Morgunblaðið - 11.08.1971, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. ÁGÚST 1971
13
Séð yfir Epavesflóa og I/Anse aux Meadows.
veðruöum grjótlhejllium út uim
hollt og móa og næstum hvar
sem var. Prestur nokkur, Wilbur
að uafni, fann sinin privatstein
með rúnaristum, sem hamn
taldi sýna að þama i sókn sinni
hefði Bjarni Grimólfsson fyrst
komi25t í kynni við tóbakið.
Þessi leit að Vínllandd hélt
áfram í meira en öld og þeir eru
fáir hafnarbæirnir milli Ný-
fundnalands og Virginiuhöfða,
að því er Morison segir, sem
ekki eiga sér sögu sem byrjar
svo: „Leifur Eiríksson var hér!“
Þessi áhugi jókst um allan helm
ing árið 1893, þegar norskættað
ir Bandaríkjamenn tóku sig til
og mótmæltu þvd harðlega hve
mikið væri gert úr þeirri fyrir-
ætíun ítalsks manns að láta
sigla vikingaskipi — eða draga
það — tii Chicago. Mönnum
kom jafnvel í hug að setja Vín-
land niður í Minnesota.
En aillir þessir fundir og
vanigaveltur urðu að emgu. Það
kom I ljós, að Newport tiurninn
hafði verið reistur sem vind
mylla í krinigum 1675; rúnarist-
ur reyndust jökulrispur einar
eða þær „týndust", þegar sér-
fræðingEur áttu að fara að kamna
þær. Og allar tilraunir til að
láta Vínlandsfrásagnimar koma
heim og samam við hina ýmsu
staði á strönd Nýja Eng'lands
eða annars staðar, reyndust
vafasamar og lítt sannfærandi.
Það var ekki fyrr en árið 1960,
segir Morison, að Norðmaður-
inn Helge Ingstad fann stað á
norðurhluta Nýfumdnalands,
L'Anse aux Meadows", sem kom
ið gat heim við Vinlandslýsihg-
amar. Margra ára rannsóknir
sérfræðinga þar telur hann hafa
tekið af allan vafa um, að
þarna hafi Vimlamd einmitt ver-
ið.
MERKILEGAR
EANDFRÆÐILEGAR
VlSBENDINGAR
fSLENDINGASAGNA
Næst fjallar Morison um frá-
sagmir Islendinga af Grænlands
ferðum og Vinlandsferðum, seg-
ir frá Eiríki rauða og Leifi syni
hans. — „En.ginn veit hvenœr
eða hvar hann fæddist eða dó,“
segir Morison — og frá siglinga
sögu Bjarna Herjólfssomar, sem
hafi skyndiiiega fengið stuðning
með tilkomu Vínilandskortsins
umdeilda. Finnst Morison greini
lega sanngjarnt, að Bjami Herj
ólÆsson fái sinn bluta af heiðr-
inum af landafundunum, hann
hafi e.t.v. verið fyrsti Evrópu-
maðurinm, sem fann Ameríku —
sennilegast telur Morison, að
hann hafi séð Baffinsland eða
Labrador — þó svo harnn færi
aldrei í land. En samkvæmt ís-
llendin'gasögum hefðu Leifur Ei-
ríksson og félagar hans e.t.v.
aldrei farið sínar ferðir ef þeir
hefðu ekki haft ferðasögu
Bjarna.
Þá kemur frásögnin af ferð
Leifs, er hann fann Helluiand
og Markland, sem Morison segir,
að sé fyrsta góða landfræðilega
vísbendingim. Lýsingin á Hellu-
ttandi komi heim við Baiffinsland
„Jöklar miklir váru allt it efra,
en sem ein hella væri allt titt
jöklanna frá sjónum, ok sýndist
þeim þat land vera gæðalaust"
segir í Grænlendinga sögu — og
hokkru síðar: „Eftir þetta sigla
þeir í haf oik fundu land annat,
sigla enn at landi ok kasta akk-
erum, skjðta síðan báti ok
ganga á landit. Þat land var
síétt ok skógi vaxit, ok sandar
hvitir víða, þar sem þeir fóru,
ok ósæbratt. Þá mælti Leifr:
„Af kostum skal þessu landi
nafn gefa ok kalla Markland.“
Ög í Eiríks, sögu rauða segir í
frásögn af ferð Þorfimns karls-
efnis og þeirra félaga: „Þaðan
sigldu þeir suðr með landimu
langa stund ok kómu at nesi
einu. Lá landit á stjórn. Váru
þar strandir langar ok sandar.
r . Þeir kölluðu ok strandimar
PnröuKtrandir. þvi at langt var
með at sigla. Þá gerðist landit
vágskorit."
Purðustrandir, segir Morison
að séu þrjátiu imiíina hvit sframd
lenigja á strönd Labrador á
53°45‘ til 54°09‘ norðl. breiddar
rofin einungis á einum stað af
Porcupinehöfða, en beggja
vegna sandanna er vogskorin
klettaströnd.
Og svo sigldi Leifur áfram:
„Nú sigla þeir þaðan í haf land-
nyrðinigsveðr ok váru úti tvau
dægr, áðr þeir sá land, ok
sigldu at landi ok kómu at ey
einni, er lá norðr af landinu, ok
gengu þar upp ottí sás um í góðu
veðri ok fundu þat, at dögg var
á grasinu, ok varð þeim þat fyr-
ir, að þeir tóiku hönd-um sínum i
dögigina ok brugðu í munn sér
ok þóttust ekki jafnsætt kennt
hafa sem þat var.“ Þetta mun
hafa verið Fagurey — Belle Is-
land — segir Morison enda
komi það heirn og saman við
vegaiengdina samkvaamt merk-
ingum orðsins dægur. Sumir
segi, að dægur merki háilfam sól
arbrinig, aðrir að það merki sól-
arbring enn aðrir, að orðið hafi
merkt meðal dagssigttingu nor-
ræns skips. Þetta segir hann að
geti komið heim við vegattengd-
ina milli Purðustranda og Pag-
ureyjar, sem sé 168 sjómílur.
Og svo L'Anse aux Meadows:
„Síðan fóru þeir til slkips slns
ok sigldu í sund þat, er lá miltti
eyjarinnar ok ness þess, er
norðr gekk af landinu, stefndu
í vestrætt fyrir nesit. Þar var
grunnsævi mikit at fjöru sjáv-
ar, ok stóð þá uppi skip þeira,
ok var þá lamgt til sjávar at
sjá frá skipinu. En þeim var svá
rnikitt forvitni á at fara titt lands
ins, at þeir nenntu eigi þess at
bíða, at sjór felli undir skip
þeira, ok runnu til lands, þar er
á ein fell ór vatni einu. En þeg-
ar sjór fell undir skip þeira, þá
tóku þeir bátinn ok reru til
skipsins ok fluttu þat upp í ána,
siðan í vatnit, ok köstuðu þar
akkerum Ok báru af skipi húð-
föt sín Ok 'gerðu þar búðir, tóku
þat ráð síðan at búast þar um
þann vetr ok gerðu þar hús mik
il. Hvárki sikorti þar lax i ánni
né í vatninu ok stærra lax en
þeir hefði fyrr sét. Þat var svá
góðr landskostr, at þvi er þeim
sýndist, at þar mundi engi fén-
aðr fóðr þurfa á vetrum. Þar
kómu engi frost á vetrum, ok
lítt rénuðu þar grös. Meira var
þar jafndægri en á Grænlandi
eða íslandi. SÖI hafði þar eýkt-
ar stað ok daigmáia stað um
skammdegi."
Þessi lýsing segir Morison, að
hæfi vel L‘Anse aux Meadows,
eins og sá staður er nú, nema bú
ast megi við að hann hafi verið
grösuigri þá en nú. Nú sé þar
mest um berjalyng og holta-
gróður sem bæði ameriskar og
íslenzkar kýr mundu fúlsa við í
dag, — en þvi megi menn ekki
gleyma, að í þá daga hafi held-
ur ekki verið dekrað eins mikið
við nautgripi i fæði og nú á dög-
um.
• VÍNBER OG HVEITI,
FJÖLL OG EY.IAR
Það sem helzt varpar sttrugga
á þessa staðsetningu Vínlands
er frásögnin af því, er Suður-
maðurinn Tyi'kir, fóstri Leifs,
fann vínviðina og vinberin: „Ek
var genginn ei,gi mikilu lengra
en þit. Kann ek nökttcur nýmæli
að segja. Ek fann vínvið ok vín
ber.“
„Mun þat satt, fóstri minn?
'kvað ILeifur.
„At vísu er þat satt,“ kvað
hann, „því at ég var þar fæddr,
er hvárki skorti vínvið né vín-
ber.“
Morison segir, að á þessum
tíma hafi vinber ekki vax-
ið norðar en á suðurhluta Nova
Scotia og ekki verið mikið um
þau fyrr en komið var suður til
Nýja-Englands. I Eiriks sögu
rauða er Mka talað um sjálfsá-
ið hveiti o,g segir Morison, að
sú hafi verið hettzta orsök þess
að fornfræðingar töldu ttengi, að
Vínland mundi vema einhvers
staðar milli Cape Cod og Ohesa
peake Capes. Gert var ráð fyr-
ir, að hveitið væri annað hvort
„Indian com“ eða „wild rioe“
en Morison segir, að enginn nor
rænn maður mundi hafa vilttzt
á þeim tegundum og hveiti.
Prófessor í Harvard, Meritt
L. Femald leysti þetta mál árið
1910 Oig birti tilgátur sínar I
timatritinu „RJhodora". Hann
benti á að otðið „vínbe(r" á nor-
rænu hefði jafnan verið þýtt
með enska orðinu „,grapes“ en
eins mætta þýða það „wine-
þerry“ — og að þetta kytnnu að
hafa verið vilttt, rauð ber, stömg-
ulber eða trönuber. Þessu mætti
svara með því að Leifur hafi vit
að mun þama á, — en þá gæti
sú tilgáta átt rétt á sér, að svo
sem Eiríkur gaf Grænlandi
nafn til að draga fólik að land-
inu, kynni Leifur að hafa bru,gð
ið fyrir sig sömu brellunni.
Fernald ‘hefur einnig komið
með skýrinigu á sjálfsána hveit-
inu. Tel-ur hann, að þar muni átt
Við „Elymus arenarius" jurt,
sem vaxi á strandsvæðum allt
norðan frá Islandi suður á suð-
urhluta Nýja-Englands. Rekur
hann dæmi þess, að hún hafi
verið motuð til hveiti- og brauð-
gerðar á Islandi og þar hafi hún
verið kölluð „viiHihveiti" eða
„sandhafrar." Þegar árið 1749
hafði skandinavíski grasafræð-
inguriínn, Peter Káím, skri'fað
að á ströndum St. Lawrence-
flóa, fyrir vestan Murray flóa,
væri nóg af ,,sandihveiti“. Þegar
horft væri úr fjarlægð þangað,
sem það yxi, væri það til að sjá
sem komakrar. „Með hliðsjón
af þessu getum við e.t.v. skýrt
það, sem í fomnorrsenum sögn-
umn er sagt um Vínland hið góða,
það er, að jaínvel þar hafi fund
izt sjálfsánir hveitiakrar" skrif
aði Peter Kalm. Morison getur
þess, að ekki séu attlir á einu
máli um þetta. Meðatt amnars sé
Einar Haugen prófessor þeirrar
skoðunar að víhtt>er eigi að
þýða „grapes“ en ekki „berries"
— Bæði það — og það sem seg-
ir um trjátegumdina „mösurr“
—- „þar váru þau tré er mösurr
heita“ — bendi til þess, að Vín-
liand hafi verið sunnar en
L'Anse aux Meadows. Morison
finnst hins vegar rannsófcnir
Ingstads sannfærandi og bemdir
á að Gwyn Jones styðji tilgát-
ur hans í riti sínu „Norse At-
lantic Saga“. Hann segir, að
mörgum Norðurlandabúum finn
ist frægð Leifs og Þorfinns
rýrna býsna mifcið hafi þeir
ekfci farið sunnar en L'Anse
aux Meadows en „sjálfum
fin.n.st mér,“ segir hann, „nóg
fyrir sæfara að hafa komizt
til einhvers staðar í Norður-Am
eríku og til baka, án þess að
hafa í höndum kompás eða sext
ant — og að hafa farið þrisvar
sinnum á sama staðinn."
Morisom fjallar ítarlega um
ferðir Þonfinns karlsefnis og fé-
laga hans og Straumfjarðardvöl
þeirra. Hann telur að Straurhey
hafi verið annaðhvort Fagurey
— Belle Island — eða Stóra-
Helgaey — Great Sacred Islánd
— undan L‘Anse aux Meadows
og að Straumfjörður hafi ver-
ið Fagureyjarsund — Strait of
Belle Isttand. Hann bendhvá stað
í Eirífcs sögu raiuða, sem hann
segir, að gefi mifcilvægar land-
fræðilegar upplýsimgar. Þar ,seg-
ir: „Þeir ætluðu öltt ein fjöll, þau,
er í Hópi váru, ok þessi, er nú
fundu þeir, ok þat stæðiist mjöfc
svá á bk væri jafnlangt ór
Straumfirði beggja vegna.“
Hann bendir á, að norðurhluti
Nýfundnalands sé eini staður-
inn þama, þar sem sjá megi frá
hafi á tvo vegu sörnu fjölttin —
þarna er fjaililshryggur um þús-
und metra hár. Og þar sem seg-
ir í sögu Eirifcs rauða: „Ok er
þeir höfðu lengi farit, fellr á af
landi ofan ór austri ok i vestr."
telur Morison að geti vel átt við
St. Genevieve eða St. Margaret,
um sextíu mílur frá Cape Bauld
sem mun nyrzti höfði Nýfundna
lamds. Morison bætir þvi við, að
á þessum slóðum sé sennilega úr
nógu að velja fyrir þá fornleifa
fræðinga, sem reiðu’búnir séu tlll
ag grafa.
Isjaki á vík við snðurhluta Labrador. Fjærst er hluti Fagureyjar, handan Fagureyjarsunds,
sem Morison telur að sé Straumf jörður Þorfinns karlsefnis og manna hans.