Morgunblaðið - 11.08.1971, Blaðsíða 12

MORGÖINBLAÐIÐ, MLÐVIKUDAGUR 11. ÁGÚST 1971

nI

Ráuíd
*

POð'ít.A
Nyrzfci hlufci Nýfiindna-
lands. Sýnir I/Anse aux
Meadows og nágTenni.
,

fflCinfí Naúticat
'/ ' Ý//v
>/-i '/ ■
■

■'ééa&l
lABRADOR

QUIRPÖN ISLÁNO
VIKII l§
EW'rOUNrUAN
:
. .

msm.
O WQN l

*aáM
'%WM
%■'/■. J

UANSEAUx' MEADOVVS
kiaikit tUrbot
Landfræðilegar upplýsingar
íslendingasagna styðja Vín-
landskenningar Helge Ingstads
segir Morison og vísar til
ýmissa staða í Eiríkssögu
rauða og Grænlendingasögu
þar sem kenna megi lýs-
ingar á Belle Island, Great
Sacred Island, Strait of
Belle Island, L4Anse aux
Meadows, fjallgarði á norð-
urhluta Nýfundnalands og
fleiri stöðum.
1 þriðja kafla bókarinnar „The
Northem Voyages“ víkur Samu
el E. Morison sögunni að sigl-
ingum Víkinga norður á bóg-
inn og Vínlandsferðunum á
þeim fcímum, frá níundu til tólftu
aidar, þegar Norðurlandaþjóð-
imar sköruðu fram úr öðrum
evrópskum þjóðum í siglingum
„en Englendingar, Frakkar og
Suður-Evrópumenn þorðu varla
að sigla úr landsýn“, eins og
MorLson kemst að orði. Norður-
landabúar sigidu yfir Atlants-
iiafið og langar ieiðir suður eft-
ir því.
Mórison veltir því fyrir sér,
hvernig þeir fóru að þessu. Sigl-
ingin suður á bóginn, segir
hann, að hafi ekki verið neitt
vandamál, þar hafi menn getað
siglt með löndum og leitað hafn
ar, þegar veður urðu vond. En
hvernig fóru þeir kompáslausir
yfir Atlantshafið?
Þegar norrænu sæfararnir
höfðu fundið Færeyjar, ísland
og Hvarf á Grænlandi, segir
Morison að þeir hafi getað
ákvarðað staðsetningu þessara
staða með því að taka hæð Pöl-
stjörnunnar. Þegar þeir ætluðu
yfir Atlantshafið sigldu þeir
norður með Noregsströnd þar
til þeir komu á breiddargráðu
þess staðar, sem þeir ætluðu til.
Siðan sigldu þeir þannig, að
þeir hefðu Pólstjömuna á
stjórnborða á nóttunni og á dag
inn fylgdust þeir vel með gangi
sólar, en þá þegar voru til töfl-
ur um sólarganig og um stefnu
dögunar og dagseturs. 1 dimm-
viðri urðu þeir að láta Guð og
lukkuna ráða. Þegar birti
drógu þeir upp sólskífuna. Það
var viðarskífa merkt sammiðja
hringnum. 1 miðpunkti hennar
var pinni, sem mátti færa tii í
samræmi við halia sólar. Þessi
3. grein
skífa lá á vatni — til að halda
henni í láréttri stöðu og af
henni mátti ráða hve iangt Skip
hafði borið af réttri iieið. Svo
ónákvæmt var þetta tæki þó, að
menn gat eins borið að strönd-
um Skofilands eða Irlands og að
ströndum Islands eða Græn-
lands.
Morison telur ósennilega þá
tilgátu Heinrichs Winters sem
sett var fram i „Mariner's Mirr-
or“ árið 1937, að norrænu sæ-
fararnir hafi haft kompás. Sömu
leiðis virðisf hann ekki hafa
haft mikla trú á kenningunni
um „Sólarsteininn".
Höfundur fjallar rækilega um
skip norrænna manna og segir,
að Grænlands- og Vínlandsfararn
ir hafi notað knerri í ferðurn sín
um. Knerrir Leilfs Eiríkssonar
og eftirkomenda hans haffl senmi
lega verið stærri en Roskilde
knörrinn, sem fannst áxið 1968.
Þau hafi að öllum líkimidum haft
hálfdekk til að skýla fólki fyrir
regni og sjógangl Ájrar hafl ver
ið langar og hiolur skomar fyr-
ir þær í borðstokkinn. Þess hafi
engin merki fundizit, að hægt
hafi verið að elda mat um borð.
Hins vegar hafi sæfaramir get-
að haldið á sér hita og þunrki,
jafnvel í verstu veðrum, húðföt
in hafi verið hinir beztu skjól-
pokar.
• FORNMINJAFUNDIR
BANDARlKJAMANNA
Morison getur þess, að norr-
ænir fræðimenn hafi atltaf vit-
að um frásagnirnar af landa-
fundurn norrænna manna „hand
an hins vestræna hafs" á 11.
öld og að tvær Islendimgasögur
skrifaðar um miðja 13. öld eftir
munnlegum heimiidum, segi ná-
kvæmlega frá þessum ferðum. í
hinni latnesku þýðingu sinni á
þessum sögnm „Historia Vin-
landiae Antiquae" sem út kom I
Kaupmannahöfn 1705, hafi Þor-
móður Torfason (Thormodus
Thorfaeus) minnzt á, að af þeim
mætti ráða, að VMand væri Ný
fundnaland. Nú séu fræðiimenn
yfirleitt á einu máli um, að Þor-
móður hafi haft rétt fyrir sér,
en flestir amerískir sagnfræðing
ar fyrri tíma hafi anmað hvort
ekki virt þessar heimildir við-
lits eða visað þeim á bug sem
þjóðsögum á borð við frásagn-
irnar af ferðum St. Brendans.
Undantefening hafi þó verið
Henry Wheaton, er ritaði „Hi-
story of the Northmen" og bar
þar fram þá tilgátu, að Vinland
kynni að hafa verið á Nýja-Eng
landi.
Arið 1837 segir Morison, að

: * I JÍ
f iilri'ÍTI ' *
Þegar búið er að endurgera v ikingaknörrinn, sem fannst á H róarskeldufirði, lítnr hann þann-
ig út.
Á þessu korti má sjá nyrzta
hluta Nýfundnalands með ör-
nefnum eins og þau eru nú.
í rammanum til vinstri sést
bvaða svæði er stækkað upp.
Þar má sjá Strait of Belle Is
land og Belle Island, sem
Morison fcelur Straumfjörð
og Straumey Þorfinns karls-
efnis og félaga bans — og
suðurhluta Labrador, þar
sem Furðustrandir eiga aðí
vera milli 53°45* og 54°(»7
norðlægrar breiddar.
I
Á stækkaða kortinu má sjáij
Helgu eyjar — Great Sacredj
Island og Little Sacred Is-j
land. Stóm Helguey telurj
hann elnnig geta veriðí
Straumey þótt honum finnistí
Ijóslega líklegra að hún séj
Belle Island. Til hægri erj
nyrzti hluti Nýfundnalands {
með Bauld höfða efst. Fjall-
garðurinn sem rætt er um íl
lok þessarar greinar liggur J
Ínorður eftir Nýfundnalandi j
og sést glöggt frá Fagureyjar |
sundi (Strait of Belle Island)
Carl Rafn hafi komið hreyfingu
á sagnfræðingana með riti sinu
„Antiquitates Americanaje Sive
Scriptores Septentrionales Rer-
um Ante Coliumbianarum in Am-
erica" sem gefið var út í Kaup-
mannahöfn. Voru þar þrjár út-
gáfur Vínlandsfrásagnanna, —
hin upprunalega norræna, latm-
esk þýðing og dönsk þýðinig,
ásamt umsögn Rafns sjálfs á
latíniu. Áður en verk Rafns kom
út hafði hann leitað upplýsinga
hjá öllum sagnfræðingasamtök-
um í austurhluta Bandarikjanna
um vísbendingar um norrænar
minjar. Varð það upphaf mlkill-
ar leitar að norrænum minjum
og áletrunum og þá kom ýmis-
legt skrítið í leitirnar. Þá fundiu
Bandarikjamenn meðal annars
Dighton Rock, og steintuminn í
Newport. Frásagnirnar af Vín-
landstferðunum heilíuðu banda-
riska lesendur og gáfu skáldiun-
um byr undir vængi. LongfeW-
ow orti „Skál Norðmenn, SkáJl"
og aðrir tóku undir. Pomleifá-
fræðingar fundu rúnarisfcur á
idettasyiium við ströndiina, á