Morgunblaðið - 16.12.1970, Blaðsíða 10

'MORG-UífBLAÐIÐ, MIÐVÍKUÐAGUR 16. DESEMBER 1970
Jóhann Hjálmarsson "| skrifar um J * o: K1 M ] E1 N [] N rm

Einfari leitar jafnvægis
Hilmar Jónsson:
KANNSKI VERÐUR ÞÚ . . . .
Grágás s.f.,
Keflavík 1970.
HILMAR JÓNSSON, bókavörð-
uf í Keflavík, hefur vakið á sér
athygli með skorinorðum grein-
um í dagblöðum. Hann hefur
sent frá sér þrjú ritgerðasöfn og
eina skáldsögu. Hilmar er í ætt
við hina reiðu ungu menn, leit-
andi maður á mótsagnakenndri
öld og að vissu marki einfari.
Það er siður Hilmars að taka
stórt upp í sig og sjást ekki fyrir
í ádeilu sinni. Menn þurfa ekki
annað en fletta ritgerðasöfnum
hans til þess að finna ýmislegt,
sem orkar tvímœlis. Miklar
sviptingar í sálarlífi höfundar
valda þessu. Hann hefur þróast
frá bernskum kommúnisma til
lýðræðislegra sjónarmiða og
feristinnar trúar. Margt bendir
einnig til þess, að hann sé ekki
fyllilega ánægður með menning-
arbaráttu lýðræðissinna, sem lík-
lega væri réttara að kalla vörn
gegn aðsteðöandi einræðistil-
hnei'gingum. Menningarleg ein-
okunarfyrirbrigði verða hvergi
jafn áberandi og í fámennum
þjóðfélögum. Þess vegna er
hverju lýðræðisþjóðfélagi nauð-
synlegt að eiga sér verjendur,
en helst þurfa þeir einnig að
vena sækjendur til að árangur
náist og almenningur geri sér
hættumar ljósar.
Kannski verður þú er þrosk-
Hilmar Jónsson
aðasta verk Hilmars Jónssonar
til þessa. Það er meiri ró en áður
í huga hans, og stundum tekst
honum með fáum einföldum dæm
um að koma skoðunum sínum
eftirminnilega til skila. Kannski
verður þú er æviminningabók,
eins og nú er að verða siður ís-
lenskra rithöfunda að semja. Ég
nefni aðeins tvö hliðstæð dæmi
frá þessu ári: Hernámsáraskáld,
eftir Jón Óskar og Svipir sækja
þing, eftir Jóhannes Helga. Bæk-
ur af þessu tagi eru oftast
skemmtilegar og fróðlegar af-
lestrar, og enda þótt Hilmar
Jónsson sé ekkí enn jafn
leikinn rithöfumdur og þeir
Jón Óskar og Jóhannes Helgi,
stendur hann þeim ekki
að baki hvað snertir hreinskilni
og einlægan vilja til að komast
að kjarna málsins.
Sá maður, sem haft hefur mest
áhrif á Hilmar Jónsson, er
frændi hans Runólfur Pétursson,
hressilegur og greindur maður
að sögn kunnugra. Runólfur var
harðsnúinn andstæðingur komm-
únisma og ófeiminn við að segja
meiningu sína á tímum, sem voru
smitaðir af rauðum fagnaðar-
boðskap. Hann lét sér í léttu
rúmi liggja þótt frændinn ungi
hallaðist að kommúnisma, en
gladdist eftir að efasemd-
irnar urðu honum að stað-
reynd. Runólfur var heimspeki-
lega sinnaður og heillaðist af
þeirri kenningu, að íslendingar
væru komnir af ísraelsmönnum.
Hilmar hefur gert skoðanir hans
að sínum í bókinni ísraelsmenn
og íslendingar, sem kom út 1965;
um leið hefur hann tekið alvar-
lega fullyrðingar Douglas Reeds
um samsæri koiramúnista og síon
ista gegn heimsbyggðinni. Um
þessi „duldu öfl heimsstjórn-
málanna" fjallar Hilmar ræki-
lega í Kannski verður þú. Hvað
sem sannleiksgildi þessara kenn-
inga líður hafa menn gott af að
velta þeim fyrir sér. Það er alla
vega nokkur tilbreyting að kynn
ast röksemdafærslu íslensks
lærisveins Reeds. En hér er
hvorki staður né stund til að
gera þessum málum skil.
Margir sérkennilegrr menn
koma við sögu Hilmars Jónsson-
Þormóður Runólfsson:
Þankabrot
Þormóður Runólfsson er ungur
verkamaður á Siglufirði, sem
mun skrifa nokkrar greinar
um þjóðmái hér i blaðið á næst-
unni.
Á ÖLLUM tímum hafa mismunandi
sjónarmið ungra og aldinna einkum staf-
að af ólíkri afstöðu til þjóðfélagslegra
hreyfinga á ýmsum sviðum. Mönnum,
sem kominir eru yfir miðjan aldur, hætt-
ir til að staðna í alls koraar vana- og
kreddukerfum og taka öllum hugmynd-
um um nýjuragar og breytingar með tor-
tryggni ef ekki beinum fjandskap. Slík
afstaða hlýtur ævinlega að vekja unga,
dugandi menn til andstöðu. Kyrrstaða
samrýmist ekki eðli og hugsanagangi
ungs fólks, sem fullt er af orku, lífs-
gleði og athafnaþrá. Ungt fólk vill líf
og fjör í tuskunum.
Sjálfstæðismenn stefna að gagngerðri
breytiragu á ölliu aithafnalífi hérlendis.
Við íslendingar höfum fram á þennan
dag byggt efnahagsafkomu okkar því
nær eingöngu á útflutningi lítt eða
óunninna sjávar- og landbúnaðarafurða,
og þannig verið óumdeilanlega vanþró-
uð þjóð atvinnulega séð. Það sem
mestu hefur ráðið um afkomu okkar á
hverjum tíma eru duttlungar höfuð-
skepnanna, óútreiknanlegar fiskigöng-
ur og verðsveiflur sjávarafurða á er-
lendum mörkuðum.
Sj álfstæðismenn vilja ekki una því
lengur, að afkoma þjóðarinnar sé byggð
á svo ótryggum forsendum. Sjálfstæðis-
menn stefna að því, að rennt verði fjöl-
þættari stoðum undir þjóðarframleiðsl-
una svo að hagsæld þjóðarinnar sé ekki
stefnt í voða þótt einhver ein atvinnu-
grein verði fyrir andbyr um stundar-
sakir. Sjálfstæðismenn vilja, að hér á
landi rísi upp nýtízku iðnaðarþjóðfélag
með fjölbreyttri framleiðslu á sem flest-
um tegundum nútíma iðnvarnings. —
Að frekar verði treyst á dugnað og fram
takssemi þjóðarinnar en veður og vind
og að athafnafrelsi einstaklingsins verði
aukið svo, að hver maður hafi nægi-
legt svigrúm til að nota hæfileiika sína
til góðs fyrir þjóðarheildina. Sjálfstæðis-
menn trúa því, að íslenzka þjóðin sé
gædd nægjanlegum dugnaði, hæfileikum
og manndómi til þess, að óhætt sé fyrir
hana að keppa á jafnréttisgrundvelli
við aðrar þjóðir. Þeir trúa því að með
því að nýta þær auðlindir sem landið
hefur að geyma, sé hægt að tryggja af-
komu þjóðarinnar um alla framtíð.
Sjálfsteeðismenn te.lja, að íslendiragair
eigi að fylgjast með framþróun þeirra
þjóða, sem iiengsit eru komnar, ekki sem
áhorfendur, heldur sem beinir þátt-
takendur. Að þessu er stefnt með stofn-
un stóriðju hér á landi, víðtækum rann-
sóknum á auðlindum landsins, inngöngu
í EFTA, auknu athafnafrelsi einstakl-
ingsins, fjölbreyttri framleiðslu og með
því að vinna markvisst að því, að gera
allan almenning að béinum þátttakanda
í atvinnurekstrinum, svo eitthvað sé
nefnt.
Af þessum ástæðum öllum má
augljóst vera, að sjónarmið sjálfstæðis-
manna samrýmast í einu og öllu sjónar-
miðum heilbrigðs ungs fólks, sem tekur
framfarir fram yfir kyrrstöðu, athafnir
fram yfir orðagjálfur, nútíð og framtíð
fram yfir fortíð og athafnafrelsi ein-
staklingsins fram yfir gamla og kreddu-
fasta og þröngsýna pólitíkusa, sem sí-
fellt vilja vera með nefið niðri í öllu
og telja sjálfa sig yfir alla aðra hafna
vegna gáfna sinna og réttsýni.

ar. Hann segir frá skilningsrík-
um dönskukennara, Sverri Krist-
jánssyni; doktor Guðbrandi,
sem rak Hilmar út úr lestrarsal
Landsbókiasafnsins; Holla, sem
menntaðist í Vínarborg og Guð-
mundi afa hans á Óðinsgötunni
sem var stuðningsmaður Ruther-
fords og Jónasar pýramídaspá-
manns; Steini Dofra í Kamp
Knox; Guttormi á Hallormsstað
og Sigurði Blöndal; Sigfúsi Daða
syni og Birtingsmönnum; Guð-
mundi Hagalín og þannig mætti
l'engi telja.
Sigfús Daðason spáir ekki vel
fyrir Hilmari Jónssyni í París,
enda kom Hilmar heim til að
gerast einfari í menningarmál-
um, illa séður í Útvarpsráði og
vondur pappír í blöðum. Samt
hafði Runólfur sagt: „Kannski
verður þú laukur ættarinnar
einhvern tíma.“
í Svipir sækja þing, eftir Jó-
hannes Helga, er dregin upp
minnisstæð mynd af Jónasi frá
Hriiflu. Hilmar á líka sínar minn-
ingar um Jónas. Bréf, sem Jónas
skrifaði Hilmari í tilefni af út-
komu bókar eftir hann, sem hlot
ið hafði lófsamlega urrasögn Krist
manns Guðmundssoar, sannar
hve einmana Jónas var seinustu
æviárin: „Ég hefi skrifað bók,.
dálítið lífea þinni en nokkuð með
meiri aldurs blæ. Ég mun senda
þér bókina í pósti, þegar hún
kemur úr Oddsprentsmiðju. Hún
er að því leyti lakari en þín, að
um hana kemur enginn ritdóm-
ur“. Þannig skrifar einn _ fræg-
asti stjómmálamaður íslend-
inga á þessari öld.
f kaflanum H skrifar bréf, sem
ætlað er Runólfi frænda „einvers
staðar í heiminum", er að vanda
lítið um tæpitungur: „Af and-
legum hræringum eru hér ekki
miklar fréttir. íslenzkar bók-
menntir eða það, sem kallað er
því nafni, ganga út á kúk og
piss“. Hilmar nefnir að vísu
nokkur dæmi um jákvæðar bók
menntir: skáldsögur eftir Agnar
Þórðarson og Gunnar Dal, bók
Einars Pálssonar um uppruna ís-
lenskrar menningar. Annað
markvert finnur Hilmar ekki, og
er það til marks um bókmennta-
lega skammsýni og fljótfærnis-
Framhald á bls. 18.
Að spíóna
Jóhannes Helgi:
SVIPIR SÆKJA ÞING
Einskonar minningar.
Teikningar eftir Atla Má.
Skuggsjá 1970.
Svipir sækja þing er dagbók
rithöfundar. Fólk trúir dagbók-
um fyrir vanda sínum, rithöf-
undar kvarta yfir aura- og
skilningsleysi. Sumir kenna þjóð
Jóhannes Heigi.
félaginu um allt. Jóhannes Helgi
segist lepja dauða úr skel og
skrifa fyrir tvö hundruð þús-
und sálir. Það flökrar að hon-
um að taka upp á því að skrifa
á ensku. En hann er vettjarðar-
vinur, þrátt fyrir allt og vill
ekki afneita móður sinni. Svart
sýnin ætlar þó að yfirbuga
hann þegar verst gegnir: „Hér
er sama baksið upp aftur og aft-
ur og eftirtekjan því rýrari sem
betur er unnið. Engir peningar,
engir þýðarar. Aðeins kuldi,
heimskautamyrkur, þjóð í greip
um úldinna gamaímenna sem
skara eld að eigin köku ár og
síð. Hreppapólitík, endalaust
skitslegt þrátefli um peninga og
bitlinga og slagsmál út af verði
á nauðþurftum. Hermang."
Með tilvitnuninni að ofan er
ekki öll sagan sögð um dagbók
Jóhannesar Helga. Hann kemst
að þeirri niðurstöðu, að þótt Is-
lendingurinn paufist, er hann
seigur. Satt að segja á ég erfitt
með að sætta mig við að rithöf-
undur með jafn ramma víkings-
lund og Jóhannes Helgi eyði
kröftum sínum í barlóm. En dag
bók hans er vissulega áminning
um léleg kjör rithöfunda. Þau
verða ekki bætt í bráð. Islensk-
ir rithöfundar verða að sætta sig
við að skrifa í tqmstundum og
hugga sig við að það hefur sin-
ar góðu hliðar, en lamar stund-
um hina veikbyggðu og kjark-
lausu.
Jóhannes Helgi hefur valið
sér leið einfarans í íslenskum
bókmenntum. Hann er jafnan
einn á ferð í dagbók sinni, verð-
ur i rauninni hissa ef hann
kemst í samband við aðra mann-
veru. Möru sinni heldur hann í
ákveðinni fjarlægð. 1 kafla, sem
heitir Spíón á brotnum bekk, er
lýst þönkum rithöfundarins við
skál. Hann vill fá að vera í næði
með búrbóninn sinn á brotna
bekknum, vera „spíón — á lífið".
Um sjálfan sig segir hann:
„Sjálfur er ég beggja handa
járn og haldinn ósættanlegum
andstæðum sem ég þó striði löng
um við að sætta; stundum tekst
það stutta stund — og það
er góður tími. En hann varir allt
of stutt."
Þeir kaflar dagbókarinnar,
sem lýsa ferðum einfarans heima
og erlendis, eru fróðlegastir,
færa lesandann nær rithöfund-
inum Jóhannesi Helga. Mannlýs
ingarnar eru líka skemmtilegar,
einkum sagan um kurteisi Krist-
jáns Karlssonar. Ragnar Jóns-
son skilur Jóhannes Helgi á
sinn hátt og liklega betur en
margur annar. Ég gæti einnig
nefnt söguna um gömlu konuna,
sem settist á bekk hjá rithöfund
inum í Stokkhólmi og hafði svo
mikinn áhuga á íslenskum bók-
menntum. Af nógu er að taka í
þessum fjörlegu endurminning-
um Jóhannesar.
En einhvem veginn finnst
mér hann lítt sannfærandi þeg-
ar hann fer að hneykslast á æsk
uni, klæðist skikkju vandlætar
ans og þylur romsuna: heimur
versnandi fer, eins og nöldrarar
allra tíma hafa gert. Saga ein-
farans, rithöfundarins, sem
þrátt fyrir langvinna vaxtar-
verki þjóðfélagsins, lætur eftir
sér að viðurkenna, að hvergi á
jörðinni strjúki maður um frjáls
ara höfuð en á Islandi, sú saga
virðist mér vikingum samboðn-
ari.
Undir lok bókarinnar gefur
Jóhannes Helgi fyrirheit um að
hann eigi „fleiri myndir í safn-
inu,“ dagbókinni ætlar hann
sennilega að trúa fyrir fleiru,
skemmta skrattanum og lesend-
um sínum. Um Svipir sækja þing
og væntanlega skáldsögu, stend
ur í bókarlok: „Skáldsögugreyið
á spölkom í land. Þessar síður
eru framhjáhald; það var gam-
an að því og afþreying."
Svipir sækja þing er hressi-
leg endurminningabók og eitt af
mörgum sönnunargögnum þess,
að Jóhannes Helgi kann í
senn að skemmta og vekja
til umhugsunar, þegar sá gáll-
inn er á honum.
Atli Már hefur skreytt Svipir
sækja þing með smámyndum við
upphaf hvers kafla. Myndir
hans eiga þátt í að gera bókina
aðgengilega og eigulega, en frá-
gangur hennar er útgefandanum
Oliver Steini til sóma.
Jóhann Hjálmarsson