Morgunblaðið - 21.03.1971, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21 MARZ 1971
25
E. B. Malmquist, yfirmatsmaður;
Hvaða kartöf luafbrigði er
hagkvæmast að rækta?
Áhugi landsmanna á kartöflu
ræktun hefur verið mismunandi
^eins og eðlilegt er. Hefur hann
farið eftir staðháttum og ýms-
um öðrum aðstæðum, sem hér
hafa meiri eða minni áhrif á
framgang ræktunar.
Fyrr á tímum, meðan verka-
skipting var hér minni og vél-
væðing svo til óþekkt fyrirbæri,
hefur kartöfluræktunin oft ver-
ið ómælt búsílag víðs vegar um
byggðir landsins, — og svo er
enn þrátt fyrir vélaöld og
breytta atvinnuhætti. Hér á ég
fyrst og fremst við þau hag-
nýtu og notalegu ræktunarstörf,
er þúsundir fjölskyldna hafa
unnið í hjáverkum í bæjum og
byggðum þessa lands, oft á tíð-
um erfiði, sem var algert auka-
starf að loknum iöngum vinnu-
degi.
Þessi heimilisræktun hefur
haft ómetanlega þýðingu fyrir
þjóðarbúið i heild, bæði fjár-
hagslega -— og þó hefur hún
ekki síður stuðlað að hollustu
og betra viðurværi, einkum fyrr
á timum þegar fæðan var ein-
hliða og fábrotin.
VÖRUUNDIRBÚNINGUR
Þau atriði ér við þurfum að
hafa i huga þegar útsæðiskaup
eru gerð og ræktunarfram-
kvæmdir undirbúnar eru meðal
annars þessi:
Hvaða kartöfluafbrigði á að
rækta miðað við ræktunarmögu
leika? Og hvernig ér háttað
um neyzilu vörunnar? — Hvern-
ig á að hagnýta uppskeruna?
I. flokks tegundir eru gull-
auga, hel'gukartafla og rauðar
íálenzkar eða öðru nafni ólafs-
naiuður, ennfremur afbrigðið
Bintje, sem telst til 1. flokks
kartaflna sé stærð þess 40 mm
í þvermál og þar yfir. Bintje-
kartöflur sem eru á milli 30 og
40 mm í þvermál eru aftur á
móti í II. gæðaflokki.
Þá er ennfremur gert ráð fyr
ir að afbrigðið Ben-Lomond
flokkist i I. gæðaflokk sé stærð
þess 40 mm hið minnsta. Sé
þetta afbrigði aftur á móti und-
ir þessu marki eða milli 30—40
mm lendir það i III. gæðaflokki,
enda tegundin ósöluhæf á al-
mennum markaði nema hægt sé
að matreiða hana í steik eða
bökun, en til þeirra nota þykir
hún henta mjög vel.
Þá hefur verið ákveðið að í
II. gæðaflokki verði kartöfluaf-
brigði svo sem Egenheimer, Rya
Og Furori, og auk þess Bintje
af stærðinni 30—40 mm eins og
áður var sagt.
Loks er að geta þess að
ákveðið hefur verið einnig að
flokka nokkrar snemmvaxnar
tegundir i II. gæðaflokk fram
til septemberloka. Er hér um
að ræða Baríma, Pontiac og Ben
Lomond, sem er eins og áður var
sagt milli 30—40 mm í þvermál.
— Eftir septemberlok, eða þeg
ar verðlagsráð landbúnaðarins
hefur ákveðið fast haustverð,
verða framangreind afbrigði í
III. gæðaflokki.
Þetta afbrigðaval eða þessi
flokkun er byggð á ýmsum þátt
um. Meðal annars höfð hliðsjón
af því hvaða möguleikar eru
hér til að rækta viðkomandi teg
undir við okkar skilyrði og jafn
framt er giefinn gaumur að þeim
breytingum sem verða á eftir-
spurn eftir hinum einstöku af-
brigðum á almennum markaði.
SUMARSPRETTA
Hér á landi hefur tíðarfar ver
ið kólnandi síðustu misseri.
Þessa staðreynd erum við
neyddir til að taka með í reikn
inginn og haga ræktunarfram-
kvæmdum að nokkru eftir því
svo og vali útsæðis.
Hér á ég fyrst og fremst við
það að við endurskoðum af-
stöðu okkar til hinnar snemm-
vöxiiu kartöflu, sem við ætlum
að setja á aimennan sumarmark
að.
Þegar meðalhiti miðsumarmán
aðanna júlí og ágúst hefur hrap
að um 2—3 gráður á síðustu
sumrum frá því sem oft var hér
áður, þá er auðsætt að við get
um ekki gert okkur miklar von
ir um að rækta snemmvaxin af-
brigði til sölu á sumar- og haust
markað svo að nokkru nemi.
Það er ástæða að beina þeim
tilmælum til bænda, ekki sízt á
Suðurlandsundirlendinu, er
ætla sér að stunda kartöflurækt
á komandi sumri, að leggja
meiri áherzlu á ræktun okkar
gömlu góðu stofna svo sem gull-
auga og ólafsrauðs. — Þó að
spretta þessara sterku stofna
sé að visu nokkuð hægfara mið
að við sumarmarkað, tel ég þó
að ræktun þeirra verði í flest-
um tilvikum hagkvæmari.
Þetta vil ég meðal annars
rökstyðja svo: Sjálfsagt er að
vona að loftslagið hlýni, að
sprettutíðin í sumar verði góð.
— Já við skulum vera bjartsýn
og segja sem svo að meðalhiti í
Reykjavik í júlí næstkomandi
verði nær 12 stig en ekki 9,5
eins og í fyrra. — En gerist
þetta, verði hagstætt tíðarfar og
engin næturfrost, þá vaxa gull-
auga og helgukartafla nær þvi
eins fljótt til að verða söluhæfar
kartöflur og áðumefndar svo-
kallaðar snemmvaxnar tegundir.
Dæmið má líka segja upp á
annan veg. Setjum svo að veður
guðirnir verði okkur ólíka and
snúnir og síðastliðin 3—5 ár. Þá
verður enn sem fyrr sú hætta
að við fáum engar söluhæfar
kartöflur fyrr en eftir miðjan
september, — þó að við ræktum
snemmvaxin lakari afbrigði. ■—
Og þá verður útkoman sú að á
hausti sitjum við uppi með tals
vert magn af óseljanlegum, hvit
um, smáum kartöflum, sem fólk
vill ekki einu sinni kaupa sem
III. flokks vöru.
Niðurstaðan verður sú, að eins
og nú horfir verður það að telj
ast of mikil áhætta að ætla að
stóla á kartöfluræktun fyrir
sumarmarkað svo teljandi sé. —
Örðu máli gegnir að vísu um
heimilisræktun, þar sem hægt
er að nostra við smábletti, skýla
með plasti, forrækta í pottum og
annað slíkt. Slík ræktun er hag
kvæmt búsílag og sjálfsögð, ef
framkvæmdaviljinn er fyrir
hendi á heimilinu.
En hverfum aftur að afbrigða
vali kartaflna eins og Rann-
sóknastofnun landbúnaðarins
gerir tillögur um að það sé. Hún
hefur lagt til að ræktaðar verði
áfram tegundir eins og Bintje og
Ben-Limond. Ekki er þetta þó
vegna sumarmarkaðarins, enda
er t.d. Bintje-kartaflan litlu
fljótvaxnari að jafnaði en gull-
auga eða helgukartaflan. Þessi
afbrigði teljast aftur á móti
æskileg til ræktunar, ásamt áð-
urnefndum I. flokks tegundum,
vegna þess fyrst og fremst að
alltaf vantar á markaðinn hent
ugar kartöflur til steikingar og
bökunar.
FINNUM NV.fA
KARTÖFLUSTOFNA
Þó að forsvarsmenn þessara
mála mæli ekki að sinni með
fleiri kartöflutegundum til rækt
unar við okkar erfiðu staðhætti,
þá má geta þess fyrir áhugafólk
í ræktunarmálum, að áfram er
haldið með tilraunir til að finna
betri stofna bæði með tilliti til
bragðgæða og ræktunar og
margs fleira sem taka þarf til
athugunar þegar rækta skal
sterkan nytjastofn. Og úr
þvi að tilraunastarfsemi og nýja
E. B. Malmquist.
stofna ber á góma, þá er full
ástæða til að minna bændur og
ræktunarfólk á það að alltaf
geta óvæntir hlutir gerzt í erfða
fræði nytjagróðure og gróður-
mætti jarðar. Áhugasamir rækt-
endur ættu alltaf að vera vel á
verði. Ef þeir sjá t.d. í garð-
landi sínu standa uppi grósku-
mikil grös ófallin eftir nokkrar
vægar frostnætur að hausti, þá
er sjálfsagt að gefa slíku gaum
og halda til haga sem útsæði að
vori. Undantekningalítið er
uppskera í betra lagi undir
slíkum grösum, en bragðgæði
geta vðrið mismunandi, eftir af
brigðum og fleiru. — Þó er það
meginregla, að saman fer bragð
gæði o’g þroskuð uppskera.
SKIPTA UM ÚTS/EÐI
Það er alveg sérstök ástæða
til að brýna fyrir bændum sem
og öðrum kartöfluframleiðend-
um að tregðast ekki við að
skipta um útsæði, ekki sizt eftir
hin áfallasömu ár er verið hafa
að undanförnu. Hafa þau haft i
för með sér m.a. síðastliðið haust
sjúkdóma, sem stórtjón hefur
hlotizt af.
Varðandi útvegun útsæðis er
það að segja, að Grænmetis-
verzlun landbúnaðarins hefur
um langt skeið hlutazt til um að
afla framleiðendum útsæðis. Hef
ur hún haft á boðstölum útlent,
en þó fyrst og fremst innlent út
sæði og þá oft stofnræktað eða
valið. Mest hefur verið ræktað
af slíku útsæði í Eyjafirði og
útsæði þaðan hefur jafnan bezt
gefizt.
En nú brást kartöfluuppsker-
an að mestu þar um slóðir síð-
astliðið haust, eins og vonlegt
var, þar sem hitastig júlímánað
ar var t.d. á Akureyri hvorki
meira né minna en nær 4 gráð-
um undir góðu meðallagi. — Það
má þvi búast við að erfiðleik-
ar verði á því að útvega ey-
firzkt útsæði eða annað jafn-
gott af innlendum toga.
Undanfarin vor hefur verið
mjög erfitt að útvega nægilegt
magn til útsæðis af helgu- og
gullaugakartöflum. Reynt hefur
verið að fá gullauga frá Noregi,
—- og i önnur hús er ékki
að venda um útvegum á þessari
ágætu kartöflu, sem hér hefur
verið ræktuð yfir 40 ár.
Þetta hefur þó ekki gengið of
vel. — Aðeins fengizt smá-
skammtur rétt í tilraunaskyni
siðastliðið vor.
Vafalaust verður meira til aí
rauðum íslenzkum, — þó ef-
laust of lítið ef áhugi fólks
verður samur í ræktuninni og
siðastliðið vor.
Þrautalendingin að þessu
sinni verður þvi eflaust afbrigð
ið Bintje, en útsæði af þessum
kartöflum verður fengið frá Pál
landi eins og í fyrravor.
Ég nefndi að hin hvítu kart-
öfluafbrigði, það er að segja
kartöflur, sem eru með hvítt
hýði, væru hjá okkur orðin í-
blönduð ýmsum slæðingum t.d. á
Eyrarbakka og víðar. Þar sem
svo er komið málum gæti verið
alveg sérstök ástæða fyrir fram-
leiðendur að skipta nú um út-
sæði, grípa tækifærið þar sem
vænta má að útsæði fáist nú
með hagstæðai'i kjörum en oft
áður.
Rétt er að minna framleiðend
ur á það, að séu markaðskart-
öflur íblandaðar tveim eða fleiri
afbrigðum, þá verða þær ekki
settar í I. gæðaflokk, þótt þær
fullnægi kröfum um stærð og
öðrum skilyrðum, sem sett eru I
matsreglugerð um matarkartöfl-
Sveinn Kristinsson;
Skákþáttur
-'m
í EFTIRFARANDI skák eigast
við meiistairair, sem íslenzkir
skákunn'endur a. m. k. kainmiast
vel við, þ. e. JúgóSlavinm Glig-
oric, sem tefildi hér á alþjóðllegu
skákmóti 1964 og Nýsjálendiing-
uiriinin Robert G. Wade, sem tetfldi
hér á saimbærilegum mótum (því
síðara a. m. k.) 1947 og 1964
(sama mótið og hið fyrr talda).
Skákin er tefld á Hastingsmót-
iniu nú um ánaimótin, þa>r sem
Ungverjinin Portisch fór með
siguir af hóirni í etfsta fllokki, en
Gliigoric var í öðru sæti ásamt
flleinum.
Þótt Wade tefli skák þessa
fremur veiifct og takist miður vel
að komast fcliakklaust úr byrjun-
inmi yfir í miðtaflið, þá varpar
það ekki sfcugga á tatflmennisku
GMgorics, sem notfærir sér
hvert misstig andstæðinigs og
vinnur glæsiliega í aðeins rösk-
um tuttugu leikjum.
Hvitt: Gligoric
Svart: Wade
Niemzo-indversk vörn
I. d4, Rf6; 2. c4, e6; 3. Rc3, Bb4;
4. e3, 0-0; 5. Bd3, c5; 6. Rf3, d5;
7. 0-0, dxc4; (7 — Rc6 eða
7.---b6 er algemgara) 8. Bxc4,
Rc6; 9. a3, Ba5; 10. Bd3, cxd4;
II. exd4, Bb6; 12. Be3, (Stöður
mjög svipaðair þessari koma
gjannam fnam etftir Niemzo-ied-
versfca byrjum. Þó stendur sva.rti
kóngsbiskupimin öllu oftar á e7,
hatfi hann ekfci drepið á c3. 1
þessari skák hetfur þessi stöðu-
miunur ekki svo lítið að segja,
því stæði svarti biskupinn nú
á e7, þá gæti svartuir leilkið
12. — Rg4, en sá leikur strandar
rvú á fórn á h7 og síðan riddara-
Skák á g5 o. s. frv.) 12. — Rd5;
13. Rxd5, Dxd5; (Wade viffl
halda fast við þá áætlue að
þrýsta á hvíta d-peðið eftir op-
ininii límu. Vafalaust var þó betea
að drepa hór með peðinu. — Mér
fininist Wade gleyma því í fnaan-
tíðartfyrirætliunum sínum, að
hamn á ekki svairtan biskup til
vamiatr á kónigsarmi, þegar átök-
iin beimast þainigað. — Sbr. skýr-
ing við 12. leilk.) 14. Dc2, (Nú
átti Wade tvímælailaust að leilka
14. — g6, þótt hvítur hefði betri
stöðu eftir 15. Be4, Dd6; 16.
Hí-dl o. s. frv.) 14. — Rxd4;
15. Rxd4, Bxd4, 16. Bxh7tf, Kh8;
17. Be4, Dd6?; (Tapar snarlega.
17. — De5 vatr betna, og er þó
vafaliaust ertfiitt eða ógjömiingur
að bjarga stöðu svants úr því
sem komið er. — TiiL dæmis
er drottmiinigarairmur Wades að
mestu vanþmóaður.) 18. Ddli,
(Eiintfaldur lei'kur, en bamvænin
fyrir svartan.) 18. — Hd8;
Gligoric : Wade
19. Dh5tf, Kg8; 20. Ha-dl, Db6;
(20. — e5 gagnar lítið, vegna
21. Hxd4, exd4; 22. Dh7tf, Kf8;
23. Dh8tf, Ke7; 24. Bg5tf og hvít-
ujt vinnur iéttilega. En svo er
eirmig eftir hinn leikna leifc:
— Svörtum var ekki viðbjarg-
ainidi.)21. Hxd4, Hxd4; 22. Dh7f,
Kf8; 23. Dh8tf, Ke7; 24. Dxg7,
og, með því að svarti hrókurinn
er dauðadæmdur, gafst Wade
hér upp.
íbúð óskast til kaups
Er kaupandi að ibúð. 4ra herbergja, eða einbýlishúsi
í Reykjavík.
Tilboð sendist til afgr. blaðsins fyrir btiðjudagskvöld.
merkt: „Góð útborgun — 7329".
Hjúhrunorkonur ósknst
Hjúkrunarkonur vantar nú þegar í kvensjúkdómadeild
Landspítalans.
Upplýsingar í skrifstofu forstöðukonu í Landspítalanum,
sími 24160.
Reykjavik, 19. marz 1971,
Skrifstofa ríkisspítalanna.