Morgunblaðið - 24.03.1972, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. MARZ 1972
17
I gær var Skeiðará farin að belja við varnargaiðiim fyrir neðan Slraftafell í fyrsta skipti í sögu hans. I gærkvöldi var straumurinn farinn að þyngjast.
arárjötkuls, en aðaliútfailið er
austast í jöklin'uim."
„Hvað er annarts að segja uim
hegðun hiaiupsins með tiilHiti til
mælinga og rannisóikna?"
„Uim hegðun ihiaupsins má
segja í heild að hún hafi verið
svipuð og í undamförnum htaup-
um, en þó telur Ragnar Stefáins-
s.on í Skáftafeli að það hatfi vax
ið ölliu hægar, en oft áður, en
hann er sá maður, sem lan.g
bezta yfirsýn heflur haiflt yfir
Skeiðarárhlaup og hegðun þeirra
í áratuigi. Hanm hefur a.uk þess
að flyligjast með Maupuim sj'álf-
ur fylgzt aillináið með hreyifing-
um og Skeiðaránjlökli sjá'-lfum og
láitið í té margháttaðar u.ppö'ýs-
ingar um hegðun jlökuls oig
Maupa.“
„Hefði ektki verið æsikiCegra
fyrir ylkikur að fá snögigt hJaup
með tilliti til prófunar á mann-
vánkjum, sem þegar eru fyrir
hendi og aðstöðu til vegarlagn-
inigar?"
„Þessi fremiur hægflara vöxitur
hefur komið ok'kiur ti'l góða á
þann hátt að með því hefur feng
ist rýmri tíimii t:l ýmiissa athug-
ana, en eliia hefði verið. í heiid
má segja að þessar athugainir
og rannsóknir ha.fá gengið eftir
áætlun. Hér eru nú ails undir
hámark hl'suupsins, 14 rnenn að-
komnir, aiuk heimamanna, sem
taka þátt", þessu.
Snöggt hlaiup hefðii ekkii verið
betra. TiC dæmis hafa vamar-
garðamir aidrei fenigið vatn á
siig og hafa því ekki náð að þét t-
ast eins oig eðlilegt er. Annars
hefur það verið venjulegur gang
ur í hllaiupum sí'ðustu áratugi að
hlaupið hefu.r vaxið hægit. Ei‘:t
af meginimarkmiiðum þessara
garða er að leiða í l'jós hver ti'-
högun á varnargörðunum er
heppilllegust, en þessar rannsókn-
iir munu halda áifiram þar til
hlaupíð er afstaðið og nolklkru
lengur."
„Hefðu þessar víðtælku rann
sóknir verið mögulegar án að
stoðar þyrlu ?“
„Það er heagt að ta'ka svo
djúpt í árinni að þessar athugan
ir hefðu ekki verið stundaðar að
neiniu gagni án þyriiu, en hér
höfuim við þyrlu Andra Heiðíbergs
til þess að flytja oikikur vírtt á
svæðinu S'keiðará, Súla og Gíigju
kvísl.“
„Rannsókn á efnis-
magninu 1 á móti
100 milljón“
Þyrlan l'enti á varnargarðinu.m
þar sem aillt var titlbúiið fyrir enn
eina athugunina. Þyrlan var að
koma frá þvi áð flytja tivo menn
Helgi skipuleggur rannsókn-
irnar.
á bakkana sinn hvorum megin
við Skeiðará, skammt fyrir neð-
an útfalllið undan jöklinuim. Þeir
áittu að vera tilbúnir til þess að
taka þar sýni í tiilraiuni.nni, sem
var fraimundan og fóligin var í
því að mæla vatnsmagn árirtn-
ar.
Páll Tlheodórsson frá Raunvís-
indasitafn.uninnii ag dr. Gunnar
Ságurðissan stigu upp í þyrliuna
og ég fylgdi með. Andri flaug
með Okkur út á eyri I miðri
Skeiðará þar sem straumiurinn
beljaði alllt í kring. Einnig þar
átti að taka sýnisho'rn. En sýnis-
hom af hverjiu. Jú, þyrlan þaut
aftur á laft ag lenti á varnar-
garðilnu.m þar sem He'igi Halil-
g.rímsson beið ásamt sínum mönn
Rannsóknin var tilraun að
nok'kru leyti og framíkvæmd henn
ar var á eftirfarandi hátt: Þyri-
an fiaug með Hel'ga ag Ifenti á
jökiinum skamimt frá útfalli
Skeiðarár undan jökffiinum. Þar
fór hann út ú.r þyrítunni með lít-
inn innsiiglaðan blýhólk með
geisiavirkium efnum. Á jökul-
skáninni fyrir ofan útíallið þar
sem 4000 rúmimetrar af vatni
beljiuðu út með marigra tuga ki'ö
meíra hraða, opnaði hann hóik-
inn og geislavirka efnið gluðaði
samian við vatnsmagn árinnar,
sem var hundrað milil'jón sinnum
mieira að magni en geislavirka
efnið.
N'ánar tiltekið sagði FáíH að í
blýhólkinum væru 50 mCi af
gei'llsavirbu joði og skiilyrðin fyr-
ir því að hægt væri að nota þessa
aðferð til miælin.ga á va.tnsmaigni
væri sú að efnið b’.andaðist ag
því væri æsikilegast að komast
eins ná'lægt útfallihiu ' ag unnt
væri.
Um lieið ag Helgi var búinn að
hella geislavírka joðimu í ána,
tók þyrlan flugið ag gaf merki
mieð ljósimerkjum til þeirra
þriiggjia sem áttu að taka sýnis-
horn úr ánni og innan ákveð'ins
tíima átti því að vera Ibkið. Nið-
urstöður fláist síðan með mæilimg-
um ag greinimgu í Raunvísimda-
stafnuninni, þar sem geisla-
virknim í vatnimu verður miæ’d
og þannig á að vera hæigt að
reikna út vatnsmagn árinnar.
Venjiulega aðferðim ví'ð vatnsmæi
imgu er hins veg|Lr sú að straum
hraðimn er mældur og þversnið
árínnar eftiir að sjatnað er í
henni.
„Að hlusta á grjótið
og vatnið undir jöklinum“
Haukur Tómasson jarðfræðing
ur var að gera miæiliinigar við
stærri varmargarðinn þegar við
hittuim hann að máli og inmtum
eftir hverni.g þeir framkvæmdu
athuganimar.
„Við höfium fjórar rannsökn-
arathiuígainir. 1 íyrsta lagi fökum
við svi'faursýni, sem sýnir síðan
við greininigu hvað mikið er af
fínum aurburði i ánni, en sl'ikar
rannsóknir voru einnig gerðar
1954. Þanniig könnum við korna-
stærð, magn, bergg.reiningu,
reiknum út eðHisþyngd ag flieira.
1 öðru lagi könnium við batn-
skriðið ali't upp í stórg.rýti. Það
geruim við með sérstökum sýnis-
taka, sem nær möl ,og steinum
upp i 10 srn þvermáll.
EFTIR ÁRNA
JOHNSEN
Svifsýnishorn tekin í tilrauna-
glös.
í þriðja lagi hötBum víð elek-
trónísk tæki til þess að hiusta
eftir stærð stærstiu steinanna,
sem geta verið 30—50 sm í þver-
mál, en með tilliti til þeirra at-
hugana rannsökuðum vi'ð Heligi
ag Gunnar botninn sl. suimar.
Einnig er sá möguleifci að
hlusta með elektrónis'ka tækinu
eftir gangi árinnar undir jökiin-
um og finna m.a. út hvar hún
liggur, en til þess að fram-
kvæma þá athugun hefðum við
þurf 12—3 þyrliur.
1 fjórða lagi tökum við sýnv
aif ísskriði árinnar, vsentaniega
efni sem hlaupið hiefur grafið
innan úr jökl'inum og þar með
fáum við blöndiu af iismalum,
sem geta við greiningu leiitt í
lj'ós hvað miikið af efninu er úr
batni jöku'llsins ag hvað er af
öðrum upprun.a.“
„Á þeysingi um
vatnasvæðið“
Siigurjón Risit er vanari því að
vaða vötnin í mælingaferðium
S'í.mum, heldiur en fljúga yfir
þeim, en einnig hann notaði þyril
una og gat þar af leiðandi mælt
á stöðum sem ekki hefði verið
hægt að komast til. Við fllugum
með honum meöfram jökulrönd
Skeiðarárjökulis þar sem hann
athugaði útfölilin á jöklinum í
þessu hlaupi. f venjiulegu ári eru
6 úitföli á jöklimum ag eru Skeið
ará, Súla og Gígj'ukvíisl þeirra
stærst, en í þessu hllaupi hafa 11
útföll bætzt við. Úr 5 þeirra remn
ur i Skeiðará, 4 í Gíigjukvísl ag
2 i Súlu.
Með Sigurjóni eru Eberg Elef-
sen ag Davíð Guðnason. Verk-
eflni þei'rra er að mæla magnið í
Maupinu.
„Með því að mæla hivað máfcið
vatn er á hverjum birna finnum
við út hvað heiildarvatnsmagnið
er mikið,“ sagði Siigurjón, en
hann gerði samsvarandi mæling-
ar í Skeiðará 1954.
„Hivernig er rannsðknium ýkik-
ar háttað, Sigurjón ?“
„Þegar van var á þessu Maupi,
va.r strax hafinn undirbúningur
að mælingum, en það skiptir
ákafíega mifcliu miáli fyrir okkur
að hafa þyrluna tii taks, því með
aðs'toð hennar getum við mælt
dýpi ag straumhraða við hina
ýmsu bakka ag straumilænur.
Við fyfJgjumiS't með hæðarbreyt-
ingum og breytinigu á farvegi, en
vafnsmagnið finnum við mieð því
að mæla dýpt, breidd ag hmða.
Verst er að ei'ga við mælinigar
á dýptinni á meðan hlaupið
stendiur yfir. I dag bjiugigum við
ti'l dæmi'S tii nakkiurs konar kúlu
lagaða grind, sem var þrír metr
ar í þvermál og síðan létium við
kúJuna út í sbraiumiinn og gátum
mieð því að fyjgjast með kúlunni,
mælt dýpið. Þetta er algjör nýj-
ung i mælingum hjá okbur ag
tókst mjög vel. Annars höfum
við sírita hjá Gígjiufcvisl, en þar
er mun be'ra að eiga við siiika
mælingu, því áin er þar i ábveðn
um farvegi.