Morgunblaðið - 06.08.1971, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 6. ÁGÚST 1971
19
Hjálmar R. Bárðarson:
Skipsstrand og
mengun sjávar
Að Caesari sokknum
3. ÓL.IÓS ATRIÐI
VARÐANDI ATBURÐ ÞANN
ER CAESAR SÖKK
Varðandi þann atbuirð er tog-
arimm Caesar sökk með uim 160
tonm af þykkri brennsluoliu um
borð aðeins 39 sjómálur firá
næstu strönd Islamds á vel
þekktum fiskislóðuim, vafcna að
sjál'fsögðu ýmsar spunninigar,
sem leitazt rruum verða við að fá
svör við frá v.iðkomandi aðilium
brezkum og norsikuim.
Fyrsta spuirninigin, sem vafcn-
ar er að sjóJifsögðu sú, hvaða
fyrirstoipanlr skipstjórimm á
b jörgunarski pi n u Achilles
hafði, þe.gar hann fór frá Isa-
firði um það, hvert hanm ætti
aö sigla með togaranm Caesar.
Ef ekki var ætlazt til að hamm
færi til erlemdrar hafnar, hvair
var þá ákveðið að sökkva
skyldi skipinu? Eigemdum skips
dmis var heimilað að gera við tog
arann á ísafirði til að tryggja
fulkomimm þéttleika á skrofck
skipsims. Hvers vegma va.r þetta
verk ekki gert betur en svo, að
treysta þurfti á dælu um borð
tiil að halda skipimu á flotd?
Hversu mikil olia var á oiiu-
geymi dælunmar um borð i
Caesari þegar höfinin á ísafirði
var yfirgefin og hve lenigi
mymdi þessii bremmsiliuioMa endaist
dæiunni ? Hvaða gerð og stærð
af dælu var látim vinna um borð
í Caesari, þegar hann fór og
hver voru afiköst þessarar dælu
miðað við það fyrirkomuiag sieim
haft var um dæliniguna ? Hvemær
uppgötvaði áhöfmim á m.s.
Achilles að dælam um borð í
togaramuim Caesari vann ekki
eins og hún skyl'di og á hvaða
stað var skipið statt þegar það
var? Hvers vegna sendi skip-
stjórinn á m.s. Achil'les ekki
menm uim borð í Caeisar meðam
haran var i drætti, til að komast
að raun um hvers veigna dælan
ekki vamn eða setti aðra dælu
um borð i togaramn til að
tryggja að hann héldist á fioti,
þar sem vitað var að veðrið var
gott? Ef skipstjórinn á m.s.
Achiiles ekki taldi sér sjálf-
um fært aö senda menn um borð
frá sínu sikipi, i toigaramm, kom
honuim þá ekki til hutgar, sá
möguileiki að biðja uim að-
stoð frá varðskipiniu Þór, sem
var statt rétt hjá homu.m? Hvers
vegna var ekki haildið áfram að
draga togaramm Caesar lemgra
út frá sfcröndimini, meðam sikipið
enmþá var á flioti, méllli kl. 19.25
og 00.50?
Þessum spurnimiguim he.fur þe,g
ar verið komið áfram tiil réttra
aðila í gegimuim íslenzka utan-
okiaráðumeyitiið. Þegar svör
væntam.lega berast við þesisum
spurniniguim, verður hægl að
gera sér betur lijóst, hver raun-
verutega var ástaiðan fyrir
þessu óhappaatvilki, þegar tog-
arinm Caesar sökk með urn 160
tomn af þykkri öiiu um borð, á
miikilvæguim togarafisk 'imi ðum,
aðeims 39 mií’lur undan sfcrönd
íslands.
4. IIUGLEIDINGAR VEGNA
STRANDS TOGARANS
CAESARS OG
OLlUMENGUNAR
í saimbamdi við þetta stiramd
toigarams Caesars og oiíumemg-
un frá homuim, er eðlilegt að
hugiliaiða memgun flrá alífcutm
strönduim sikipa aiimenmt, svo pg
aitm,einina miemtgium sjiávair í krimig
utm ísOand. Ol'íuimenigum frá þass
uim togara var i ra.unánmi sára-
iiiti’l miðað vlð það, sem hefði get
að orðið, ef öll olliam hefði losm-
að úr skipin.u og far,:Ö á víð og
dreiif um Isafjarðardjúp og ná-
Læg sjávarsvæði. Það ei’ því
ástæðulaust amnað em að viður-
kenna fiylliileiga þá staðreynd, að
Við Islemdinigar erum gjiörsam-
lega óviðbúnir að ráða við
nokkra verulega memgun sjávar
við strendur landsins. 1 fyrsita
lagi er rétt að nefna strandið
sjálft. Landhelgiisigæzilan hefiur
femgizt t öl u:ve,r t við bjöirgiun
strandaðra skipa, ailt frá upp-
hafi. Nú, vegna aukinna verk-
efna, meiiri laindhelgi, telur Lamd
helgisgæzlam sér ekki lemguir
fært að fást við björgum skipa,
mema því aðeims að hægt sé að
draga skip á filot, á tiltöiu-
lega stuittium tíma, án þess að
leggja nokkra verulega viinmu
fram. Á himm bógimm eru i flota
Lam dhelligiisigæzluinnar mörg
ágæt björgunarskip og sérstak-
laga er þar nú urndir stjórn
hen.nar eima sérbyggða vinmu-
skipið og bjöngumarskipið, sem
er í eigu ísiemdimga, sam sé vita
skipið Árvakur. Þetta skip
hefur bæði lyftigetu og dráitt-
arhæfmi, auik venkstæðiismögu-
leiika og anmars búnaðar til að
vinna viö björgun sfcipa. Auk
LanidiheLgisigæzliunmar eru svo
mokkrir eimkaaðiilar, sem hatfa
femgizt mikið við björgum skiipa
af sitrandsitað og er þair að sj'áltf-
sögðu fyrst rétt að nefna Björg-
un h.f., sem með góðum áramigri
hefur fengizt viið skips-strönd og
bjargað mörguim skipuim. Auk
þass eru ýimsir kafarar, sem feng
izt hafa við tafcmörkuð verkeifni
að björgum skipa.
Síðari hluti
Björgiu.n h.f., hefuir mikið aí
dæiiuim og öðrum útbúnaði, tiil að
fiást við þassi störf, en hins veg-
ar hefuir það fyrirtæki ekki tiil
umráða bjiöngunarsfciip, eða
krana sem eru á skipi eða á
pramma. Þegar Landheilgiagæzl-
am, þess vegina, hatfði tiJfcymnt
eiigemdiuim sikipsánis, að hún gæti
ekki tekið að sér björguin þesis,
þá var ekki auðvelt á stundimnii
fyrir ráðumeytið að banda á ís-
lemzkan aðila, sem tekið gætii að
sér björgun sikipsins og stæði
frama.r norsku björ,gunairfé!agi,
sem haifði fiulikomma þjálfum og
búnað til silíkra starfa. Hi.tt er
svo anmað mál, að miörgiuim þótti
björgum Norömammiamina taika
nokkuð iamgan tima, enda þurfti
fyrst að flytja búnað þeirra frá
Noregii hingað til lands og ekki
er vist aö Norðmenn hafi gert
sér fyllliiJiega Jjóst, að þe'ir voru
hér að vinna á svæðí, þar sem
aJilra veðra var von.
Þagar lijóst varð að björgum
Norðmainnamna tók mjög lamigan
tima og á tímabiii orð'ð vafa-
saimt, hver áramguir miyndi
verða, þá voru uppi háværar radd
ir um það, að réttara hefði verið
að fiela íisie.nzkuim aðii.uim þetta
björgunarstairf. Til þess þurfti
h::n,s vegair að taka þá ákvörð-
un að krefjast þess af eigend-
um togarans, að þe ir segðu upp
samnimgium við norsika björgun-
arflélagið. E'ns og frarn ko.m hér
að firaman, þá var aif hálifiu eig-
enda skipsims og trygigimgafé-
lags, áikveðið að Norðmemn
skyidu aðeinis fá firest til 21. maí
til björgumar togairanis, em elía
murndu þeir taka þeim skaöabót-
uim, sam ltynmu að verða gerðar
af ísiemdimga hállfu. Þeigar mér
hafði verið tiilkynnt urn þessa
ákvörðum Breta var strax haifizt
harnda uim að athuga. hvaða mögu
leikar væru á því að islenzkir að-
iilar tækj'u við, ef svc kynnd að
fara að Narðmenn ekki gætu
haldið áfraim þessu björgumar-
starfi. Var þá búið að gera þær
ráðstaíamiir að m.s. Árvakur
skyldi starfa að þessum málum
þanmig, að hanm yrði notaðuir
viið björgiumarsitarfið, en alJur
búmaður og þjálfað stairfslið,
yrði flengiiö frá Björgun h.f., og
yrði þá fariö til ísafjarðar strax
og Jjósit væri að Norðmenm
hættiu þessiu bjargunarstarfi. Til
þessa kom ekki, þar se,m Norð-
mönmiuim tókst að bjarga skipimu
á flot dagimm áður ern frestur
þeirra ramm út.
Segja mætti efitir á að þetta
hefði mátt gera strax og aidrei
hefði átt að heimila Breitum að
fá hiaiigað þessa norstou björg-
unarsérfræðimiga. Því er hims
vegar til að svara að það verð-
ur að skoða sérhverja ákvörð-
um í ljósi þess tírna, þegar hún
er tek’in. Þeigar LandheJigisigiæzl-
an hafði tilkynnt að hú,n myndi
ekki sjá sér fært að eiga við
bjöngiun skiipsins og Bretar fóru
fram á að fá vell þekkt norskt
björgumarféiag tiil að taka
að sér þá vimrnu, sem krafizt var
að gerð yrði, af íslemzkri hálfiu,
þ.e.a.s., að ná togairanum með
ollíummi atf stramdstað, þá var
ekki nema eðliteigt að þessi heim
iJd yrði veiitt, því að talið var
þá, að það mundi verða filjót-
legasta Jeiðin að fá ti'l þess vana
menm með fui'Jlkomrnm búnað,
sem auik þes.s yröi greitt að
ful’lu atf Bretuim. Ef við Islend-
inigar ættum okfcur að vera
þannig búmir hér á landi, að við
getum sj'álfir annazt um bjarg-
anir skipa, ög þá strax vísað er-
lemdurn aðiil'um á, hvert á að
smúa sér tll að fá stairf að bjömg-
uim, þá v'eröur fyrirfram að vera
búið að skiipuilegigja sMkt starf.
Þar kæmi til greima amnaðhvort
hreim.n eimkaaðiili, hreinn opim-
ber aðill, eða samwimna mildi
tveggja, eiins og hér hafði ver-
ið ráðgert. Megimatriðið er, að
tryggt yrði að vera, að í larnd-
irnu vœru till öll þau tæki og
búnaðu.r, sem tiil þyrfti og að
harnn væri alJtaf tii taks,
hvenær og hvar sem þyrfiti á
honiuim að halda.
Til að íý,rirby,gigjia misskilnimg,
sem ég hefli orðið var við, vii ég
geta þess, að mér er efcki kunm-
ugt um að það hafi nokkurn
tima verið til þess ætiazt að
Siiglimigamálastofnium ríkiisiins
tæki að sér björgun skipa. Verk
efni þeirrar stofin,umar í þessu
máli eru skLpuJaginimg va.rna
gegn me,nigu,n sjávar af völduim
oliu, en ekki raun.veruJeig
ar björgunaraðgerðiir. Til þess
hefuir stofnunrn hvorki tæki,
búnað, né starfsJlið, og á ekiki
að hatfa að miLnum dómi.
Þa,u tæki, sem tiJ greina kæmi
að bæta þyrfti við múverandi
búnað okkar Islendiraga, eru t.d.
fllotkrani með tö'.uiverðri lyfti-
getu, flotihylki, ef þamniig værj
aðstaða að þ.au hentuðu, og
e.t.v. annar og betri búnaður
en nú er íyriir hendi. Dælu.r
munu hims vegar vera tiil hér
niægjanlegar til sJíikra bjargan-a
og eins köfunartæki og mögu-
lisiiki á þéttimgu með þvi aö
skjóta nöglum úr byssiu meðam-
sjávar, jafmveJ rafsuðu neðan-
sjávar.
i
Caessir s<‘kkur.
Ef hægt á að vera að gera sér
von um að ná sllikri þung.ri oMu
úr strönduðiuim sikipum, þá þarf
að vera tiJ á einhverjum stað á
iandimu, fuilllkominn gutfuketill
með spíralabúnaði til hitunar og
verkstæði uim borð í skipi, þann
ig að hægt sé á staðnum að
breyta og endurbæta það ssm
með þarf, til að geta hitað upp
þunga oliu áður en hægt er að
dæla.
Nú er það hims vegar svo, að
gufuknúinuim togurum fer fækk-
andi, þamnig að ekki er víst
hversu otft verður um að ræða
straind á togara sem þessum.
Ekki er því helduir að meita, að
staður eins og Lsatfjörður var
gjörsamiag'a óviðbúimn að taka
við mengun a,f þessu tagi í sinmi
nálægð. Emgíinm miöguileifci var á
Isafirði til að taka við oláusora,
eða til að hatfa hitumarmögu-
leika á oliíu og dælimgiu, eða að
taka við olíiummi. AMt hefði þetta
þurft að út.búa sérstaíktega fyr-
ir þetta tiifeJJIi. Emgar fJotsilonig-
u,r voru tiil taks á staðnum,, eng-
im oMueyðamdi efni voru tliil þar.
Þetta eru atriði sem þarf að at-
huga, ekki bara á Isafirði, held-
ur váðar um land. Samfcvæmt al-
þjóðaisamþykktimni um vamJr
gegn meragun sjávar af völdurn
ollíu, er ætlazt til þess að í viss-
um fjöida hafna í hverju landi,
séu tiil staðar mót'tökuisikilyrði og
ýmis aðstaða til að losa skip við
olíusora. Þetta er varla hægt að
segja að sé til nokkurs staðar
nema á Reykjavíkursvæðimu, og
þar Ika mjög takmarkað. Þe.tta
eru atrlði, sem verður aö lag-
færa: Að útbúa fileiri haifinir en
Reykjavikursvæðið, þanmiig að
hægt sé að taka við oLíusora á
viðeigamdi hátt, hafa þar tdl
tafcs flotslöniguir til að hindra að
oiia direiifllst. Þessar fiotsiJönigur
eru mjög dýrar ef þær eru eirns
fuJiIkommar og þær þuirfa að
vera, með gairdlinum niður úr, til
að hindra að olia fari undir eða
yfir sðömguirnar.
Til greina kæmii að birgða
stiöð með islífcuim slönigu meða olíu
girðingum væri tiJ eimhvers stað
ar á lamdinu, þanm'tg að fiiytja
mætti þær tJil, eftiir þörfum. Er-
lendi'S er til búnaður tiJ að
fleyta olíu ofan af sjó og dæla
i sérstaka pramma. Allur þessi
búnflður er dýr, em mætt'i jaínvel
hafa hann staðsettan eimhvers
staðar á landiniu, tiil fllu.tniings að
svo m'kiu ieyti, sem hægt er að
koma þvá við mógu tímamJega.
En mótitöku ik'i'iyrði', einihverjiar
floitisíöngur og oMueyðamdi efini,
verða að vera t‘l tafcs viða u.m
iand, ef vel á að vera.
Sú spu.rnir.g kom firam í biöð-
um, hvers vegma islenzkum aðiJ-
um var ekki falið að gera við
togaramm. Þessari spurnimgu er
raiunveruilega svarað hér að
framam, því að þegar búið var að
fela morsfcu björgunarfélagi að
sjá um aillt varðandi björgum
skipsins, var ekki hægt að
taka úr höndum þei.rra eitthvað
atf því verkefnd, sem þeiim haiflði
verið falið, nema að taka verk-
ið af þeim aliveg, en það var
ekki taiið timabært fiyir en
Bretar sjálfir höfðu huigsað sér
að segja upp samstarfimu við
Norðmemn.
Eftir að togarinm var sokkimn
á mi'ðuraúm, kom fram sú skoð-
un í blöðurn, að raunverulega
hefði togarimn aldrei verið boð-
iinm t.iil sölu til niðurrifls. Þetta
atriöi hafa íslenzk. stjórnvöJd
að sjáJfsögðu ekki þurfit að
fjalla um, togarinm var í eiigu
brezkra eigenda. Það var þeirra
að segja til um, hvað þeir viJdu
gera við togarann, selja hanm
eða anmað. Að ísJenzkum aðil-
uim ekkii var boðimn togarinn til
kaups, er því að sjáltfsögðu al-
ge.rl.ega mál eigenda. Hims veg-
ar hefði ekki verið ósemmi-
legt. að brezk'ir eigemdur togair-
an.s hefðu tekið þvi fegims hendi
ef þeim hefðu borizt tilboð frá ís-
ienzkum að'ium í að kaupa tog-
aramn á eimhverju því verði,
sem þeiir hstfðu getað taJiið sér
ha,gkva>mt. Jafnvel hefði
verið huigsantegt að Bretar
hefðu ta.l'ð sér hag í því, ef tik
boð hefði borizt í að hirða tog-
arann og Josa þá þan.nig við
f.reikari ábyrgð hams veg.na.
Um það var rætt i fréttum, að
oliuóhreinkunn í vélarúmimu
hefði vaiidið þvi, að ekki hefði
þótt boriga siig að hre' nsa togar-
amn til niðu,rr:fs. Þetta er að
sjá’Jfsögðu aiitaf matsatrið'. Vit-
að eir að þassi hre'nsun hefði
kostað mikla fyrirhöfn og erfiða
vinmu, því að allt vélarúmið og
káetam, aft.uirsJclp'ð yfirleitt var
a!I!t orðið Jöðrandi í olíu, en að
sjálfsögðu hetfði mátt þrífa
þetta. Það er aðein® mat á
kos-tnaði sem ræður því hvort
borgar sig eða borgar sig ekki
að geira hJuit'ma.
Hér hefur nær eingöngu ver-
’Ö rætt uim menigum f.rá skips-
strand', en til er önmuir memg-
un, sem er dagleg oiiíumeniguin.
sjávar. Hér eru skip, sem aö stað
ai'dri missa n'ður eimhverja o'Jíu,
viljamdi eða óviijandi. Þetta
memiga.r hafn r okkair og strend-
u>r. Meimguin verður Mka frá ýms-
wm stöðvum i lamd', þar sem
oi'ía er notiuð eða geiymd, og hér
þarf því stöðuga aðgæz’u t'J að
Framh. á bls. 20