Morgunblaðið - 27.02.1971, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. FEBRÚAR 1971
15
Laxárvirkjun
Framli. af bls. 17
endur aðra kröfu, sem er ný:
Að hætt sé við með öllu að gera
nokkra stíflu.
Enn var efnt til fundar i
Reykjavík fyrir áramótin 1970
og 1971.
Sáttasemjarar, er iðnaðarmála
ráðherra hafði skipað, voru þar,
fulltrúar landeigenda, Laxár
virkjunarstjórn, ráðuneytis-
stjóri og ráðherra. Ekki mun
þar hafa reynzt auðvelt að koma
á rólegum umræðum eða reglu-
lega viturlegum, því miður. Var
svo þeim fundi slitið án árang-
urs. Var þar boðið upp á nýja
hönnun, eins og það er kallað,
að tilhlutun ráðherra, er
tryggja átti enn betur en áður
var, að ekki yrði stefnt á neitt
meira en þessa tvo áfanga.
Vigfús á Laxamýri, sá úr stjórn
Landeigendáfélagsins, sem hef-
ur samkomulagsvílja, lagði til og
formaði tillögu þess efnis, að
sýslunefnd Suður-Þingeyjar-
sýslu og Félág landeigenda
fengju úrskurðarvald um hve-
nær fullnaðarrannsókn á áhrif-
um 18—23 m stíflu teldist lokið.
Með öðrum orðum sýslunefnd-
in og landeigendur gátu eftir
það haft i hendi sinni hvort þeir
viðurkenndu nokkum tima að
slíkri rannsókn væri lokið á við
unandi hátt. Meíri hluti landeig
enda á fundinum hafnaði þess-
ari lausn sem öðrum.
En vel að merkja: Á þessum
fundi var lítið deilt um stífluna.
Annað var nú orðið aðaJatriðið.
Búið var að taka undir allar
kröfur nema þá, sem nú var orð-
in að aðalatriði: Suðurá var úr
sögunni. Háa stiflan úr sögunni
og ödl aðalatriði Gljúfurvers-
virkjunar. Vísindamanna rann-
sóknir komnar á stað eins og
lengi hafði verið krafizt með
réttu. Og stjórnendur Laxár-
virkjunar búnir, næstum svo
kyrfilega sem orðið gat, að
leggja stýri sitt á jörð niður.
Og gat þá ekki og átti að vera
allt við hæfi frá sjónarmiði okk
ar Þingeyinga?
Nei. Eitt var enn. Og nú ligg-
ur við borð að eigendur okkar
merkilegustu vatna séu orðnir
laglega snúningaliðugir.
Það sem eftir var að mótmæla
þangað til á hausti því, sem nú
er nýlega liðið, var byrjunar-
starfið að virkjuninni, sem svo
til allir Þingeyingar voru sam-
mála um að biðja um 1969, með
Búnaðarsambandið í broddi
fyíkingar. En það bað sýsilu-
nefndina 1968 að athuga gaum-
gæfilega, hvort héraðið ætti
ekki að gerast þátttakandi í
„nývirkjuninni" eins og sam-
bandsfundur orðaði það.
Stórhættulegt að gera þetta
segja söimu menn nú eða forystu
menn þeirra. Laxræktarmögu-
leikar eyðileggjast ofan Brúa-
fossa ef þetta verður gert. Eng-
inn heyrði þetta orðað fyrri en
í haust. Og visindalegar niður-
stöður um kenninguna eru enn
ekki sannfærandi. Ekki treysti
ég mér samt til að fullyrða neitt
til eða frá um hvað mikið kunni
að vera til í þessu. En flest eða
alít bendir til að það sé
mjög orðum aukið.
Nú er það svo einnig að aldrei
síðan Náttfari sté á land við
Laxárós fyrir 11 hundruð árum
hefur laxabranda fyrirfundizt i
Laxá ofan við fossa þó áín beri
ÖM nafn þess frækna fisks. Foss
amir voru sem sé aldrei Iax-
gengir.
Nú getum við náttúruverndar
menn sagt, að i þessari frægu á
hafi skapari himins og jarðar
ætlað urriða vistarveru í efri
hlutanum en engum stórlaxi.
Urriðinn þar er Mka stórhöfð-
inglegur vatnabúi, nasstum á
borð við sjálfan laxinn. Og
skemmtilegur er hann á ham-
ingjustönginni, segja þeir sem
til þekkja, og mesta lífsnautn
finna í þvi að þreyta og drepa
þ@ð sem bítur á.
Lætur því býsna nærri að
hrein náttúruspjöll geti verið að
því að fara að rugla sköpunar-
verkið með því að hjálpa laxi
í stórum stíl inn í urriðabyggð-
ina í Laxárdal og bleikjustöðv-
arnar í Mývaftji, með tilstuðlan
einhverra apparata niðri í dal.
Hver veit nema lax kynni að
verða að eins konar minkaplágu
þar uppfrá í vötnum, sem við vilj
um allir varðveita óspjölluð.
Mig minnir að skaparinn okk-
ar fullgerði heiminn, bæði þurr
an og votan, á einni 40 klukku-
tíma vinnuviku eins og hann á
að vera óspilltur.
En sleppum öllu gamni í al-
varlegu máli.
En sem ég segi: Nú er aðalvið-
fangsefnið að mótmæia því, sem
beðið var um 1968 og 1969. Það
á að vera svo hættulegt að öH-
um ráðum tiltækum verður að
beita. Og sumum skilst að þau
þurfi ekki endilega að vera neitt
sérstaklega vönduð. Þetta heitir
á alþýðumáli að fara í hring.
Sagt er, og það með réttu, að
sjaildan valdi einn þegar tveir
deila.
Hin svokallaða Laxárdeila
upphófst með furðulegum tiltekj
um ráðamanna Laxárvirkjun-
ar og móðgunum í garð héraðs-
búa í Þingeyjarsýslu, fyrir ut-
an ráðagerðir um mikla eyðilegg
ingu sérstæðra náttúrufyrir-
bæra og f járhagslegan óskunda
í héraði.
Héraðsbúar tóku mannlega á
móti og unnu sigur í stórmáli
með aðstoð iðnaðarmálaráðherra
vorið 1969. Ekki að vísu alveg
fullnaðarsigur, en munu hafa
átt þess kost þá, ef samstæður
vilji hefði verið til staðar. Haust
ið 1970 áttu þeir kost á að ná
fullum sigri, en ofhiti í skapi,
sem var ofan við hæfilegan bióð
hita veiklaði þann möguleika.
Enn mun vera tækifæri til að
gera gott úr þeirri Sturlunga-
öld, sem orðin er til raunar,
ekki aðeins í héruðunum við
Eyjafjörð og Skjálfanda, heldur
um allt ísland.
Langlundargeð og góðvilji
Jóhanns Hafsteins iðnaðarmála-
Miðkvíslarstíflan — eins og hún var
ráðherra í þessu máli er til fyr-
irmyndar.
Ég sagði að Laxárvirkjunar-
menn hefðu átt upptök að illri
deilu. En tveir valda eða fleiri
jafnan þegar deilt er. Nú er það
hinn aðilinn sem veldur áfram-
haldinu eins og nú er komið.
Bitbeinið er nú aðeins það,
hvort bæta skuli úr brýnni
orkuþörf í héruðum Eyjafjarð-
ar og Skjálfanda samkvæmt lög-
um frá 1965 eða bæta ekki.
Sú kenning að slíku fylgi
óbætanleg náttúruspjöll er ekki
nema misserisgömul og meira en
hæpin.
Það er hættulegt öllum sem
' vrnir í Laxárdal og að Mývatni,
sæju nú þennan algilda sann-
* , leika síðastir allra manna.
Áðan sagði ég að tækifæri
gætu enn fundizt til að aflétta
Sturlungaöld.
Nú nýverið hefur iðnaðarmála
ráðherra birt hlutaðeigendum
nýja málamiðlunartillögur sem
fer mjög í tilslökunarátt við
virkjunarandstæðinga. Aðal-
atriði: Jarðgöng verði þrengd
frá því sem áður var ráðgert,
úr 6,4 m í þvermál i 5 m. Stöðv-
arhúsbygging verði minnkuð
mjög mikið og vélasamstæðan að
sama skapi og verði fyrir að-
eins 19 MW.
Stifla, ef gerð verður að
afstaðinni rannsókn eftir 3—5
ár, hækki ekki vatnsborð meira
en sem næst 20 m, (áður talað
um 23 m). Að auki verði þann-
ig frá gengið, að yfirfall skap-
ist, sem líklegt er að henti laxa-
seiðum til niðurgöngu.
Ef báðir aðilar vildu fallast á
þetta af hógværð og stillingu
ætti Laxárdeilan að vera á enda
kljáð.
Með þessu, sem nefnt var, er
fyrir það girt að undirbúinn
verði á hálfdulinn hátt meiri
virkjun á þessum stað seinna
meir. En sá ótti hefur látið mjög
á sér bera, og ekki alveg að
ástæðulausu, að fyrir stjórnend
ur virkjunarinnar vekti svipað
og forsjálum fiskimanni og afla-
kló, sem fyrstur mun hafa fuhd-
ið og auðgað íslenzkuna méð
spakmælinu: Gefur guð í gerða
spyrðu.
Látum nú stimpingum linna og
Ijúka, sem öllum er til ills en
engum til góðs. Hættu á nátt-
úruspjöllum tel ég úr sögunni.
Og var hún að visu að mínu
viti úr sögunni þegar í fyrra
vor. En nú er samt betur hægt
um hnúta að binda.
Strikum yfir of stór orð og
hnefaréttar tilburði. Hreinsum
andrúmsloftið, sem orðið er að
eins konar heimilisbölí í miklu
og góðu byggðarlagi. En heimil-
isböl er þyngra en tárum taki,
sagði Brynjólfur þiskup Sveins-
son, þekktasti raunamaður Is-
landssögunnar vegna eigin mis-
taka.
Látum ekki fjandann standa
lengur bisperrtan milli góðra
manna út af því, sem ekkert er
orðið „hjá öðru stærra og
meira.“
þarna eiga hlut að máli að reiða
hnefana lengur til höggs.
Ég veit ekki hvort margir
muna núorðið að öll ^xárvirkj-
unarhús og véiar hennar standa
í landareign Áskels goða í
Hvammi í Aðaldal, sem leyndi
banasári sínu heilan dag til að
reyna að firra bæði vini sina og
óvini þeim háska, sem hefnigirn
inni fylgir ævinlega.
Þetta sá bóndinn í Hvammi á
undan sinni samtíð og eftirkom-
endur hans hafa viknað af
hrifningu og munu gera meðan
saga hans er lesin og metin.
Aumt þætti mér, ef sveitung-
ar okkar Áskéls í Hvammi og
Hvers eigum við
að gjalda?
Tollstöðvarmálið
1 grein í Morgunblaðinu 4.
febrúar s.l. vakti ég athygti á
þeirri staðreynd, að „sérl ræð
ingar“ i tollafgreiðslumálum
hefðu komið afgreiðslusal emb-
ættisins fyrir á 5. hæð í hinni
nýju tollstöð.
Ég lauk máli mínu með þeirri
spurningu, hver eða hverjir
bæru ábyrgð á þeim furðulegu
vinnubrögðum, að geta ekki
fundið annan stað heppilegri
fyrir þá afgreiðslu, sem flestir
eiga erindi við, og þar sem ríkis
sjóður fær greiddan meirihluta
tekna sinna.
Mér datt ekki annað í hug, en
að „sérfræðingarnir" myndu
fljótlega gera hreint fyrir sín-
um dyrum og svara fyrirspurn
minni að bragði, og þá væntan
lega skýra sín sjónarmið og
færa rök fyrir ákvörðun sinni í
þessu efni. Þetta hefur þó því
miður brugðizt, og er mér það
mikið undrunarefni, því einhver
hugsun hlýtur að vera á bak
við ákvörðunina, sem ekki ætti
að vera ástæða til að fela. Þeg
ar menn I ábyrgðarstöðum taka
ákvörðun, verða þeir að vera
reiðubúnir að gera grein fyrir
sínu máli, jafnvel gagnvart okk
ur, sem í þeirra augum eru bara
almenningur. En eins og ég tók
fram i fyrri grein minni, er hér
um háJaunaða háskólagengna
menn að ræða, sem ekki ættu
að hafa ástæðu til þess að láta
ljós sitt undir mæliker og dul-
búa sig með þögninni einni.
Ótrúlega mikill fjöldi manna
hefur þakkað mér fyrir að
benda á hina furðulegu ráðstöf
un „sérfræðinganna" í þessu
máli, og fylgja þeir mér eindreg
ið í því að fá upplýst meginat-
riði málsins á þessu stigi: Hver
eða hverjir bera ábyrgðina?
Verði „sérfræðingarnir" ekki
fyrir svörum, beinist spurning-
in að sjálfsögðu að yfirmönnum
þeirra, sem i þessu tilfelli mun
vera f jármálaráðuneytið. Ég
leyfi mér því að gera ráð fyrir
því, að sé ekki komið svar frá
„sérfræðingunum“ innán hæfi-
legs tíma, t.d. einnar viku, þá
muni ráðuneytið taka af skar-
ið og uppiýsa málið. Ég tel
ástæðu til þess að ætla, að ráðu
neytið sé ekkert hrifnara af því
en við almenningur, að einhverj
ir „sérfræðingar" séu að taka
sér vald sjálfskipaðra einræðis-
herra í viðkvæmu máli.
Þess ber einnig að gæta, að
nauðsynlegt er að upplýsa þetta
mál, svo saklausir menn liggi
ekki undir grun um að vera
meðábyrgir í þessu óhappaverki,
og jafnvel fleiri mistökum, sem
hafa átt sér stað í sambandi við
skipúlagninguna á tollstöðinni,
en þau gætu e.t.v. orðið efni í
heila bók, þótt þau eigi varla
heima í stuttri blaðagrein.
Menn hafa að sjálfsögðu velt
því fyrir sér, hverjir af starfs-
mönnum embættisins hafi verið
í „sérfræðinganefndinni" eða
ráðunautar hennar, enda hefðu
það verið skynsamlegustu
vinnubrögðin, að leita til þeirra
manna, sem hafa unnið við eða
stjórnað hinum daglegu störfum
i ýmsum deildum þessa umfangs
mikla embættis. Mörg nöfn hafa
verið nefnd manna á milli, og er
því brýn nauðsyn að hreinsa þá,
sem saklausir eru í þessu skipu
lagsmáli.
Ég læt ekki af þeirri skoðun
minni, að okkur beri ekki að
taka möglunarlaust þeirri fyrir
litningu, sem sýnd befur verið
hér í verki, og tel ég víst að
fjármálaráðuneytið muni gera
okkur grein fyrir málinu, ef
„sérfræðingarnir" bregðast.
Lárus Fjeldsted.
Kópavogs Apótek
Ungbarnafötin komin
Mikið úrval danskrar
Kópavogs Apótek