Morgunblaðið - 20.03.1970, Side 14

14
MORGUN'BLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. MARZ 1970
BÓKMENNTIR - LISTIR BÓKMENNTIR - LISTIR
BÓKMENNTIR - LISTIR
Herranótt 1970:
Lýsistrata
Eftir Aristófanes
Pýðandi: Kristján Árnason
Útsetjari og stjórnandi tónlistar
Atli Heimir Sveinsson
Sviðsmynd og búningar:
Messíana Tómasdóttir
Leikstjóri:
Brynja Benediktsdóttir
Sviðsmynd úr Lýsiströtu.
Mér skilst að sýning Mennta-
skólanema á Lýsiströtu, eftir Ar-
istofanes, hafi ekki fyrst og
fremst þann tilgang að vitna um
virðingu fyrir klassískum bók-
menmftaiarfri, Iheílidiur sé það boð-
skapur verksins, sú félagslega
brýning, sem í því felst, sem þýð
andinn og hið unga fólk telur
mikilvægast að komist til skila.
Lýsistrata, er gamanleikur,
samirun árið 411 f. Kr. Bfimi toiflos-
ins, óvenjuleg barátta kvenna
fyrir friði milli Aþeninga og
Spartverja, er flestum kunnugt.
Lýsistrata hefur forystuna og
konurnar sigra, enda eru hinir
hraustu stríðsmenn varnarlausir
gagnvart brögðum þeirra. Kven
réttindakonur nútímans gætu á-
byggilega margt lært af þessum
kynsystrum sínum, því hræddur
er ég um að enn megi finna á-
stæðu tíl verkfalls á borð við
það, sem Lýsistrata átti hugmynd
ina að. En Aristofanes karlinn
er svo ófyrirleitinn að gera grín
að öllu saman, skopast að konum
jafnt sem körlum. Hvert á að
snúa sér með hugsjónir nú á dög
um? Meira að segja Aristofanes
reynist afturhald þegar að er gáð.
í vetur hafa leikhúsgestir
kynnst grískri leikritun, fyrst
Antígónu, hjá Leikfélaginu, nú
Lýsiströtu, á Herranótt. Þessu
ber að fagna, því sannast sagna
er menntun þess manns ekki
upp á marga fiska, sem ekki
þekkir eitthvað til_ grískrar leik
ritunar. Kristján Árnason hefur
þýtt Lýsiströtu, úr frummálinu
og enda þótt hér séu ekki tök á
að bera saman texta hans og
Aristofanesar, er óhætt að segja
að þýðingin hljómar vel á vör-
um leikendanna og virðist snið-
in fyrir þá sérstaklega, eins og
eðlilegt er. Orðræður eru lifandi
og skemmtilegar og hvergi ofar
skýjum. Menntaskólanemar nutu
þess að flytja leikhúsgest-
um skáldskap Aristofanesar í
þýðingu Kristjáns.
Lýsistrata, virðist tilvalinn
skólaleikur, þó hann sé síður en
svo vand^laus. Leikstjórinn
Brynja Benediktsdóttir hefur að
mínu viti tekið rétta stefnu með
því að leggja sem mesta áherslu
á hið spaugilega, gáskann og
ærslin í leiknum. Reyndar var
Lýsistrata, skyldari skrípaleik
en gamanleik í flutningi Mennta
skólanema. Bubbi kóngur, sem
var sýndur á Herranótt í fyrra,
tókst eftirminnilega vegna þess
hve leikendumir höfðu frjálsar
hendur undir stjórn Sveins Ein-
arssonar; absúrdismi Jarrys átti
að öllu leyti vel við þá. í leik-
skrá stendur um Herranótt, að
höfuðtilgangurinn hafi verið að
skemmta sér og öðrum. Engu að
síður er það staðreynd, að sýn-
ingar Herranætur eru langt
frá þvi að vera lítilsvert,
firaim.l'aig tiill ísleinlslkirar
leiklistar, og ég held að fáir
vilji vera án þeirra, sem kynn-
ast þeim. Fjölbreytni íslensks
leikhúslífs er ekki mikil, en hér
verður ekki kvartað, því margt
athyglisvert hefur komið fram á
leikárinu og það er ekki enn lið
ið.
Fjöldi leikara tekur þátt í
Lýsiströtu, og um framlag hvers
og eins er ekki ástæða til að
ræða hér. Ragnheiður Steindórs
JOHANN Ohristian Friedrich
Höldieirlin fædjdliislt í Lauifsfsn viö
Nedkar 20. ma.rz 1770. Foneldrar
ham's voru: Heinrich Friedrich
HöilderHin, kiausturfhaldari og
Joihannia Ohristiania. Þiremur
misserum eftir fæðimigu Höilder-
liinis lézt faðir hams og tvedm ár-
um siíðar giftist móðir hanss aftur
Oook borigmieistara í Núrtinigen,
Talið er að móðir ham's halfi
anemma ákveðið honum starf og
Friedrich Hölderlin
haigað menmtum hamis samfcvæmt
þvi. Hamm sfcyldi verða pne*stur og
var umgiur settur í kliauistursfcól-
amm í Maulbromn. Um það leyti
ikynmitiist hanm rituim Klapstocks,
Slhilllers, Youinigs og Qssiamskvið-
umum. Á Skólaáruinium í Maul-
brornin vaæð hanm mjöig áisftfamlginn
alf Lúsíu, dióttur klausturslhaMar-
anls þar, miynd þessairar stúllku
kom síðair fram í verlkum hams.
1788 tófc HölMerlini að stunda
guðf'ræði við Háskólanin í Tiibinig-
en þar sem hamn kyninltist Scheill-
inig og Hegel. Hölderlin las é
þessum misseruim Platon, Rous-
seau, Spinioza og Kant, áhrifin
frá þessum höfumduim sjást
igreinilliega í „Tubinjger kviðum“
hanis. 1789 berast fregnirnar aif
árásinini á Bastilllunia til Túbinigen
og þar vionu margix, sem tóku
þeim sem fagnaðarboðdkap og
fyririhieiftum um nýja tímia. Árið
aftir tólk hanin maigisterpróf og
sa/ma árið varð hamn mjög ást-
fainginm aif dóttur kansl'ara hiásfcól
anis, Ellísu. Elisa og Lúsía voru
uipphsifið að þeirri Diotímu draum
dóttir leikur Lýsiströtu af aðdá-
unarverðu öryggi. Hlutverk Lýsi
strötu gerir miklar kröfur til
hinnar ungu leikkonu og því
meira er vert um leik hennar.
Framsögn Ragnheiðar er til dæm
is furðugóð, en sama verður
ekki sagt um ýmsa aðra leikend-
ur. Jóhannes Ólafsson leikur fó-
geta og gerir það sómasamlega,
en vegna tæknilegra vankanta
sjón, sem fuldfcomn'aðist homum
í Suaette Gonrtard mokfcrum ár-
uim síðair. Vorið 1791 hédlt Hölder-
lin tiil Sviss ásamt tveimur vin-
um sínum og samia bauist birtust
fyrstu fcvæði hanis í „Museia'l-
miainach fúr Jahr 1792“, sem kom
út fyrix áramiótin. Árið eiftir tðk
hanin lókapróf frá Túbinigen, en
þrátt fyrir ágætan vitnisburð,
bæði í grísku, heimspeki og kenn
ingum Kants, kaiuis HöMerlin
óklki prestsstarfann, hainin hatfði
þá misst alla trú á kenminlgiar
kirfcjuminar og þau trúarbröigð,
sem hún byggði á.
Um haiustið 1793 kynmtist hainn
Schiller og með aðsto-ð hans fékk
'bainin heimilisfciemn'arastöðu hjá
Ohanliotte von Kalto í Wailfterlhiaus-
ein hjá Meininigen, en þangað
kom bainn laust eftir aldamótin.
í nóvember næsta ár fór hann
ásamt iærisveini símum, sem var
á allain hátt enfiður og þreyt-
ainidi, tiil Jana. Þar h'ýddi hantn
á fyrirlestra Fiohteis, kymruti'st
SöhiUer fnekar og aulk þeiss
Herder og Goethe. Þarna kynnt-
ist hainm eiininig þeim manni, sem
varð honuim siðar stoð og stytta
í erfiðleikum hans. í nóvember
1794 komu út „Hyperion-brot“ í
tímariti Sohilliers „Thalia".
Hölderlin sagði upp vistinmi
hjá frú vom Kailto og fór frá Jesna
og dvafldi suimiarið 1795 á æsku-
slóðum. Á leiðinmi þainigað kynmt-
ist harnrn miáttúruifræðinignum og
liækminum Ebel, sem var álkafur
fylgismiaður frömiSku byitimig'ar-
ininiar og þeirra huigsjóna, sem
voru forsemda hermar. Ebel út-
veigaði honum heimiliskemmiairia-
stöðu hjá Gomtard fjölsfcyMummi
í Frantofurt, 28. desember það ár
kom iha-nm þamigað.
Rétt eftir áramótin 1795—96 hóf
Höilderiliin istairfa sinrn hjá Gomrtard
fjöCisikylduinmi. Contard var aiuð-
u'gur banlkaistjóri og 'kona ham's
Susette var talin stórgáfuð og
fögur. Hölderl'in varð fljótiegia
ástfainginin og nú hófist frjósamlt
sfeeið ævi hans. Suimarið 1796
dvaldi Suisette á'saamt börnum og
heimi'likkeminiara í Kassel og síð-
am í Westfaten, þar sem dvalið
var firam á haust.
Síðain dva'ldi Hölderlini hjá
Gonftaird þar til 1798, en þá fynsit
virðist afbrýði bamtaaistjórams
hafa vafcniað, með þeim aflieið-
iniguim aið HöMerlin hvarf frá
var hann ekki nógu skýrmæltur
og eitthvert hik var á honum á
frumsýningu. En það sem mestu
máli skiptir um flutning Lýsi-
strötu, á Herranótt, er leikgleð-
in, ánægjuleg samverustund með
ungu fólki, sem gerir eins vel og
það getur og tekst betur en sann
gjarnt er að ætlast til.
Sviðsmynd og búningar eru
verk Messíönu Tómasdóttur.
fjöldkyldumini. Á þessum árum
unnlgefclkst hanrn mikið Hegel,
sem hanrn hafði útvegað heimil-
iskeniruaraistöðu þar í borginmi.
Hanm samdi ,,Hyperian“, fyrra
bindið kom út hjá Cotta 1797 og
það síðara 1799. „Hyperion oder
Der Ereimit in Cridhiemlamd“ gier-
ist í Grikfc'liamdi og er ákáldsaiga
1 br'éf-um, líkt og Werther. Þráin
eftir hinu fomna Hellas og buig-
reruninigar uim saimeininigumia við
uippihaf all'íls oig móður n/áttúru og
eigim ástarh'airima fléttaist í sög-
unini. Stíllinm er rýtmistour og
höifluindi 'tlekst að haftda homum
uppi söguina á enda. I öðru bindi
bitrtist Diotima þ. e. Suisette Gom-
tiaird og í 'SÖguilofc fulliruaisft Hyp-
ariom tilgamigur slkáldsimis sem
spámanms og boðanida.
Frá þessum árum eru eiminig
kivæði og bállkar, sem skera sig
mjög frá fyrri ljóðum hans uim
dýpri reymsilu og meiri tilfinm-
ingadýpt, aulknia i'ifsfyllingu og
sa'niniairi trega.
Þessi einlkeinmi hirftast sfcýrast
í kvæðum og ljóðum, sem eru
tiemigd Diotimu. Áhrifin frá
Goethe, SchiLLer og KLopstocfc
gerjast með honum á þessum ár-
uim. Hainin deiLdi skoðuin Goethes
og Söhilílers uim gríska gullöld en
aulk þe-ssa jók hamm mynd sína af
Heillast, trúnmi á enidumfæðimigu
maninlkynisims til æðra og ful'l-
kommiaira lífs. Það örlair á þessum
kanirainigum í ,,Hyperiion“. Trú
Söhiil'lers á vimáttunia, jalfnivægið,
ástina var einnig hamis, en aiufc
þess jók hainin heimsmynd sína
trú Klopsitocks á háleitt hlutverfc
staáMamima, sem boðemda og spá-
manima. Hamn tíðkaði snemmia
hátigniarliegan stílsmáta Klbp-
stocks, þair til hanin náði enm
meira valdi á sl ikuim stíl, en fyrir
mynd hans.
Kviðu/r Halderlinis nlá fulll-
komnum á þeim árum, sem hamm
dval'di í Homburg, em þanigað
fllutti hanm eftir að hamm hvarf
frá Gontard fjölslkyMuminii. Hom-
burg er í nœsta nágrenini við
Frar.lkfurt og þar dvaildi á þess-
um áruim tryggasti vimir Hö'lder-
lins, Sinclair, hatfði sftartfa við
'hirð iaindgreifanis þar. Árin, sem
hairjn dva'lidi í Homlbuirig orti
h'anin voldu'gustu Ijóð sin oig
bálfca'. Treigailjóðin frá þessiuim
árium enu meðall fegurstu perla
þýzikrar ijóðliistar, ásamt ljóðum-
um og amástöfcuinium sbr. Heide'l-
berig, Manomis Klaigein um Dio-
tirna, Brot umd Wein, Heimtouintft
Sviðið í Háskólabíói er ekki bein
línis heppilegt fyrir skólasýning
ar, en einföld sviðsmynd Messí-
önu gerir sitt til að draga úr göll
um þess. Tónlistinni stjórnar Atli
Heimir Sveinsson. Fleiri aðilar
hafa lagt skerf til leiksins, meðal
þeirra eru Colin Russel, ballet-
meistari og Jón Benediktsson,
myndhöggvari.
Jóhann Hjálmarsson.
o. fL. Hamrn haifðti laigt drög að
sorgariLeik „Der Tod des Empte-
dokLes“ meðan haon dvaldi í
Frainlkfurt, hanm vanm að leikrit-
iniu í Hombuirg, en því varð
aldrei Lokið. Á þessum misserum
vanin hainin áð stofnum tímarits,
ein úr því varð efcki, söfcum sfciorts
á samistarfsmönnum, aftur á
móti rit'aði bamin fjölda greina,
sem hamm hefur ætLa'ð til birt-
inigair í tímaritinu, meðal 'þeirra
eru, Pimdarrit'gerðin. 1801 dvaldi
hainin sem heimiliskeminiari í
H'auptwil í Sviss og um vorið
gerði harin tilraum ti-1 þess að fá
'kenmsiu við Háisfcólainin í Jema,
em án áramguirs. Undir árslokimi
hldMur hamm til Bordeaux og gier-
ist þar hieimi'lisfc'en'nari hjá Diamieil
Mayer konsúl. Hainm dvaflidi
þar niokkra mánuði en varð að
hverfa þaðan vegna aindleigra og
líík'aimlie.gra vieikinida og komst
lloks heim til móður sininar í
Nurtinigem il'la á sig kominm. 22.
júnií þetta su'mar lézt Diotima.
Næsftu ár var 'hann ýmist í
uimsjá vina siruna eða móðúr og
frá 1807 var honum komið fyrir
í umsjá bamdveirlksmainmis nokk-
urs í Tubirugein og dvaildi þar tiil
dauðadags 1843, biiaður á geðs-
munium.
HöM'erlin er fyrst og fremist
lýriker, hanm stemdur á mörfcum
þýzfcr'air tol'assíkur og rómiam-
tíkuir. Trúarþörf hamis varð efcfci
svalað með þeim svöruim, sem
kirlkjan veitti og hanm var öld
á uindain öðrum að uppgötva
,,fjörrunina“, einainigruminia og
failDvaiMieika meminiskirar viðleitni
oig maannteig's lífs í þeim mæli sem
tuttu'gustu aildar menn geria.
Enda fór svo að það varð efcfci
fyrr en sniemma á þessari öld að
Hölderlim var viðurkieninidur og
tófc að haifa verule'g áhrif á Skóld-
skap miainina eins og Rillke og
Stefam Georgie. Hölderlin var
einm í fjands'aimileguim heimii,
'guðirnir voru víðsfj'airri og létu
sig emgu varða miaminteg örlög.
Mieninirnir eiga sjáifir sökima,
þeir ha'Xia fjarlægzt svo mjög
upphaif isitt, að 'þeir hljóta að
vILlaist í ölllum þeim leiðum sem
liggja ,,heim“. Sú ást, sam fyillti
brjóst Höilderlinis varð a'ldrei ful'l-
niægt hér á jörðu, hanin talar um
að það gleti geirzt hinumiegin.
í ættjarð'sirlkvæðuim sínium sum-
uim, voniaist hainm eftir endurfæð-
irugu Gri'klklainds m'eðtail þýztora
þjóða með emdurfcomu Krists.
Hanin niær hæist í þeiim kivæðum,
þar sem hamin gerist boðtoeri
nýrma saninimda, spádóma og ger-
ist sjáíimdi. Mör'g þau tovæði toams,
sem b.ei'a gleiggst þessi einfcenmi
Framhald á bls. 23
Friederic Hölderlin
1770 - 1970