Morgunblaðið - 28.07.1971, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MEÐVIKUDAGUR 28. JOlI 1971
Úr endur-
minningum
Butlers
lávarðar:
f ■■
og „aðstoð“ Bandaríkjamanna
• Hinn 26. júlí tilkynntt
Nasser, fyrrverandi forseti
Egyptalands, að stjóm landsins
hefði tekið yfir stjóm Súez-
skurðarins í þvi skyni að láta
tekjur af honum standa undir
byggingn Aswan-stíflunnar, en
sú ráðstöfun Ieiddi til hemaðar
átaka við Breta, Frakka og Isra
elsmenn. Nasser hafnaði ölliun
tilmæiiun Vesturveldanna um
að starfsemi skurðarins væri
sett undir alþjóðlega stjóm til
þess að tryggja skipum allra
þjóða heims siglingu þar um.
Butter iávarður segir i
endurminningum síntun „The
Art of The Possibie“, að Nass-
er hafi ekld haft neina ofurást
á kommúnistum og engan
áhuga á að verða fulltrúi
þeirra, hins vegar hafi hann iit
ið á hugmyndina mn bygg-
ingu Aswanstíflunnar sem
tákn endurreisnar Egyptalands
og því verið reiðubúinn að
þiggja aðstoð kommúnista til
að reisa hana jafnvel þó það
kostaði Egypta að fá á sig orð
fyrir að vera hlynntir kommún
isttun og fjandsanilegir Vestur-
löndum.
Butier segir m.a.: Að sjálf-
sögðu var hægt að deiJa — og
hefiur oft verið deilt — um það,
hvort óhjákvæmilegt væri að
tatoa Súezskurðinn með vopna
valdi. Þetta maninvirki var edtt
hið stærsta og jafnframt eitt
viðkvæmasta tákn vestræmma
yfirráða, sem egypzku ráða-
mienmiimíir höfðu heitið að losna
váð. Hiins vegar hiaut stjórn
Bretlainids að vera andvíg sMk-
um einihliiða aðgerðum. Bretar
voru stærsti motandi skurðar-
ims — sé miðað í lestaitölu við
árið áður en skurðurinin var
þjóðniýttur, var hliutur Breta
uim 30% og niotkun þeirra fór
sífelllt vaxarwiL 1 Suezféiagiiniu
áttu Bretar 44% en um motkum
skurðaráns gifti alliþjóðlieigiur
sammiieguir, sem sáðast hafði ver
ið staðfestur áriið 1954. Síðast
en elkki siízt höfðu aðferðiir
Nasisers og framikoma varðandi
Suezmiálið aillt venið mieð sMc-
um hætti, að eikki var ástæða
tl að treysta þvi að viirt yrði
siigMmigiaÆreisi aMra þjóða sam-
kvæmt aiþjóðasammimgmum.
Stjómin einhuga um aðgerðir.
Þegiar brezka stjórmin ræddi
þetta mál á furndi sárnum 27.
júM 1956, sagði Amthomy Edem
i yfirMtstöiu um deiiuna:
„Framkoma egypzku stjómar-
immar að umdamförmu haifði
ekki bernt til þess að hún
mundli eftirieiiðiis reka
starísemi skurðarimis með fuil-
um sklmimgi á himum ailþjóð-
iegia samndmgi Suiezféliagsims.
Nád Egyptar eimir yfiriráðum yf
ir skurðimum má búaist við þvi,
að þedr bedti Isnaeia og aðra
þvimgumium, þegan fram í sæk-
ir. Við vonum sammtfærðir um að
afsitaða okkar tái Nasisers yrði
að byggjiast á tidíhneiigimgu mú-
timamanna tíl alþjóðaihyiggjiu
en ekkl á þjóðenmisihyggju.
Markmið okkar hliýtur að vera
að koma skurðimum öruggliega
umdir aiþjóðlega stjórn."
Butier segist ekki hafa venið
á fumdinum, þar sem þetta var
sagt og þar sem ákvarðamir
voru tekmar í mállimu en hanm
haíi verið þeim fylilega sam-
máia. Hamn hafi Mtið svo á, að
það ætti að vera miarkmið
Breta að tryggja alþjóðiega
stjórm skurðaráms, sem geirði
notkum hans óháða duttiumgum
mokkurrar eimmar þjóðar, þessu
markmiði yrði að reyrna að má
með saimndmgum, en eif það tæk-
dst ékki, yrðu Bretar að verna
við því búmir að beita vaddi í
þvi skynii.
Butter segir, að eimhuigur hafi
rdkt inmam brezku stjórmanimm-
ar um þetta mál og Johm Fost-
er Dultes, utamrikisráðhierra
Bamdairíkjamma, hafi venið á
alveg sama máii þegar hamn
var í Lorndom um saima leyti,
þótt hamn hafi skipt um skoð-
un síðar. Hanrn hafði þá saigt
við utanrikisráðhenra Bret-
iamds og Frakkiamdis, að það
yrði að fimrna lie.ið tl þess að fá
Nassen tl að sileppa aftur þvi,
sem harnn hafði tekið.. . að þaið
hlyti að vera hægt að móta svo
alimenmimgsáMtið í heimdmum, að
Nasser stæði eimn í þessu máJi.
Tækist það, væri Mktegna, að
heirmaðaraðgenðir, ef þæn
reyndust mauðsymiagar, bæru
titeetiaðan áramgur og hefðu
mimnii eftirköst.
Vafasamur samanburður.
Butter segir, að Hugh Thom-
as hafd i bók simmi „The Suez
Affair" taiað um að hanrn,
(Butier) hafi á fiumdum um mál
ið staðið I Skuggia DiisraeiliLs
frem/ur en Hitíiens. . . „1 þetssu
felst mikilvægur sannleikur"
segir Butter. „Það var airnn
stærsti sigurinm á ferli Disrael-
is, þegar hamn fékk keypta
handa Bretum hluta egypzka
khedivsins í Súez-fél. árið 1875.
Þar með stytti hamrn teiðdmia
miiiLi Bretlamds og IndLamds um
nokkrar Vikur og um nokkur
þúsrund milur, sem skipti miikiu
máii fyrir Imdtemdsverzhjmima
og tl að viðhalda yfirráðum í
brezka heimisveldimu. Viissu-
lega hefur tímimn dregið úr
giidli skurðarims fynir Breta en
árið 1956 var hann emn miiikl-
vægur htekkur bæði á srviði
hermaðar og viðslbipta. Það var
geysi'liega miikiiivægt að vemda
Skurðimm vegma vimnisiu aiuð-
ugra odiíuiiimda og hemaðar-
tegra afskipta af Austuniönd
um. Þrir fjórðu hiutar aiiira
sikipa, sem um skunðinm fónu,
tiiheyrðu Attemtshafsbamdalaig-
imu.“
„En þetta vonu þó ekki edmu
forsemdur aðgerða Breta," hedd
ur Butier áfrarn. „Bretar höfðu
nú fengið mikla og bitra
um.“ Síðan vísar hann tl
ræðu Ediems frá 8. ágúst, þegar
hamn sagði að imeðfarð Súez-
málsins af Egypta hálíu kæmi
heim og saman við reynisliu
Vestunlianda af fnamkomu fas-
ískra nikisetjórma. „Við vitum
öl, að þetta er háttur fas-
ískna rikisstjómia,“ sagði
Ecten, „og við mumum öii, hvað
það kostar að gefa fasistum
eftir." Og hamn iauik máM simu
með því að lýsa því yfir að
deiteun væri efcki við Egypta
helldur við Nasser.
„Ég hiustaði á þetta í útvarp
dmu heima hjá mér í Stamstead,"
segir Butier. „Ég man,, að ég
var gnipimn efasemd'um og óró,
þegar ég heyrði þernnan saman
burð á fasistum og Nassier.
Mér fanmsit þetta römg hug-
mynd hjá forsætiisráðhenranium.
Ég dáðist að hugrebbi hams,
frarmkomu, afrebum hans á
styrjaldiarárum og afrekum
harns í utamrikisráðumeytirau.
Það var líka alveg í samræmi
við eðii hams og feril að haiida
fast fnam réttindum og hags-
muraum Breta í Súezmáiimu og
ég studdd hamn í þeim efnum.
En mér fanrnst ramgt að nota
þau orð árið 1956, sem hefðu
batur verið motuð árið 1936.
Kr-iraguimistæðurnar vonu ekk-i
þær s'ömu. Hlu-tvenkin höfðu
smúlizt við. Hin mýja bylítimgar-
stjórn Egyptaliamds beitti sér
gegn hagsmumum okkar og
senmitega brutu aðgerðir hemn-
ar í bága vdð aiþjóðaiög, en
hún nau-t víðtækra vimsælda,
var ekki eimræðisstjórn, sem
þrömgvað hafði verið upp á
þegnama. Nasser var okkur
ekki holur, rné hagsmumum
ofckar, en hanm var emgimn
Hitter, emigim holdtekja hiims
iffiia, ekki brjáteeðimigur, sem
varð að velita úr sessd tl þess
að frjáiisik' meran gætu sofið iró-
tegir í rúrraum siraum. Err mamg-
ir hæf-ir og meymdir stjómmiáia
memn okikar raodiuðu sarraa orð-
bnagðið og gerðu þemmiarr sama
samiamburð og Edien, bæði ef-tir
maður hans í embættl — iedð-
-togi Verkamaranaflokksins,
Hugh GaáitsikeM — a.m.k. framr
am af í deiiumrai.“
Buitier segiisit hafa komið tl
Lomdom 18. október og þá hafi
hairan hitt í Drawmiragstnæti Sei-
wyn Lioyd, þáveramdi utamrilk-
isiráðherra, sem var þá rétit
bomiimm frá Baris, þar siem
Edem sat á furadi með Moitet
og Pimeiau. Þamgað hafði Lloyd
verið kallaður beint af fundi
S.Þ. í New Yonk.
Á Parisiarfundiraum hafði ver
ið rætt um sivaxamdi samband
iands og hugsamiegar afieiðimg
ar aif hugsamlegri árás Israeis-
mamraa. Hafði þar komraið fram
sú tíiiiaiga, að Bretar og Frakk-
ar tækju i taumaraa á skurðar-
svæðimu, ef ísraeismenn gerðu
árás að fyma bragði, tl þess að
koma í veg fyr-ir fr-ekari hem-
aðairátölk Israeas og Araba og
teika um teið yfirráð skurðar-
ims úr höradum Egypta. Butter
kveðst hafa spurt Edem, er
þeir hiiit'tust liitiu siíðar, hvort
ekki væri hætta á styrjöid
miliii Israels og Jórdamiiu og
hvað Bretor mundu þá gera.
Því haifði Eden svarað, að í
sMik-u -tiiviki muiradu Bretar
stenda við skuldlbindimgar sím
ar um st-uðmimg við Jórdamiu
og hefðu Frakkar femgið það
verkefmi, að gera IsraeLsstjórn
þetta ljóst.
Bundnir yfirlýstum ásetningi,
ísraeismemn gerðu árás 29.
október. Hirnn 30. okt. var sam-
þýkfct að setja báðum aðiiium
úrsiiteikosti — og Skora á þá að
hætte vopraaviiðskiiptiurm. Jafira-
frairat var hafizt handa um fram
kvæmd hemaðaráætiuniar
Frakka og Brete.sem verið hafði
í undirbúmimgi frá þvl í júM-
márauði. Var ákveðið að hlut-
ast tii um máMð með þeten yfiir •
iýste ásietraimgi eirnum að sblja
deiiuaðiia að og koma í veg
fyrir frekari átök þeiirna.
En ekki höfðu brezku her-
menmirrair fyrr tekið iand í
Egyptoian'dli en þeir voru stöðv
aðir. Fregmir höfðu borizt um
að vopnaiviðskiptum hefði ver-
ið hætt og þar með var faMlim
íorsenöa Ihiiutuiraar Breta og
Frakka. Þeir höfðu aidrei
lýst því yfir opimbertega að fiyr
ir þeten vekti að hartaka skuirð
Pineau og Eden á Súez-umræðunum 1956.
reymsiu af einihiiða samimgsrof- Jórdamíu, Egryptaiamdis og Sýr-
Butíer. Harold Macmillan.