Morgunblaðið - 06.08.1971, Side 12

f
12
MQRGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 6. ÁGÚST 1971
G. Br. skrlfar:
Jónsmessuför í Kollsvík
Kollsvik,
ÞENNAN Jónsmcssumorgun
vöknuðu okkar gömlu, góðu
íjöll á Reykjaneai í döfckum
skúrabláma.
Yíir höíuðstaðnum sjálfum
hvíldu þurun, gráleit sfcý. En
óðar og flugvélin var komin vel
á loft sigldum við inin í blikandi
sólfar geimsins. Og það var
hrein og bein upphafning að
horfa á bláan Flóairun undir blik-
andi sól í grænini umgerð lands-
ina á þrjá vegu. Sá fjórði hvarf
í óravídd úthafsins.
Yfir Snæfellsnesi mættum við
njofckrum hægfara Skýjum á
léttu svifi í suðurátt svo að
hinn fagri fjallgaröur með Jök-
ulinn í hásætinu var hulinm
sjónum okkar. — Ekki verður á
allt kosið, enda þótt lífið leiki
við lamd og lýð í ljóma þessa
fagra vormorguns.
Nú opnast Breiðafjörður í
blárri vídd sinmi. Við fljúgum
það hátt og utarlega, að útsýnið
til hana óteljamdi eyja fær ekki
notið sín. Nú blasir við Barða-
strönd og Rauðisandur sitt
hvoru megin við Skor, en við
svífum yfir fjöllin norður í Pat-
reksfjörð.
Nú er skammt á flugvöllimn.
í einum hnitmiðuðum hring
spinuur vélin sig niður á jörðina.
Eftir um 50 mínútna flug erum
við lentir.
Hér andar köldu utan af firð-
imum. Við erum komnir í annan
Xandsfjórðung þar sem kæla út-
morðursims er ríkjandi í veður-
fari þessara sólríku daga. Við
brettum upp frakkakragana og
stígum upp í blæjaðan Rússa-
jeppa. Þeim, sem eru vanastir
lúxusdrossíum höfuðborgarinnar
er hann sönnun fyrir fjölbreyttn-
inni í farkost landsimanna. Þetta
er ágætur bíll — bæði loft- og
lundgóður og virðist láta bjóða
sér hvað sem er. Hann flytur
okkur áleiðis til ákvörðunar-
staðarins með viðkomu í Kvíg-
inidisdal þar sem Þórunn og
Snæbj örn Thoroddsen umvefja
okkur alúð hinnar sönnu gest-
risni. óðar upphefjast glaðar
samræður yfir þeirra rausnar-
legu veitingum. Hér er viðstað-
an allt of stutt. Áfram er haldið.
Jeppinn remnur eins og léttur
klárhestur íramhjá Vatnsdal og
eftir góðum vegi all-hátt í snar-
hröttum, lausgrýttum skriðum
Hafnarmúlans. Nú opnast Ör-
lygshöfn, allmikið undirlendi
eftir því, sem gerist á þessum
slóðum. Hér eru falleg býli sem
bera umhverfismenmingu (það
hét áður þrifnaður) fólfcsins gott
vitni. Hér er miðstöð þessa pláss
með verzlun Sláturfélagsiina Ör-
lygur á Gjögrum, félagsheimil-
inu í Fagrahvammi með heima-
vistarskólann við hlið sér og
ljóma hvít og björt í hreinviðri
Jónsmessunnar. Nú taka við
Hænuvíkurskriður, því áð svo
'neitir næsta vík, en áður en að
henni er komið, förurn við fram
hjá ólafsvita á Háanesi og bæn-
um Sellátranesi, sem stendur
niðri við sjó. í Hænuvík er miffcil
grásleppuveiði, sem er hér ærinn
gróðavegur. Að vísu er slepp-
unni sjálfri hent, en gotan er
gulls ígildi og seld fyrir 8 þús.
kr. tunnan. Úr víkinpi er ekið
góðan veg yfir Hænuvíkurháls
til Kollsvíkur, sem er ein af hin-
um svonefndu Útvíkum —• hinar
eru Breiðavík og Látravík — og
bera sannarlega nafn með rentu
þar sem þær liggja fyrir opnu
hafi vestan á skaganum sunnan
Patrefcsfjarðar.
Við stígum úr bílnum en ofan
af fjallinu er haldið og virðum
fyriir ofckur þetta fámenna pláss,
því hér eru nú aðeirus 2 bæir:
Kollsvík nyrzt undir stórgrýttum
hlíðum og Láginúpur suður á
sléttlendinu.
Norðan við Kollsvík ris Blakk-
nes, sæbratt og tignarlegt í
sinni 280 metra hæð. Maður get-
ur dáðst að því á björtum vor-
degi þar sem það gnæfir upp
úr hafinu í sinini hljóðu reisn.
En mikil ósköp hlýtur mann-
esfcjan að vera smá og umkomu-
laus frammi fyrir því í harð-
viðrum vetrarins. Það fébk Koll- !
víkurheimilið að reyna fyrir
rúmum 100 árum. Frá þeim vá-
legu atburðum segir í Annál 19.
aldar á þessa leið:
Þarun 3. desember árið 1857 í
hálfbirtu um morguninn sást
svart ský yfir fjallsgnýpuinni er
skagar lengst í sjó fram fyrir
sunnan Patreksfjörð, heyrðist þá
líka hastarlegur hvinur í fjalls-
hryinunni fyrir ofan og utan bæ-
inn að Kollsvík, og í sama vet-
fangi skall bylur á bænum, er
braut hann þegar niður og þrúg-
aði baðstofunni svo niður og
braut að af viðum í henini fannist
ei eftir nofckur spýta einni alin
lengri.
Ein gift kona og eitt barn dóu
strax undir rústunum, en þrennt
af heimilisfólkinu sem náðist
brátt á eftir skaðaðist og lá síðan
veikt. Eitt barn náðist á íjórða
og annað á sjötta dægri seinna,
bæði lifandi og ósködduð, nema
annað — kalið á hendinmi. Allt
innanbæjar, áhöld, verkfæri,
kistur, matvæli, rúmföt, bækur,
Skemmdust og ónýttust með
öllu. Hálft hey, sem stóð við
bæinn, þverkubbaðist sundur,
sem hnífdkorið væri, og í rúst-
unum var allt í samblandaðri
hrúgu, srnjórinn, heyið, viðar-
brotin, moldin og grjótið. Fjósið,
hlaða og öll önnur útihús stóðu
ósködduð. Þennan dag tjáðist, að
í KoIIsvík hafi verið allgott
veður bæði fyrir og eftir, en í
Flatey var stórviðri og kafald.
(Skýrsla þessi kom frá sr. ólafi
Sívertsen í Flatey).
—O—
Þegar Árni Magnússon tók
saman Jarðabðk sína um Vest-
firði voru 5 heimili í Kollsvík,
Láginúpur með 2 hjáleigum,
Hólum og Grundum, en í Kolls-
vík sjálfri, sem þá var í eigu sr.
Páls í Selárdal, var tvíbýli.
Láginúpur ,var eign Saurbæjar-
kirkju á Rauðasandi.
Sú kvöð hvíldi á bændum að
vera formenn á skipum jarðeig-
enda og fengu þeir fyrir það
höfuðin af skipshlutnum í for-
manngkaup. Ekki voru það nein
uppgrip því að þar „fángast mest
steinbítur, lítill fiskur, so verður
þá höfðahluturinn æði lítill."
Um lífsskilyrðin á Láganúpi
segir Árni, að engjar séu þar lítil-
fjörlegar, engar á hjáleigunum.
Þar er landþröngt og hrjóstrugt
og sandágangur mikíll. Heim-
ræði er árið um kring, en vertíð
frá sumarmálum til Þingmaríu-
messu (2. júlí). Til íorna höfðu
verið 18 verbúðir á Láganúpi —
nú aðeins 4. „Sumuth af þessum
búðum hefur til forna ketill
fylgt, nú öngvum.“
Um búskaparskilyrði í Kolls-
vík er svipað að segja. Túnið
er sendið og grýtt, engjar öngv-
ar. Skriðuhætt er mjög og grjót-
fall sífellt á vetrum og sandur-
imn sækir óstöðvandi á allt gróð-
urlendi. Þannig er þetta í raun-
inni enn í dag. Svöl, saltmettuð
hafgolan feykir örfínum sand-
inum inn á tún og upp um hlíð-
ar og gerir gróðrinum erfitl upp-
dráttar.
Hvaðan kemur allur þessi
orkan sandur?
„Ég ímynda mér,“ segir Þor-
valdur Thoroddsen, „að sandur
þessi eigi kyn sitt að rekja suður
til Breiðafjarðar. Á grunnum sæ
milli eyjanma þroskast þang og
þari ágætlega. Þar verður því
mikill urmull af lægri sædýrum,
skeljum og þesskonar. Straum-
arnir bera þangið út með Barða-
strönd og skeljasandimn út með
Skorarhlíðum, fyrir Látrabjarg
og inn á víkur og firði fyrir
norðan."
—O—
Kuldaleg var aðkoman er
land var fyrst numið í Kollsvík.
Frá því segir í Hellismanma sögu.
Er Örlygur Hrappsson kom út
hingað var með honum sá maður
á óðru skipi er Kollur hét fóst-
bróðir hans. Þeir höfðu samflot.
En er þeir komu að landinu
gerði að þeim storm mikimn og
rak þá vestur um landið. Þá hét
Örlygur á Patrek biákup fóstra
sinn til landtöku þeim. En Koll-
ur hét á Þór. Þá gkildi í storm-
inum og kom hann þar er Kolls-
vík heitir og braut hann þar sfcip
sitt. Þar voru þeir um veturimn.
En enda þótt svona tækist til
í hinni fyrstu landtöku varð
Kollsvík mikil og fengsæl veiði-
stöð er tímar liðu og var svo
lengi síðan. Um síðustu alda-
mót reru þaðan 25—30 bátar.
Voru þeir frá flestum bæjum í
Rauðasandshreppi, imnam af
Barðaströnd og víðar að. Róðrar
hófust um sumarmál og atóðu
fram yfir Jónsmessu er bændur
urðu að fara heiim í svarðar-
skurð, því ekki dugði arumað m
afla sér eldiviðar áður en sláttur
hófst.
Á þessum tíma var fjölmeniní
í Kollsvík. Samkvæmt kirkju-
bókum frá 1890 eru þar í mareri-
tali alls 44 rmanms á 5 heimilum.
Og svo rakin sé í örfáum tölum
byggðasaga þessa pláss skal
þessa getið: í manntalinu 1703
voru hér 38 manns á 6 heimil-
um. Armar hreppstjóri sveitar-
innar, Jón Bjarnason, bjó þá í
Kollsvík. Hinn var Jón Jónsson
á Sjöundá. Svo líða rúm 100 ár,
— 1808. Þá eru heimiliin aðeins 3.
1 Kollisvík býr Einar JóniS3on
með 17 mainns í heimili. Hann er
hreppstjóri og forlíkumarcomim -
issar. En á Grundum býr Þor-
katla Eyjólfsdóttir „stjórni3Öm
ekkja og vel að sér.“ Mannval
í Kollsvík í þann tíð og dfcal
látið lokið upptalningu.
En hér er nú allmikil breyting
á orðin frá fyrri tíð eirns og víðar
í okkar þjóðíífi. Óvíða hefúr hið
margumtalaða jafnvægi í lands-
ins byggð raskazt jafn hastar-
lega og þar sem útræðið var hinm
gildi þáttur í afkomu fólksins en
lagðist niður og dróst til þorpa-
anna þar sem stærri skip og
fullkomnari fiskverfcunarstöðvar
buðu fólkinu betri kjör og líf-
vænlegri atvinnu. Á þessari þró-
un hefur Kollsvík fengið svo
mjög að 'kenna, að þar liggur «ú
við auðn. Þar eru nú aðeins tveir
bæir, eins og fyrr segir, og mun
annar þeirra nú sennilega fara
í eyði og þá er hinum hætt. Þrátt
fyrir sæmilegar samgöngur og
síma er það áhættusamit fyrir
fáliðað heimili að búa jafn af-
skekkt og einbýli er í Kollsvík
og öðrum Útvíkum.
En hvert sem böm þessa
byggðarlags berast frá sinini
berniskusveit, mun sjálfsagt á
þeim sannast það sem Guð-
mundur Iingi kveður:
Þótt liggi héðan vegir þínlr
langt en ekki skammt
og land þú kannir balk við
Atlantshaf,
þú verður alla daga þína
Vestfirðingur samt
ef vaxinn ertu hrjóatrum
þesoum af.
Lokctð
verður vikuna 8.—16. ágúst.
Jón Jóhannesson og Co.,
Skólavörðustíg 1 A.
Vélstjórafélag íslands
Skrifstoían er flutt frá Öidugötu 15 að Báru-
götu 11 (þar sem áður var Sparisjóður vél-
stjóra).
Stekkjarmelur í Kollsvík. Fór í eyði 1962.
Félagsheimilið Fagrihvammur og heimavistarskólinn í Örlygshöfn.