Morgunblaðið - 05.07.1970, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. JÚLÍ 1970
HÁTÍD1970

Bragi Ásgeirsson;
Grafik Edvards Munch
„Dagen derpá“, „Puberte“ og
grafísku verkin: „Skrik", „Död-
en í sykerværelset" „Ved döds-
sengen", „Angst“, „Tiltrekning",
„Melankoli“, „Kyss‘, „Vaimpyr,
„Madonna“ og „Stemmen". Málm
stungu útgáfu verkanna að
undanteknu „Puberte“ getur að
Mta á sýningu verka hans hér
og einnig úrvalseintök af öllum
grafísku verkunum. Það voru
ekki einungis þýzkir expression
istar, sem tóku Munch sem fyr-
irmynd, heldur mun hinn ungi
Picasso hafa fengið ýmsar hug-
myndir að láni frá verkurn hans.
Óskin um að ná til sem filestra
mun hafa verið helzta ástæðan
tiil þess, að Munch lagði stund á
grafík, sem og áhugi á því að
varðveita málverk sín, sem hann
ógjarna lét af hendi. En jafn-
framt fann hann ótakmarkaða
og heillandi möguleika til tján-
ingar listar sinnar í þessarri
nýju tækni. Hann gerði gjarna
sömu myndina í mörgum útgáf-
Um og stefndi að því, að mynd-
irnar yrðu ekki nákvæmlega
eins í þrykkingu, og það er fyrst
og fremst þetta, sem gerir graf-
íkmyndir þessa listamanns svo
verðmætar þrátt fyrir mikinn
fjölda þeirra á markaðnum.
Þegar Munch yfirfærði hug-
mynd frá málverki á grafískt
blað, var það engin dauð yfir-
Gamall maður á Bæn. Trérista 1903.
Elskendur umvafðir bylgjum. Steinþrykk 1896.
Blóðsuga. Blönduð tækni. Trérista og steinþrykk 1895—1903.
færsla, eins og við verðum svo
oft vitni að, heldur hagnýtti
hann til hins ýtrasta hið nýja
efni og náði fram á frá myndrænu
sjónarmiði gjörólíkri útgáfu hug
myndarinnar. Fáir listamenn
hafa haft jafnnæma tilfinningu
fyrir fjölbreytni grafískrar
tækni. Hann lagði ríka áherzlu
á það, að það kæmi greinilega
fram, hvort unnið væri í tré,
máilmplötu eða á stein, og þetta
tókst honum flestum betur,
þannig að róttækustu tilraunir
hang með litinn, þar sem hann
rennur á plötunni, náðu ekki að
dylja tæknina. í mynduim nú-
tímalistamanna hverfur efni3-
kenndin ósjaldan í viðleitninni
til hárnákvæmrar fjöldafram
leiðslu. Þetta er atriði, sem
þrengir grafíkinni sem listrænu
handverki í átt að hreinni prent
list, þar sem hendux listamanns-
ins koma hvergi nærri þrykk-
ingu né leyndardómum hennar.
En Munch þrykkti myndir sln-
ar sjálfur, a.m.k. frumeintök, og
notaði oft hinar frumlegustu að-
ferðir, sem hann fann upp, og
þegar á það er litið, verða hin
miklu afkös-t han-s ótrúleg og um
leið aðdáunarverð.
Engir nema mikl-iir listaimenn
geta náð árangri á svo einfald-
an og frumlegan hátt, en aftur
á móti bjóðast nútím-alistamönn
um alls konar hjálpartæki á gr-af
ískum verkstæðum, sem auð'veld
lega freista til blekkingar, auk
þess sem útlærðir fagmenn eru
þei-m til aðstoðar við hvert at-
riði og öll tækoileg vandamál.
Það er mikill munur að athuga
hreinleikann, dýptina og hið list
ræna handverk á bak við mynd
ir M-unchs ga-gnvart hinni köld-u
fullkomnun tækninnar að baki
mynda margra nútímali-sta-
m-anna.
Sérstaða Munchs sem grafík-
ers kemur -ekki aðei-ns fram í
beiting-u tæikninnar, heldur einn
ig í persiónulegri og mannlegri
afstöðu til sa-m-tímans og a-f-
hjúpunar hans. Hann skil-aðii
framtíðinni heimildum um s>am-
tíma sinn, sem hann túlkaði á
na-kinn og myndríkan hátt. Á
sviðii myndlistar stendur hann
jafnfætis þeim Ibsen og Strind-
berg á sviði ritlistar, — sem
persónugervingur og miskunnar
laus kryfjandi þeirra tíma. Þeir
voru allir heimsborg-arar af lífi
og sé-1 og misvirtir a-f samlönd-
um sín-um, en nú eru þeir hin
þjóðiegu goð,
Þegar við skoðium þes.sa sýn-
in-gu, skul-uim við líta á hana
sem h-eild. Einstök blöð og saga
þeirra s'kipta hér ekki má'li,
held-ur áhuginn, s-em kann að
vakna við nán-ari kynni af þess-
um mikla listamanni. Þetta e-r
óviðjafnanl-ega áhrifamikii sýn-
mg, e-kki sízt fyrir þá sök, hve
góð þrykk einstakr-a, grafís-kra
blaða lis-tamannsins eru hér kom
in á einn stað, en honum voru
mjög mislagðar hendur á langri
ævi. Hann gerði fram á efri ár
úrva-ls grafík, og um það vitnar
hin fræ-ga my-nd hans „Birgitta“
frá 1930, sem býr yfir gotneskri
f-egurð.
Þess skail getið, að grafík
Munchs v-ar á tí-u ára tím-abili,
1951—1961, sýnd í Peking, Tok-
yo, Nýj-u De-lhi, Tel Aviv, Höfða
borg, Addis Abeba, Fen-eyj-um,
Berlín, Moskv-u, London, Sao
Pa-ulo, New York, Montreal,
Be-rkeley, Pa-rís, Antverpen-, Rott
erdam, Pra-g, Ví-narbor-g, Mún-
ohen, K-a-upmannahöfn og mörg-
um fl-eiri borgum og áv-all-t í
h-elztu sýningarsölum þeirra, en
lengra hrökkv-a h-eimildir mínar
ekki. Á mörgum þess-arra staða
hl-aut sýningin metaðsókn, og
biðraðir voru við dyr sýningar-
staðann-a. Verð á gr-afísk-um blöð
um M-unchs hef-ur ma-rgfaldazt á
síð-ust-u árat-ugum þrátt fyrir
stór upplög myndanna.
Því hefu-r verið fleygt, að
Japanir, sem miJkinn á-huga hafa
sýnt á ves-træn-ni list, hatfi f-arið
hópum saman í leiguflugvé-lum í
þei-m eina tilgangi að skoða verk
hi-ns mikla listamanns á Munch-
listasafninu í Osló. Skól-avörð-u-
holt-ið okkar er í hjarta borgar-
inna-r, og væntanleg-a láta fiáir
listunn-endur þann mikla li-stvið
burð þar fra-m hjá s-ér fara. Ég
spái því, að sýning þessi verði
síðar m-eir álitin hið merkasta
fra-mlagi til hinn-ar fyrst-u lista,
hátíðar í Reykjaivík.
Þegar við veltum fyrir okk-
ur þeirri spurningu, hvers vegna
Edvard Munch hafi ald-rei stigið
skrefið til fiulls til hins óhil-ut-
læga, enda þótt hann lifði til
1944, og þrátt fyrir það að hann
væri meðal róttæ-kustu málara
Evrópu fyrstu áratu-gi listferils
síns, ber að hafia það í huga, að
Munoh hafði fundið hinn mynd-
ræna — figurativa — stíl sinn
þegar á unga aldri og aðlagazt
honum. Málarar eins og til dæm
is Matisise og Mondrian fóru sér
hins veg-ar hægar, og það var
ekki fyrr en komið v-ar nokkuð
fra-m á okkar öld, að mönnum
birtist hin róttæka þróun listar
þeirra.
Staða Munchs innan listþróun
arinnar verður helzt skýrð með
bráðþroska han-s, því að þegar
er hann stóð á þrítu'gu hafði
hann skapað þa-u verk sin, se-m
Stúlkan og dauðinn. Málmstunga straumhvörfum ollu, svo sem
1894. má-lverkin: „Det syke barn“,
Pósthús
Pósthús verður starfandi í anddyri Laug-
ardalshallarinnar meðan Íþróttahátíðin
stendur.
Verður það opið sem hér segir:
Sunnudagur 5. júlí: Kl. 15.00 — 19.00.
Mánudagur 6 júlí: Kl. 13.00 — 17.00 og 20.00 — 22.00.
Þriðjudagur 7. júlí: Kl. 13.00 — 18.00 og 20.00 — 23.00.
Miðvikudagur 8. júlí: Kl. 13.00 — 18.00 og 20.00 — 22.00.
Fimmtudagur 9. júlí: Kl. 13.00 — 18.00 og 20.00 — 22.00.
Föstudagur 10. júlí: Kl. 13.0 — 18.00 — 20.00 — 22.00.
Laugardagur 11. júlí: Kl. 13.00 — 19.00.
Notaður verður sérstakur póststimpill hvern
dag fyrr sig. Á staðnum verða til sölu 5 teg-
undir umslaga.
Minjagripir verða til sölu á sama stað.
Íþróttahátíðarnef nd.
Það er mér mikið hjartans mál
að fá tækifæri til að skrifa
nokkur orð um hina svi-pmiklu
sýningu á grafíkmyndum Ed-
vards Munch í nýbyggingu Iðn
skólans hér í borg. Hún er tví-
mælalaust einn merkasti viðburð
ur hinnar fyrstu listahátíðar
okkar. Og skammt er stórvið-
burða á milli, hvað snertir mynd
listarsýningar í Reykjavik, því
að nýlokið er sýningu á mynd-
um sjálfs Emils Nolde í Lista-
safni fslands. í því samba-ndi má
minnast þess, að hann var einn
þeirra listamanna, er varð fyrir
áhrifum af Munch í upph-afi þess
arar aldar. Með þessum sýning-
um hafa gerzt þeir hlutir, sem
hljóta að hafa komið við kviku
margra íslenzkra listamanna.
Áhrif þeirra verða vonandi þa-u,
að víðsýni þeira eykst, og við-
horf fjölda íslendinga tii mynd-
listar verð-ur frjálslegra.
Ég vék að því í grein, er ég
ritaði í Le-sbók Morgun-blaðsins,
um manninn Edvard Munch, að
í greinargóðum formála í sýn-
ingars-krá væri rakinn listferill
Munohs. En sá mjög svo nauð-
synlegi formáili var því miður
hvorki þýddur né birtufi þar,
a-uk þess sem sýningarskráin er
öll á norsku, nema örstutt for-
spj-all og urðu mér þetta von-
brigði.
Við skulum hafa það í huga,
að Edvard Munch var samtíma-
m-að-ur mar-gra fremstu myndlist
arman-na Evrópu á gullöld nýrri
tíma myndlistar. Hann var til
dæmis 15 árum yngri en Gaug-
uin og 16 ár-um eldri en Paul
Klee. 18 árum e-ldri en Picasso
og jafna-ldri Toulouse Lautrec,
þrem árum yngri en James Ens-
or, en þrem eldri en Kandinsky.
Matisse var 6 árum yn-g-ri en
Munch, en Mondrian þrem árum
yngri en Matisse. Þá hlýtur
þetta að liggja ljóst fyrir!