Morgunblaðið - 11.01.1970, Blaðsíða 17

MORGUJSHBILAÐIÐ, SUNiNUDAOUR 11. JANÚAR 1070
17
Fra alverinu 1 Straumsvik
Stjórnarandstæðingar tala að
vísu stöðugt um það sem höfuð-
ávirðingu núverajndi stjómar,
að hún hafi byrjað með því að
fella gengi íslenzku krónunnar
á árinu 1960. Satt er það, að
formlega kom það í hlut hinnar
nýju stjórnair að fella gengið, en
raunverulega hafði það verið
fellt á dögum vinstri stjómarinn-
ar. Þá hafði verið sett upp
margflókið útflutningsgjalda-
kerfi, sem jafngilti gengislækk-
un. Enda varð raunin sú, að á
svörtum markaði hafði verðgildi
krónunnar fallið langt niður
fyrir það, sem ákveðið var 1960.
Þegair stjómin tók við, voru eng-
ir gjaldeyrissjóðir til, og erfið-
lega horfði um öflun ýmissa
brýnna nauðsynja. Þetta var því
átakanlegra sem síðasta ár
vinstri stjómarinnar hafði ver-
íð mesta uppgripaár, sem þang-
að til hafði gengið yfir íslenzku
þjóðina. Það vom þess vegna
eingöngu heimatilbúnir inniri
erfiðleikar, ekki síst sundrung
og ósamlyndi valdhafanna, sem
ir hendi á árunum fram til 1967,
þá var það fyrst á því ári, sem
verulega krepti að. Berum sam-
an viðbrögð rikisstjórnar og
stjórnarandstæðinga við vanda-
málunum, sem síðan hefur þurft
að leysa. Strax á árinu 1966
þurfti að gera ákvarðanir, sem
síðan höfðu úrslitaáhrif. Þá
vairð að taka ákvörðun um það
hvort ráðast ætti í virkjun
Þjórsár við Búrfell og gem ál-
samninginn við Alusuisse. Þetta
tvent var óaðskiljanlegt. Stór-
virkjun Þjórsár vair ekki fram-
kvæmanleg nema með trygg-
ingu á sölu mikils hluta ork-
unnar. Það lá í augum uppi að
þvílíka tryggingu var ekki hægt
að fá, nema slíkt orkumagnværi
selt fyrir mun lægra verð en
unint er að láta í té þeim,
er kaupa lítið og mjög mismun-
andi magn af orku. Þessir not-
endur hefðu hins vegar þurft að
borga enn hærra verð, ef ekki
hefði tekist að tryggja fasta
sölu á miklu afli. En verð á því
mátti ekki vera hærra en svo, að
Hverju hvíslaði
Ólafur?
Nú er farið að reyna að breiða
yfir klofninginn með því, að all-
ir eru knúnitr til þess að sitja
hjá. Sá amlóðaháttur hefur
aldrei orðið berari heldur en I
EFTA-atkvæðagreiðslunni á
dögunum. Hin steingerðu íhalds
öfl í flokknum vildu þá algera
andstöðu, en nokkrir sögðust
ekki með neinu móti fást til að
greiða atkvæði á móti slíku
framtíðarmáli. Þá var fundið
þetta þjóðráð: Að leiða málið
hjá sér. Hinum fyrsta, sem
greiddi atkvæði, Magnúsi Gísla-
syni úr Skagafirði, tókst þó
ekki betur til en svo, að hann
sagði nei. Síðan kom öll hala-
rófan, sagði hvorki já né nei.
Að því búnu stóð upp formað-
ur flokksins, prófesosr Ólafur
Jóhannesson, gekk til Magnúsar
og hvíslaði einhverju í eyra
Reykjavíkurbréf
-----Laugardagur 10. jan. -—-
Hverjir eru
þreyttir?
Ein af helztu röksemdutr and-
stæðinganna gegn Sjálfstæðis-
mönnum í ríkisstjóm og Reykja-
víkurborg er sú, að flokkurinn
hafi verið of lengi við völd. Þess
vegna þuirfi nýir og óþneyttir
mienn að taka við af Sjálfstæðis-
flokknum. Rétt er það, að allt
frá því, að flokfcaskipan komst
í núverandi horf, þá hafa Sjálf-
stæðismenn farið með stjórin
Reykjavíkurborgar. Og þeir
hafa nú haft stjórnarforystu í
landinu í rúman áratug, sem að
vísu er mun skemmri tími en
Pnamsókn fór með stjámairfor-
ystu óslitið frá 1927—1942. Á
svo löngum tíma verða með eðli-
legum hætti miklar mannabreyt-
ingar í forystuliði flokka. Á 40
ára valdasfceiði Sjálfstæðis-
manna í Reykjavíkurborg hafa
sex menn verið lögformlega
kjömir borgarstjóriair, hver fram
af öðrum, og nokkrir hafa ver-
ið settir um sinn, þegair sérstak-
lega stóð á. Skipun borgarfull-
trúa og bortgartráðs er einnig
stöðugum breytingum undirorp-
in. Meiri og miinni breytingar
hafa orðið við hverjar borigar-
atjómiairkosningair. Forystu rík-
isstjórnarinnair hafa tveir menn
gegnt síðasta áratuginn. Á rík-
isistjóminni hafa einnig orðið
aðrar breytingar, svo og á þing-
liði Sjálfstæðisflokksins með
svipuðum hætti og hjá öðmm
flokkum. Innan allra flokka
heyirast raunar öðru hvoru radd
ir um, að slíkar breytingar gangi
of seint. Það er mál út af fyrir
sig, og á ekki sérstaklega við
um Sjálfstæðisflokkinn frekair
en aðra. Hér skiptir máli það,
að þrátt fyirir langan valdatíma
Sjálfstæðisflokksins, þá er síður
en svo, að hinir sömu menn hafi
Stöðu'gt verið í fararbroddi.
Þtetta er þó efcki nema önntur
IMIið máilsinis, því að hivað sem
einstökum mönrnum líður, þá
er það staðreynd, að floifckair
Igeta orðið þreyttir og haft
gótt af valdatteysi, en til þeiss
að slffet verði metið rétt
yerður að sfcoða öttil aibvik,
Og þá jafnlt bæði þá flofcka,
isem fara með völd, og hina,
sem eru í andstöðu. Þess
vegna hljóta menn að bera sam-
an á hverjum séu meiri þreytu-
merki um þessar mundir, Sjálf-
stæðisflokknum eða gagnirýnend
um hans. Jafnframt er rétt að
miuirua í hyertjiu þreytumiarfcd helzt
lýisi sér. En það er einfeum í
minnkandi atorku, ákvörðunar-
leysi, ósamlyndi og því að menn
verða amnars hugair.
Hvað hafa hinir
að bjóða?
E.t.v. er það eftirtektairverð-
ast við gagnrýni andstæðinga á
stjóm Sjálfstæðismanna í
Reykjavíkurborg, að þeir hafa
alla tíð fundið að því, hversu
Reykjavík dragi til sín menn úr
öllum byggðum landsins. Þá
skiptir ekki öllu, hvort þeir setj
ast að innan borgarmaTkanna
eða í allranæsta nágrenni,
vegna þess að það er lífskraft-
ur Reýkjavíkur, sem teigt hefur
allan fjöldann á þetta lands-
hom. Lífskraftur borgarinnar á
sér margar rætur, en án ömggr-
ar og framsýmnar stjórnar borg
armálefna hefðii hanrn fyrir
löngu koðnað niður. Yfirburðir
Reykjavíkur koma ekki sízt af
því, að máiefnum hennar hefur
ætíð verið vel stjórnað ýfcju'laust
oftast betur en annairira sveitar-
félaga í landinu. Þar hefur allt
lagst á eitt: Hæfir forystumenn,
góð málefni og síðast en ekki
sízt samhent og samfelld stjóm
áratugum saman. A allra síðustu
árum hafa verið unnin stórvirki
í ýmsum efnum. Gatnafcarfi
borgarinnar hefur tekið algeuum
umskiptum. Hitaveitan hefur
verið lögð til fleiri og fleiri og
nú í vetur hefur hún staðið sig
mun betur en áður. Nýir skólai
rJsa af grumni, hver á eftir öðlr-
um. Ágæt íþróttamaninivirki eru
byggð, enda má spyirja: Hvar
annarsstaðar hafa menn séð við
svipuð veðiursfcittyrði jafn ágætar
últtsu'ndlaugar og hér? Mifeittsvert
starf er unnið fyrir æSkulýð
bæjairins í margháttaðri félags-
starfsemi. Svipað er nú gert fyr-
ir gamla fólkið við mjög góðar
undirtektir. Atvinnulíf er m.a.
eflt með aðild að hinum miklu
raifimagnsvirfcjunium og með
byggingu Sundahafnar og um-
bótum innan gömlu hafimarinm-
ar. Nú lætiur borgarstjóri sér
mjög huigað um endurniýjiun tog
arafilotans. Svo mættt lengi
telja. En hvað hafa andistæðing-
arnir að bjóða í staðinn, annað
en úrræðaleysi og máittvama
sundiurlyndi.
Áratugur hinna
mestu framfara
Þegar núverandi ríkisstjórn
tók við völdum fyrir röskum 10
árum, var ömurlegt um að litast
I íslenzku þjóðlífi. Raunar hafði
fuirðanlega tekist að halda í
horfinu frá því, að vinstri stjóm
im gaiflst upp í desember 1958 á
meðan Alþýðuflokkurinn einn
var við völd með stuðningi og
atbeina Sjálfstæðisflokksins.
leiddi til þess hörmungarástands
er fyrsta verk viðreisnarstjóm-
airinnar var að hæta úr. Síðan
hefur á ýmsu gengið. En óum-
deilt er, enda óumdeilanlegt, að
fram til 1967 var þessi árin
meiri velmegun og meiri eigna-
söfnun á meðal íslemzku þjóðar-
innar en nokkru sinni fyrr í
hennar nær 1100 ára sögu. Síðan.
kom snöggur aftuirkippur, svo að
lífskjör hlutu að versna og fram-
förum að seinka um sinn. Engu
að síður mun raumin samt verða
sú, að þagar litið er á áratug-
inn í heild, þá hafa á honum orð-
ið meiri framfarir og velmegun
þjóðair og einstaklinga aukist
hraðar en á nofcknuim öðruim
áratug.
Það þarf
sterk bein
Málshátturinn segir, að það
þurfi sterk bein til að þola góða
daga. Sú vairð raunin á með
vinstri stjómina, sem beinlínis
gafst upp fyirir of miklum afla
og hagstæðu verðlagi. Uppgjöf af
þvílíkum ástæðum er raunar lítt
lofsverð, en engu að síður verð-
Ur að játa, að þarna var um að
ræða raunverulega örðugleika,
hverjar sem orsakir þeirra vom.
Á árunum 1959 til 1966 var
einnig við margháttaða örðug-
leika að etja, þótt aflabrögð og
verðlag væru okkur þá yfirleitt,
að vísu ekki undantekningar-
laust, hagstæð. Vegna hims mikla
síldarafla skapaðist ýmiskomar
ójafnvægi í þjóðfélaginu, sem
ekki varð ráðið við, nema með
uppbótargreiðslum til einstaka
atvinnugreina. Ekki vegna þess,
að þeim út af fyrir sig gengi
illa en þeim gekk ver en síld-
veiðunum, og þess vegna varð
að jafna metin. Þetta orsakasam
hengi áttu sumir, jafnvel skírir
menn erfitt með að skilja. Þess
vegna var það, að einn af for-
ystumönnum Pramsóknar, sem
lengi hafði verið í stjórn Seðla-
bankans, taldi sumarið 1965, að
gengislækkun væri óhjákvæmi-
leg, á sama tíma og gjaldeyris-
sjóðir söfnuðust fyrir. Minni
skilning á orsökum erfiðleika og
viðbrögðum gegn þeim er erfitt
að finnia. Hitt var rétt, að þama
voru fyrir hendi erfiðleikar, sem
varð að leysa og vom leystir,
þótt með allt öðmm hætti væri,
heldur en Framsókn hafði sagt
fyrir.
Blindir á
báðum augum
Þó að játa verði að margs-
konar erfiðleikar hafi verið fyr-
það gerði gimilegt fyrir kaup-
endur, er áttu margra kosta völ,
að koma til íslands, og varð það
þó að standa undir kostnaði
verksins að sínu leyti og vel það.
Öllu þessu tókst að ná með ál-
saminingunum. Engu að síður
hafa um fá mál orðið meiri átök
á Alþingi. Einar Olgeirsson
sagði eitthvað á þá leið, að and-
staðan gegn vamarsamningnum
við Bandaríkin og aðild að
NATO mundi reynast smáræði
við þanin fjandskap, er komið
yrði af stað gegn álverksmiðj-
unini. Hannibal Valdimarsson, er
þó var einna hógvænastur af
þeim félögum þá, sagði, að skera
bæri upp herör um allt land til
að koma í veg fyrir ófarnaðinn,
er af þessari samningsgerð
mundi leiða. Framsókn var einn
ig eitruð í sinni andstöðu,
þ.e.a.s. að meginstofni tiL Ey-
steirun Jónsson og afturhaldslið
hans taldi landauðn blasa við,
ef þvílík ósköp yrðu sem gerð
álsamningsins. Honum gekk samt
ílla í fyrstu að halda liði sínu
saman. Alla kúgaði hann þó til
uppgjafar, áður en yfir lauk.
Báglegast var hvemig fór fyrir
Steimgrími Hermannssyni og
Jóni Skaftasynd, sem var þó
jafn hræddur við kjósendur sína
og Eystein og siat þess vegna hjá.
Bara hræðsla
Þvílík hjáseta í hinum merk-
ustu málum eir nú orðin helzta
einkenni Framsóknarflokksins.
fingin sannfæring, bara hræðsla
á báða bóga. Raunar er það
engin nýjung, að Framsóknar-
menn greini á í meiriháttar mál-
um. Þeir hafa t.d. í vamarmál-
unum mjög leikið tveim skjöld-
um allt firá því, að þeir klufu
lið sitt um afstöðu til Keflavík-
ursamningsins 1946. Þá voru
þeir í stjómairamdstöðu enhöfðu
enn næga ábyrgðartilfinningu til
að leyfa nógu mörgum mönnum
að greiða atkvæði með samn-
ingnum til þess, að hann næði
samþykki. Síðan hafa þeir yfir-
leitt fylgt hinni aðferðinni, að
vera á móti vömum landsins
þegar þeir vonu í stjómarand-
stöðu, en með vömum þegar
þeir voru í ríkisstjórn. Á sínum
tíma vakti það athygli er þing-
menn þeirra úr Norðurlandskjör-
dæmi eystna gHeiddu atkvæði
mieð Kísilgúrframkvæmdunum
gegn vilja flokksins. Einn þing-
maninanna gerði þá grein fyrir
aittovæði síntu, að úr því að kjör
dæmi hans hefði efelfci hliotið
stóra vinn inginin., væri efcki nema
sanngjarnt að það hlyti kísilgúr
inn! „Stóri vinniinigurinn“ var ál
vertosmiðjan, sem fllldkfcurinin
haifði hamaist mest á móti
honum. Brá þá svo við, að Mag- .
nús gekk í ræðustól og lýsti yf-
ir því, að hann hefði raunar ætl-
að að sitja hjá, en verið að
hugsa um annað er atkvæði
voru gneidd, og þess vegna óvairt
sagt nei! Fer ekki bezt á því, að
þeim, sem svo em annars hugar
um hin mestu mál sé ætlaður
staður utan sala Alþingis ís-
lendinga?
Ætíð teknar
nauðsynlegar
ákvarðanir
Beruim þetta fuim, flökt og
ákvörðuinarieysi saman við að-
gerðir ríkisstjórnarinnar. Auð-
vitað hefur henni ekki tekist
jafn vel um allt. En ætíð þegar
á hefuir reynt, þá hefur hún eft-
ir beztu getu toannað málin og
síðan tekið ákvarðanir svo sem
sannfæring hennar sagði til um.
Þaininig fór hún að um samþykkt
á álsamningnum, ákvörðun um
virkjun Þjórsár og bygginigu
Strtauimsvíkurhafnar. Og eftir að
aflaleysi, verðfall og sölutregða
skullu yfir, þá hefur ríkisstjórn
in hvertju sinni tekið þær
áikvarðanir, sem að beztu manna
yfirisýn þóttu vænlegastar til að
ráða bug á vandanum eða draga
úr verstu afleiðingum hains.
Ákvörðunin um verðstöðvun og
síðan um gengisbreytingar 1967
og 1968, um hörkulega álagning-
artakmöikun, um ný httiutaskipti
og mairtgvíslegan atbeina að
kaupgjaldsmálum til að halda
verðþenisfliu í skefjum, — engar
þessar ákvarðanir hafa verið
auðveldar né lagaðar til vin-
sælda í bili. En ríkisstjórmin
hefur ætíð gert það, sem gera
þurfti, og með þeim árangri, að
mun fyrir en við var búist hefur
snúist til betri vegar.
Sívaxandi
sundrung stjórn-
arandstæðinga
RJkisstjóminni og flokkum
hennar hefur vissulega verið
mikill vandi á höndum undan-
farin misseri. Meirihluti stjómar-
innar á þingi má ekki vera minni
til að koma málum fram. Þess
vegna hafa menn þar orðið að
hliðna til hver fyrir öðrum, og
sýna þolgæði og gagnkvæma
ábyrgðartilfinningu, Ef stjómar-
liðið hefði ekki sýnlt óþneyt-
andi ábyrgðartilfinningu og úr-
skurðarvilja, þá hefði alger
Framhald á bls. 25