Morgunblaðið - 27.02.1971, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. FEBRÚAR 1971
• EFTIR
GlSLA SIGURÐSSON
Merkileg bókmenntaverk skila sér
niisjafnleg-a í leikgerð, að ekki sé talað
uim kvikmyind. Þar kemiur margt til
^kjalanna; hraði í atburðarás, umJhverfi
sögunnar, mótun sögupersónamna og
flleira. Sú bók, setrn bytggir á sérkennum
máls og stils og lifir góðu líifi af þeim
ástæðum, gaeti hæglega talizt vonarpen-
ingur sem uppistaða í kvikmynd. Krist-
rútn í Hamravlk er stórmerkilegt verk
fytrir ýmissa hluta sakir; það er í því
rammísilienzlkur safi, eftirminndllegar
manrflýsinigar auk þess sem bókin lýsir
mjög vel sérstæðum og sfaðbundmum
heimi, sem nú hlýtur að teljast horfinn.
1 Kristrúnarsögu Hagalíns eru þó naum-
ast þau ytri umsvif, sem allmennt þykja
»gimileg tifl. kvikmyndunar. 1 Ijósi þeas
verður að teljast, að kvi-kmynd sjón-
varpsins um Kristrúnu í Hamravík hafi
tekizt merkilega vel. Riisið á lista- og
Skemmtideild sjónvarpsins hækkar stór-
kostlega fyrir verk eins og Baráittusæti
Agnars Þórðarsonar og Rriatrúnu í
Hamravík. Þetta ber að sjálfsögðu að
meta og þakka.
★
Með heimi Kristrúnar í Hamravik
hurfu einnig torfbæir og reyndist full-
erfitt að finna uppisitandandi hús og úti-
kfloað að fá nothæfa baðstofu. Svo
Snorri Sveinn á heiðurinn af henni. En
torfbærinn í Armamesi við Dýrafjörð og
umhvemfi myndiarinmar að Lofcinhömr-
um í Amarfirði myndaði trúverðuga
heiM og brá sérstökum þokka yfir
myndina.
En grýttar hlíðar og tindar hvassir
sem saumhögg ráða ekki úrslitum. Eng-
inn nema Kristrún gamlla sjálf ræður
úrslitum um árangurinn. Þetta er henn-
ar saga, henrnar bær, hennar heirnur.
Kiulkfcam tifar á veggnum og tómimn líð-
ur hægt. Allt verður það eðlilegt í bók;
rithöfumdurimn kemst ekki í nein vand-
kvæði með langar einræður gamallar
bonu, þar sem hún situr yfir prjónunum
sinum. 1 fcvikmynd verður svo hæggeng
veröld að vandamáli. Þar verður að fara
fljótt yfir sögu.
Krisitrún í Hamraivík er engan veginn
einsdæmi. Það úði og grúði af sivona
kerlinigum, ekki sízt í htoum afskekkt-
ari byggðardögum. Þeir sem eitthvað
eru komnir til ára stonia, kannast ugg-
laust við einhverja Slíka, þótt fæstar
töluðu þær vestfirzkuna hennar Krist-
rúnar. En þær hnýttu igjaman miðrandi
Viðskeytum við tal sitt afltt; töluðu um
húsmóðurmyndina, pilsgopann og rokk-
skömmtoa. Það var þó etoiungis vani og
átti efckert skyit við geðvonzku.
★
Ég hygg að kvikmyndin hafi skilað vel
þessum séristaka heimi Kristrúnar í
Hamravik, þar sem hún stendur við
baðstofugluggann sfan í mjög svo per-
sónuiegu og sérstæðu sambandi við al-
mættið; sambandi sem sízt af öllllu bygg-
ist á umdimgefni. Maður hiustar með
amdalkt á málið, sem Kristrún tafcur;
það er kjami verksins og hefur mun
meiri þýðingu en sjálif sagan. En hitt
kemur líka til skjalanna, að Kristrún
er ekki kona itíiillla sanda og Mitóifla sæva;
persánuigerð hennar og lífsviðhorf eru
rnetoa í ætt við úthaf og sjávarhamra.
Þess vegna verður hún eftirminnileg.
★
Leikstjórn Baldvins Halldórssonar
hefur verið með miklum ágætum, unz
kom að síðasta atriðtou; þar var öflu
hespað af í miMu snarkasti: Kristrún
liður útaf en Amilta og Falliur farto að
kurra saman frammi, rétt eins og það
eitt feli í sér fyrirheit um hjómaband.
Sigríður Hagaiito er afbragðs leikkona;
auk þess nýttur hún þess að þekkja vest-
firzkt mállfar af eigin raun og það hef-
ur verið henni síyrfeur að geta borið öll
vafaatriði undto föður sinn. Hins vegar
er augljóst, að Sigríður er of unig tfl að
leika Kristrúnu og get ég betur hugsað
mér Kriistrúnu etos og ömrnu hennar,
sem lék hilutverkið í Iðnó 1935. Förðun-
arkúnist er trúlega ekki komto jafnlamgt
hér og hjá þeim er gerðu komungan
leikara, Dustto Hoffman, níræðan á
dögunum eins og frægt er orðið. Hend-
ur og augu koma etonig auðveldlega
upp uim aldur, þó reynt sé að magna
hrukkur með strikum. En framsögn
Sigríðar var með miktum ágætum, og
hlýtur það að téljast þyrngst á metun-
um, þar sem verkið stendur og feflur í
rauninni með því. Jón Siigurbjörnssom
lék hreppstjórann afburðavel og lét
Guðmundur G. Hagalín svo ummælt, að
hann hafi alveg séð hreppstjórann ljós-
lifandi, þegar Jón lék hann. Ung leik-
kona, Ingunn Jen'sdóttir slapp sílysa-
laust frá Anítu en veikasti blekkurinn
var unigi maðurinn, FalLur Betúelsson,
sem Jón Gunnarsson lék. ÓfflMegt er,
að ungur maður, uppalto í gífurllegri
afskekkt og það á þessum árum, sé ná-
lega nákvæmílega eins og anmar hver
ungur maður, sem daglega verður fyrir
augum manns hér á götum Reykjavík-
ur.
★
Hver fslendingur með óbrjálaða mál-
kennd, ættó að ge<ta notið þessarar mynd
ar, þótt sögusviðið sé þröngt þama í
Hamravikinni. Aftur á móti gerði ég
það að igamni miinu að spyrja nokkra
úflandtoga, hér búsetlta, um álit þeirra
og var það mjög á einn veg: Þeir höfðu
ekki haft mtonistu ánægju af verkinu.
Nú hefur verið talað um, að textinn
verði þýddur með það fyrto augum að
sýna myndina erlendis. Iffla er ég smeyk
ur um að þar verði ektki ertodi sem
erfiði, þó að Kristrún eigi uigglaust víða
hliðstæður, jafnvel í heimsbökmenntum
etos og bent hefur verið á. Bezta lausn-
to væri sennflega, að stórskáld þýddi
textann og erlendto leikarar lékju. En
samt sem áður er hætt við að l'itið yrði
eftir af málíari Kristrúnar í Hamravík,
þeirrar görrfliu, góðu konu.
★
Umræður um líf íslenzkrar þjóðar
á ártou 2001 snerust að verulegu leyti
um tæknileg efni og fannst mér athygi-
isverðust sú spá, að bændur muni þá
smiala með fjarstýrðum þyrlum. Hvort
nofckur tefeiur þá undir með Jónasi og
segir: Etos mig fýsir afltaf þó / aftur
að fara í gönigur, það er annað mál.
Um 1930 gerðu spámenn ráð fyrir, að
á vorurn tímum yrðu bffilar úr sögunni;
afltur á móti miundi fóffik nota smáfliug-
vélar eða jafnvel ffljúigandi diiska itifl diag-
iegra flerðaffiaga. Aflir vita hvemig sú
spá hefur rætzt og kannski verður það
eitthvað svipað með f jarstýrðar þyrlur
í smalaimennskuim. Spámenn sjónvarps-
tos voru fremur vairtfærnir; spár þetora
byggðust öfflu fremur á ilikJlegri þróun
en stökkbreytinigum. Nýlega las ég í
er'lendu tómariti, að Skálld og ritthöfund-
ar hatfi ævtoflega toomizt nær sannieik-
amuim en víisindamenn, þegar framitóð-
arspár bar á góma. Vístodamenn miða
við staðreyndir og ieggja gjaman nú-
verandi ástand til grunidvalfliar. Svo
hraðar hatfa breyttogarnar orðið á sum-
um sviðum, að stoáldflegt hugmyndafflug
hefur oft komizt nær hinu sanna. Spá-
menn sjónvarpstas s'korti mjö'g skáld-
liegt hugmyndaifflu'g. Þeir vom aflir í
mjög traiustu jarðsambandi. Tal þeirra
áflit var fuílllit aif manniviti og þekktagu
en þar fyrir er næsita fátt, sem hefur
orðið manni ef't irmtonilegt. .... J
* ■‘i
Af allri rómantík er vísindaleg róman-
tík leiðinlegust. Á þessu flemgu lands-
menn að kenna, þegar sýnd'ur var rúss-
mesbur lanighiundiur, siem hét „9 dagar úr
eimu ári“, eða eitthvað á þá leið. Það
voru langir dagar og bágt á ég með að
trúa að margto hafi haft úthalld til enda,
enda mangsamnað, að Isítendtogar eru
úthalldsliifllto og að sú þrjózka, sem eto-
kenndi forfeðurna, er mjög farto að
blikna. Á Vesturlöndum er framfliediddur
vístadalegur bamasikapur á borð við
„Eljúgandi furðuhl'uti“ og sumir krakk-
ar á aldrto'um 12—16 ára hafa gaman
af. Þar er núttona efldílauga- og geim-
ferðatækni lögð til gmndvallar en í
rússmesku myndimmi voru það nútíma
kjarnorkuvístadi. Hér var verið að vinrna
fyrir föðurlandíö og fflokkton og hver
geflur verið að fást um bairavæna geisl-
un, þegar fflokburton og föðurlandið
þurfa á nýjum uppgötvumum að haflda.
Hvers vegna vffisto'damaðurinin þurfti að
vem svona leiðtotegur, er mér huilin
ráðgáta en 'kaniraski er það nauðsynilegt
til að ná fram hinum rétta mevtróinu-
straumi. Nú tóðkast að veiita sfflfurverð-
laun: Silfurhest fyrir bókmenntir og
silfurþorsk fyrir aflabrögð. Ég legg til
að við veiitum Rússum silf u rhvaltom fyr-
ir þessa mynd. Og vegna þess hve mynd
in var löng, þyrfti hvafliurinn að vera í
fullri stærð.
Sigurður Helgason:
V egagerð, einkaframtah
Þau sjónarmið sem sett verða
fram í þessari grein eru á mína
ábyrgð og jafnframt vil ég
leggja áherzlu á það, að svo
kann að fara að viðhorf mín
breytist við nánari umræður
og rökræður, og skal ég þá fús-
lega taka tillit til breyttra við-
horfa á hverjum tíma. Það er að
mínum dómi einhver fráleitasta
kenning, sem því miður fflestir
eru afflt of bundnir af að hafi
maður myndað sér skoðun á ein-
hverju máli, oft eftir takmark-
aðar upplýsingar, þá beri það
vott um ístöðuleysi að breyta
um álit.
Ég er algjörlega á annarri
skoðun og vænti þess, ef ein-
hverjir telji á sig hallað eða
rangt skýrt frá í skrifum mín-
um, þá skoði þeir þau í ljósi
framangreindra staðreynda og
upplýsi málin nánar.
^JÓNVARPSÞÁTTUR UM
VEGAMÁL.
Skömmu fyrir jól tók ég þátt
I sjónvarpsþætti um vegamál,
þar sem fyrst og fremst var
fjallað um nýja gerð af vega-
vinnuvél, sem Sverrir Runólfs-
son hafði kynnt allitarlega
1 ræðu og riti í um eins árs
skeið, án þess að nokkur veru-
legur árangur sæist, en áhuginn
hjá mér til þess að kynna mér
þessi mál nánar, vaknaði
sérstaklega eftir að hópur verk-
fræðinga hafði gefið út sameig-
tolegt álit er birtist í dagblöð-
um landsins og í sjónvarpi. Kom
þar fram, að þeir höfðu alls
ekki kynnt sér hvernig þessi vél
starfaði og fjallaði álit
þeirra um allt aðra vél, sem
helzt mátti skilja að gerði allt
þ.e. undirbyggði vegi og legði
slitlag. Vegamálastjóri viður-
kennir í viðtali við dagblaðið
„Vísi“ laugardaginn 30. janú-
ar sl. að hann hafi aldrei feng-
ið nægjanlegar upplýsingar um
vélina.
Vegavinnuvél þessi hefur þó
verið í notkun í Bandaríkjunum
um 20 ára skeið og verið notuð
í öllum ríkjum þess svo og í
Kanada og nú er þessi aðferð
að ryðja sér til rúms í Frakk-
landi og víðar.
KYNNING Á VÉLINNI
Vél þessi blandar slitlag og
undirlag á vegi með meiri af-
köstum en við höfum kynnzt,
auk þess sem hún getur notað
efni það, sem er í vaginum að
einhverju leyti, afflt frá
10% upp í 90%. Það er mjög at-
hyglisvert að hún getur lagt
undirlag á vegina, sem hún
blandar og leggur sjálf venju-
lega 15 cm þykkt, sem oftast
er sementsblönduð grús er
inniheldur 2—4% af sernenti og
síðan er hægt með vélinni að
leggja þunnt slitlag ofan á, sem
oftast er olíumöl. Einnig er i
sumum tilfellum eingöngu lögð
olíumöl og er slitlag þá eðlilega
þykkara. Það er því raunhæfast
að bera þessa vél saman við
olíumalarvélar þær, sem fyrir-
tækið Olíumöl h.f. hefur, enda
má segja, að hér sé um tvær
aðferðir að ræða; að blanda möl-
ina á staðnum eins og fyrr-
nefnd vél gerir eða blanda
henni á ákveðnum stað og aka
henni síðan til þess staðar, sem
leggja á olíumölina, eins og
Olíumöl h.f. gerir. Það verður
einnig að taka tillit til þess, að
vél þessi blandar 600 tonnum af
oliumöl á klst., en afköstin hjá
Olíumöl h.f. eru 90 tonn á Mst„
sem mun þó standa til að auka.
Vélin getur lagt 500 m á klst.
ef undirbúningsvtanu á vegin-
um er lokið og aðeins starfar
einn maður við vélina sjálfa og
við útlagningu blöndunnar.
GÖMLU VEGIRNIR.
Það sem mér finnst athyglis-
verðast við vélina og hlýtur að
verða mestur möguleiki hiennar
hér á landi er sú spum-
ing hvort hægt sé á ódýran hátt
að notast við gömlu vegina að
mestu, með þvl að gera
eðlilega vissar úrbætur mismun-
andi miklar eftir staðhátt-
um. Þessar rannsóknir þarf að
vinna af sérfróðum mönnum,
bæði verkfræðingum og öðrum
sem þekkja vel til þeirra mála
og hafa dýrmæta reynslu i þess-
um efnum. Ég tefl að jafn greind
ur og kröftugur embættismaður
og vegamálastjóri, hafi misskil-
ið sitt hlutverk i þessu
sambandi. Hann á ætíð að fagna
nýjum hugmyndum og ábending-
um og gera eðlilega hlutlausa
rannsókn á málunum en forðast
þann þjóðarlöst að dæma mál
sem slíkt fyrirfram. Það er öll-
um ljóst, svo tekið sé nær-
tækt dæmi, að vegamálastjóri
var mjög andvígur lagningu olíu
malar á vegina um nokkurt
skeið, en nú eftir ítarlega athug
un á því máli hefur hann gjör-
breytt um skoðun, og mér segir
svo hugur, að svo kunni að fara
í þessu máli.
EINKAFRAMTAK í
VEGAGERÐ
1 sambandi við rekstur vega-
málaskrifstofunnar vaknar sú
spuming, hvert verksvið henn-
ar eigi að vera. Það er eðlilega
ofvaxið minni kunnáttu að gera
þessu svari einhver skil, enda
hljóta aðrir að vera færari um
það en ég, enda þótt telja verði
furðulegt, hvað slíkum spurning
um sem þessum er allt of sjaldan
velt fyrir sér og umræður og
skrif um þessi mál eru nær því
óþekktur viðburður.
Nú nýlega keypti embættið
nýjar vélar fyrir 60-70 milljón-
ir, en þá var upplýst að fyrir
væri vélakostur er næmi um
600 milljónum. Á vegum ríkisins
eru fjölmargar aðrar stofnanir,
sem hafa á að skipa margvísleg-
um vélakosti er skiptir hundruð
um milljóna og virðist ekkert
samband vera á milli þessara
fyrirtækja um nýtingu vélanna
enda margar aldrei notaðar eða
hagnýttar nema að litlum hluta.
1 mörgum löndum í hinum vest-
ræna heimi hafa verið settar á
stofn sérstakar rannsóknar-
nefndir kosnar af Alþingi við-
komandi landa til þess að at-
huga þessi mál og samræma véla
kost ríkisins og koma á meiri
hagkvæmni I rekstri. Hér hefur
slík athugun aldrei verið gerð,
svo mér sé kunmugt um, enda
þótt margvíslegar rannsóknar-
nefndir hafi verið settar á stofn
til þess að athuga einkareksfcur-
inn. 1 stuttu máli er það skoðun
mín, að vegamálaskrifstofan eigi
að eiga mjög lítinn vélakost, sem
etogöngu væri bundinn við við-
hald vega, en öll nýbygging eigi
að bjóðast út, svo og viðhald veg
anna, þar sem hægt er að koma
því við.
Það sama á við í sambandi við
verkfræðilega vinnu. Emb-
ættið á að bjóða út verkfræði-
lega vinnu, en aðeins láta hanna
verk hjá skrifstofunni í eins-
stökum tilvikum. Aftur á móti á
vegamálaskrifstofan að hafa
rækilegt eftirlit með því að stað
ið sé við verksamninga, sem þeir
hafa látið gera, og krefst slíkt
eðlilega töluverðs starfsliðs.
Hér gefst ekki tími til þess að
fara ítarlegar út í þessi mál að
sinni.
HAFNARFJARÐARVEGUR —
KEFLAVÍKURVEGUR.
Ég kemst ekki hjá því að
minnast á þessar tvær vegafram
kvæmdir, þegar vegamál al-
mennt eru til umræðu og hef ég
þá sérstaklega i huga hvernig
verkin voru fjármögnuð. Upp-
Framh. á bls. 23