-aðarin-s. Þar
ber o-l'íu- og lýs-istanka við loft.
Þar er síldarverksmiðja og salt-
fiskverfcunarihús. — En inn-i í
víki-nni nieða-nundiir h-áum hraiu-n-
kömbuim, er Hellur nefnast hef-
ur aðalbyggðin myndast. Nota-le-g
n-ýhýsi uragra in-ntflytjenda raða
sér í bekkuna, en niðri við sjó
in-n gtanda roskin kauptfél-a-gsihús
m-eð a-lvörusvip e-nd-a hetfur höndl
unin á þessari vík mátt sitthvað
reyn-a u-m sí-na da-ga: húgbrun-a,
sfciuldasöfraun, sam-tafc-aleysi og
löragum hefur verz'liun þeir-r-a
Breiðdæl'a verið eins koraa-r úti-
bú eða söludeild frá öðr-um stöð-
um. Er svo enn, að Breiðdals-
VÍfcur'búðin e-r hlu-ti af Kaupfé-
lagi Stöðtfirði-n-ga. Er þó etoki með
þessu sagt, að á verzlun Breið-
dæla sé nokkur hjáteigubragur.
Hér er talsvert vörute-gt um að
litast bæði uppi og niðri, bæði
inn-an — og utan dyra. Þe-gar
þessi ferð var fari-n bar par á
háu-m hl-aða af pla-s-tgr-áum áburð
arpofcum. „Hvers vegn-a e-r hann
efcfci fl-utbur ti-1 bændanna svo
að hæigt é að far-a að bera á.
Má-sfci va-ntar þá banfcatrygg-
ingu?“
E-nida þótt Breiðdallwífc sé erag-
i-nin stór stað'ur en-n sem fcomið er,
þá leik-ur engin-n vaf á því, að
hér er að myndast „þéttbýlis-
kjarni“ byggðia-rlagsins. Og svo
maður haldi áfr-am orðala-gi
byggðaþróunarinn-ar þá er bezt
að orða það svo, að hér eru
„staðsiettir" tveir stórir bátar,
s-em veita pllássinu mikl'a atvinnu
þegar vel vegnar á bolfisksveið
un-uim. Hiras vegar hef-ur síldio
vitantega brugðiz-t Breiðdælum
eins og öðrum og vertosmiðjan
fcomin undi-r bamarinn.
En væntanle-g-a flytiur nú bank
inn ekfci verksmiðjuna burt, svo
að hún verður á sínum stað til
að tafca á móti gíld þe-gar siltf-ur
hafsin-a fer atftur að be-r-ast að
landi. MáSki lílkraar loðraa-n sig
yfir hana fyrr en varir. En eitt
er víst: Með bætbum hafnarskil-
yrðum og fleiri bábum á Breið-
dalsvík mun útgerðin vaxa og at
hafnalífið færast í aukan-a við
Seln-es'bót. Þá mun fólkinu fara
fjölgandi í þessu viraa-lega þorpi
og byggðin blómgast í hin-u víðr
terada, kostarífca hér-aði, því að
Breiiðdaliur er bliómas-v-eit
bæði góð og fögu-r.
Efcfci gleymist í þeim r-eit
íslenzkt mál og sögur.
G.Br.
Gilsárstekkur.
Staðarborg.