Morgunblaðið - 29.09.1971, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 29. SEPTEMBER 1971
Aukning íslenzkra fiskveiða
háð því að ásókn erlendra
veiðiskipa létti
ein af uppistöðum vertiðarafl-
ans yrði 7 ára þorskur, sem þá
átti að koma í umtalsverðum
mæli til hrygningar í fyrsta
sinn. Svo varð þó ekki, og það
læðist að manni sá grunur, að
ástæðan hafi verið sú, að hinar
miklu veiðar á smáfiski norðan-
Hafrannsóknastofnunarinnar lands og norðaustan undanfarin
ár hafi gengið svo nærri þess-
— segir Ingvar Hallgrímsson,
forstöðumaður
Á fundi um landhelgismál, sem
haldinn var nú fyrir helgina
flutti Ingvar Hallgrímsson, fiski-
fræðingur og forstöðumaðiir Haf
rannsóknastofnunarinnar erindi
um málið frá sjónarhóli stofn-
unarinnar og með sérstöku til-
liti til fiskstofna okkar. Megin-
efni erindisins fer hér á eftir:
Eins og við vitum má segja,
að fjórir meginþættir ráði stærð
fiskistofns: þyngd eða stærð ný-
liðanna, sem í stofninn bætast á
ári hverju, þyngdaraukning
þess fisks, sem fyrir er, rýrn-
un vegna eðlilegra dánarorsaka
og vegna veiða. Einnig er aug-
ljóst, að við ráðum aðeins við
síðasta þáttinn, þ.e. veiðarnar.
Við skulum því athuga fyrst,
hve grátt veiðarnar hafa leikið
nokkra fiskistofna á íslandsmið-
um.
Ýsustofninn við ísland var
talinn sígilt dæmi um ofveidd-
an stofn. Eftir að ýsustofninn
hafði hlotið verðskuldaða hvíld
á stríðsárunum 1914—1918 var
meðaldagsveiði enskra togara
af ýsu um 1000 kg árið 1920, en
var komin niður í 250 kg 1937.
Þrátt fyrir stóraukna sókn og
bætta veiðitækni féll heildar-
ýsuveiðin við Island á tímabil-
inu 1928 1937 úr 60 þús-
und tonnum á ári í 28 þúsund
tonn og ýsuafli islendinga sjálfra
féll úr 11 þúsund tonnum á ári
niður í 4 þúsund tonn
á sama tíma. Sú aukning,
sem varð á ýsustofnin-
um á stríðsárunum fyrri gekk
þvi fljótt til þurrðar vegna of
veiði og 19 árum eftir fyrri
stríðslok, árið 1937, var ýsu
stofninn við ísland einn sá nið
urníddasti, sem sögur fóru af
Á stríðsárunum síðari 1939—
1944 hlaut stofninn hvíld á ný
og er ýsuveiðarnar hófust fyrir
alvöru eftir seinna stríð, nam
ársafiinn þegar 33 þúsund tonn
um árið 1946 og óx upp í 76 þús
und tonn árið 1949. En nú þoldi
stofninn ekki meira álag, veið-
inni hrakaði jafnt og þétt og var
komin niður í 46 þúsund tonn
árið 1952. Sagan frá fyrri stríðs-
árunum hafði því endurtek-
ið sig: bæði stríðstímabilin
veittu stofninum mikla hvíld,
það bættist meira í hann en úr
honum var tekið, og er veiðar
hófust að loknu stríði, gaf stofn
inn góða veiði fyrst í stað, en
að nokkrum árum liðnum var
álagið orðið of mikið, meira var
tekið úr stofninum en í
hann bættist, og allt var að falla
í sama horf sem fyrr. — En hið
fyrrnefnda ár, 1952, færa Islend
ingar út landhelgina, mikilvæg-
um uppeidisstöðvum svo sem
Faxaflóa er lokað og bregður
þá svo við, að heildarýsuaflinn
— svo og ýsuafli ísiendinga -—
vex hröðum skrefum næstu tíu
árin og nær hámarki árið 1962,
120 þúsund tonn, eða um tvöfalt
það árlega aflamagn, er mest
varð á milli heimsstyrjaldanna
tveggja.
Menn eru samdóma um, að
þessari aukningu megi þakka út
færslu landhelginnar og aukinni
möskvastærð í botnvörpu og
dragnót, er komst á um svipað
leyti. Þessar ráðstafanir ásamt
útfærslunni 1958 höfðu einnig i
för með sér, að ýsan fékk að
vaxa í friði 2—3 árum lengur en
áður, það er, að lengd og þyngd
veiddrar ýsu óx að miklum mun.
Mikilvægi þess fyrir þjóðarbúið
má t.d. sjá af því að 3ja ára
vegur ýsan um 300 grömm, en
5 ára tæp tvö kiló. Hún næstum
sjöfaldar þyngd sína á þessum
tveimur árum, og sést t.d. á því,
hve mikilvægt er, að veiða t.d.
5 ára ýsu í stað 3ja ára. Þyngd-
araukningin er næstum sjöföld,
og veit ég ekki um neina betri
fjárfestingu. Hér er um afskap-
lega mikilvægt mál að ræða fyr-
ir íslenzkan útveg og þjóðarbú-
ið í heild, en á meðan erlendir
aðilar hirða stóran hluta af ýs-
unni á íslandsmiðum verðum við
ekki stjórnendur þróunarinnar.
Ef við lítum aðeins til þorsk-
stofnsins þá kemur mjög svipað
í ljós. Eftir síðustu heims.styrj-
öld óx þorskafli íslendinga hröð
um skrefum samfara aukinni
sókn og náði hámarki árið 1954,
er við veiddum um 550 þúsund
tonn. Enn harðnaði sóknin
í þorskstofninn og frá metafla-
árinu 1954 til ársins 1964 óx
sóknin um 87% en heildaraflinn
minnkaði um 22%, eða með öðr-
um orðum sagt: þótt útgerð yk-
um árgangi, að hann hafi verið
orðinn fáliðaður, þegar hann
náði kynþroskaaldri.
Þetta stóraukna álag á þorsk
stofninn i heild hefur gjörbreytt
endurnýjunar- og viðhaldsmögu
leikum hans vegna þess, hve ald
urssamsetningin hefur breytzt.
Fyrir 15—20 árum var ekki
óvenjulegt að finna þorska allt
að 15 ára aidri í aflanum, en nú
er svo komið, að 10 ára fiskar
eru mjög sjaldgæfir. Þetta
breytir öllum hrygningarstofnin
um, lækkar meðalaldurinn á
þann veg, að nú fær þorskur-
inn yfirleitt aðeins möguleika til
að hrygna einu sinni á ævinni,
eftir það er hann veiddur, en
áður fyrr gat stór hluti stofns-
ins hrygnt nokkrum sinnum. 1
grófum dráttum má því segja að
hrygning þorsksins sé nú eins og
hjá laxi og loðnu, þ.e.a.s. aðeins
einu sinni á ævinni, þótt nátt-
úran ætli því að vera á annan
veg. Þannig hafa mennirnir
breytt gangi náttúrunnar og af-
leiðingar þess sér enginn fyrir.

Varpan tekin um borð
ist um 87% minnkuðu veiðarnar
um 22%.
Eins og ég gat um í upphafi
deyr fiskur af tveimur megin-
ástæðum, þ.e. vegna náttúrulegs
dauðdaga, eða af eðlilegum
ástæðum, og svo vegna veiða.
Það hefur verið reiknað út, að
ef þorskstofninn væri ekkert
veiddur, dæju árlega um 17%
fiskanna af eðlilegum ástæðum,
og mun sú tala vera mjög ná-
lægt sanni. Árið 1959 var heild-
ardánartala þorsksins við
Island, þ.e.a.s. dánartala vegna
dauða af eðlilegum orsökum og
vegna veiða, talin vera um 65%,
þ.e. að af hverjum hundrað fisk
um í stofninum deyja árlega 65.
Nú er talið að svo sé komið, að
árlega deyi um 70% af hinum
kynþroska hluta stofnsins, og
ekki er það síður alvarlegt, að
af smáþorskinum, hinum ókyn-
þroska hluta stofnsins, deyr um
60% áriega. Á síðast liðinni vetr
arvertíð var t.d. búizt við, að
Það má einnig geta þess, að á
síðustu tíu árum er talið að um
20% af vertíðarþorskinum hafi
verið þorskur af grænlenzkum
uppruna, en þetta merkir, að ís-
lenzki þorskstofninn er þá
í reynd um 20% rýrari en veið-
arnar gefa til kynna.
Síldveiðar við Island byggjast
á þremur stofnum: íslenzka
stofninum, sem skiptist í vor- og
sumargotssíld, og norska síldar-
stofninum. Úr íslenzka síldar-
stofninum veiddust t.d. um 300
þúsund tonn 1962 og var stærð
stofnanna beggja þá áætluð um
930 þúsund tonn, sem merkir, að
um það bil þriðja hver síld var
veidd. Tveim árum síðar, þ.e.
1964 var þessi 930 þúsund tonna
stofn kominn niður í rúm 450
þúsund tonn.
Þessir íslenzku sildarstofnar
eru nú aðeins svipur hjá sjón og
veiði úr þeim sáralítil, þrátt fyr-
ir friðunaraðgerðir síðustu ára.
Kynþroska hluti norska síld-
arstofnsins, sem síldveiðar Is-
lendinga hafa mestmegnis
byggzt á, var talinn um 13 millj-
ón tonn árið 1953, en aðeins 5
milljón tonn 1959 og er nú tal-
inn vera tæp 1 milljón tonn. Það
merkir, að síldarstofninn, sem til
er i sjónum nú, er um helmingi
minni en sú veiði, sem úr hon-
um fékkst árið 1966. Það er einn
ig eftirtektarvert, að á sama tíma
og Islendingar hafa verið að
vernda smásíld veiddu Norð-
menn um 500 þúsund tonn
af smásíld úr þessum fall-
andi stofni á árunum 1968 1970.
Síðan 1962 hefur Hafrann-
sóknastofnunin fylgzt með
rækjuveiðunum við Island og
sett veiðitakmarkanir eftir þörf-
um. Hér mun tæpast gefast tími
til að rekja þetta mál, en það
má þó geta þess, að þessar ráð-
stafanir hafa gefizt mjög vel. Á
síðastliðinni vertíð var t.d. afla-
magn rækju í ísaf jarðardjúpi
um 200 kg á togtíma, og veit ég
ekki um neinn annan rækju-
stofn i Atlantshafi, sem gefur
slíka veiði. Má t.d. nefna, að við
Noreg er talið, að meðalveiði á
rækju sé um 10 kg á dag. Hér
er einnig um mikilsvert mál að
ræða fyrir þá sök, að hvað snert
ir þá stofna, sem við nýtum ein-
ir — t.d. rækju, humar og skel-
dýr -— verðum við að hafa fullt
taumhald á veiðunum. Hér höf-
um við nefnilega ekki við aðra
að sakast en okkur sjálfa.
En nú skulum við snúa okkur
aftur að fiskunum. Eins og ég
gat um i upphafi eru tveir þætt
ir, sem ráða því, hversu mikið
einn fiskstofn þyngist eða vex á
ári hverju. Það er sú árlega
þyngdaraukning, sem verður
á þeim fiskum, sem fyrir eru i
stofninum plús þyngd þeirra
fiska, sem í stofninn bætast. Þá
fiska nefnum við nýliða. Við get
um auðveldlega reiknað út
þyngdaraukningu þeirra fiska,
sem fyrir eru í stofninum, en
ennþá vitum við ekki um fjölda
þeirra nýliða, sem bætast í stofn
inn á hverju ári. Ef hrygning-
in tekst vel, ef klakið tekst vel,
ef seiðadauðinn er lítill, ef ung-
fiskadauði er í lágmarki,
þá mun hrygningin gefa af sér
marga fiska, sem ná kynþroska-
aldri og verða veiðibærir.
Ef eitthvað af þessu mistekst,
gefur þáð af sér færri fiska,
færri nýliða, lélegri árgang,
minni veiði. Orsakir þess, hve
hrygningin og klakið heppnast
misjafnlega, eru ýmsar: vond
veður, óhagstætt hitastig o.s.frv.
Þessa þætti ráðum við ekki
við og getum engu um þokað,
en þessir þættir eru þeir helztu,
sem ráða því, hve stofnstærðin
er gífurlega breytileg og hve ár
gangarnir eru mjög missterkir.
Við skulum taka tvö dæmi.
Þorskárgangurinn frá 1922,
þ.e.a.s. þeir þorskar, sem fædd-
ust 1922, var mjög sterkur, og
hann gaf af sér yfir 700 þús-
und tonn af þorski eða tæpar
40 milljónir fiska, en árgangur-
inn frá 1927 var mjög lélegur,
úr honum veiddust aðeins um 20
þúsund tonn eða um 1 milljón
fiska. Af þessum dæmum má
ráða, hve stórkostlegar sveiflur
eru í stofnstærðinni og hve mis-
stórir árgangarnir eru frá nátt-
úrunnar hendi. Þetta veld-
ur því, að stærð stofnsins er
mjög breytileg frá ári til árs,
eitt árið er hann stór annað ár
mun minni. Þetta fyrirbæri gerir
okkur erfitt um vik að meta
hvað er ofveiði. Þegar stofninn
er stór, þolir hann vitaskuld
meira álag en þegar hann er lít-
ill. Ef við ættum að veiða sam,-
kvæmt stofnstærð eingöngu
myndum við ákveða leyfilegan
hámarksafla fyrirfram, en það
er nú þegar reyndar að mestu
gert við rækjuveiðar og humar-
Ingvar Hallgrínisson.
veiðar og veiðar á íslenzku síld-
arstofnunum.
Það er vitaskuld ekkert leynd
armál — og hefur aldrei verið frá
hendi Islendinga — að við núver-
andi aðstæður, þegar erlendar
veiðiþjóðir veiða tæpan helm-
ing ails fisks, sem hér veiðist,
þá hafa einhliða verndunarað-
gerðir íslendinga takmarkað
gildi, og liggur það raunar í
augum uppi. Því aðeins, að aðr-
ar þjóðir, sem í þessa fiskstofna
sækja, taki þátt í slíkum vernd-
araðgerðum, hafa þær al-
hæft gildi. Reynslan hefur aft-
ur á móti sýnt, að í reynd virð-
ist ógerningur að ná slíku sam-
komulagi, a.m.k. ekki fyrr en
komið er í algjört öngþveiti, en
eftir því getum við vitaskuld
ekki beðið. Fyrir okkur er of
mikið í húfi. — Ég hef áður
minnzt á, hvernig Norð-
menn hafa gengið í skrokk
á smásíldinni, þrátt fyrir aðvar-
anir, og þess má einnig minnast,
að fyrir nokkrum árum óskuðu
íslendingar eftir alþjóðlegum
verndaraðgerðum vegna smá-
fiskveiða undan Norðaustur-
landi. Ég rek ekki gang þess
máls hér, en niðurstaðan varð
sú, að ekki var fallizt á neinar
aðgerðir, í rauninni af þeim sök
um, að ekki vör enn komið í al-
gjört öngþveiti.
Nýjasta dæmi um alþjóðleg
viðbrögð í þessu efni, sem ég
þekki til, er í sambandi við ýsu
veiðarnar á Georgsbanka við
austurströnd Bandarikjanna.
Hér voru gjöful ýsumið,
sem hafa veitt allgóðan afla
undanfarin ár, eftir að nokkrir
sterkir árgangar komu í gagnið.
Þegar þessir árgangar komu i
aflann og hann stóróx, flykkt-
ust stórir togarar og móðurskip
aðallega rússnesk — á miðin
og ýsan var gjörsamlega uppur-
in á skömmum tima. Nú er svo
komið, að ekki svarar kostnaði
að stunda ýsuveiðar á Georgs-
banka, og hafa Rússar og
Bandaríkjamenn nýlega gert
með sér samkomulag um að fella
niður veiðarnar næstu 3 árin.
Það er eftirtektarvert í þessu
sambandi, að ekki var gert neitt
samkomulag milli þessara þjóða
á meðan stofninn var enn veiði-
bær, það náðist fyrst er stofn-
inn hafði verið urinn upp og arð
bærar veiðar lagzt niður.
Fyrir okkur fslendinga hlýt-
ur spurningin að vera sú, hvort
mögulegt sé fyrir okkur að
halda okkar aflamagni eða jafn
vel auka það eins og þörf er á.
Það er persónuleg skoðun mín,
að afli úr helztu fiskstofnunum
verði tæpast aukinn frá því sem
nú er, miðað við ríkjandi ástand.
Og ríkjandi ástand á sýnilega
eftir að versna, ef ekki verður
að gert. Ástæðan er sú, að fyrir-
sjáanleg er talsverð aukning í
ásókn útlendinga á íslenzk fiski
mið. Fáum við hins vegar yfir-
ráð yfir íslenzkum fiskimiðum,
þá getum við haldið okkar hlut
og smátt og smátt aukið hann
og vel það, jafnframt því sem
létta myndi á fisksfofnunum, er
veiðar erlendra fiskiskipa yrðu
úr sögunni.
Aukning íslenzkra fiskveiða
er því að mínum dómi háð því,
að ásókn erlendra veiði-
skipa létti, þannig að við getum
nýtt auðæfi íslenzkra fiskimiða
á skynsamlegan hátt.